Dünya Halleri: 230
15 - 21 Aralık 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Bu hafta blogumda yapay zeka destekli yeni nesil dolandırıcılık yöntemleri ve bunlardan kurtulmak için alınabilecek bireysel tedbirlere yer verdim. Hafta boyu yaşadığım yoğunluk yüzünden ne podcast bölümü kaydedebildim ne de gazete sayfamı hazırlayabildim.
Fakat kendimi affettirmek için rengarenk bir bülten hazırladım.
🌍 Genel Gündem
“Yılın İnsanı” gibi önemi ve yarattığı heyecanı aşınan bir diğer kavram da “Yılın Sözcüğü”. Fakat yine de zamanın ruhunu anlatması adına anlamlı. Merriam-Webster sözlüğünün 2025 için seçimi “slop” oldu. Döküntü, saçıntı, yemek artığı gibi anlamlar içeriyor. Bu seneye damgasını vurma sebebi ise “yapay zeka” ile kazandığı yeni karşılık: Yapay zeka ile üretilen düşük kaliteli, ıvır-zıvır içeriklere işaret ediyor.
Sözcük demişken; teknoloji dünyasının yeni bir derdi var: Yapay zeka destekli akıllı gözlüklere ne isim verelim? Türkçesi için de bir şeyler düşünsek fena mı olur dedim ama “akıllı gözlük” yeterince iyi değil mi zaten?
ABD / Michigan State Üniversitesi, 53 ülkeden 45 binden fazla kişiyle yürüttüğü çalışmayla ülkeler arası narsisizm (Şunu da öğrenelim artık lütfen: NARSİZM DEĞİL; NARSİSİZM!) endeksi oluşturdu. Yüksek benlik algısı, düşük empati ve aşırı ben-merkezcilik ile özetlenen bu kişilik bozukluğunda başı çeken beşli, başka hiçbir konuda bir araya gelmeyecek ülkelerden oluşuyor: Almanya, Irak, Çin, Nepal ve Güney Kore. En düşük narsisizm ise Sırbistan, İrlanda, Birleşik Krallık, Hollanda ve Danimarka’da ölçülmüş.
Ek bilgi: Merakınızı gidereyim; Türkiye de araştırılmış. Altıncı sırada yer alıyor. Üzgünüm ama Almanya bizi bu konuda kıskanmıyor!
Apple’ın mobil cihazları için önümüzdeki yıl yayımlanacak işletim sistemi iOS 26’ya ait sızıntılar, yeni özelliklere ait başlıkların da ipuçlarını verdi. Çoğu mevcut uygulamaların cilalı hali. Tek gizem, “J229” koduyla tanımlanan ve ev aksesuarı olacağı düşünülen yeni donanım.
“Robot süpürge” adlı teknoloji, 35 yıl önce ABD / MIT’nin üç efsane ismi tarafından kurulan iRobot şirketiyle hayatımıza girmişti. Bir hafta önce Çinli “Shenzen Picea Robotics” tarafından satın alınan iRobot, bu hafta konkordato başvurusu yaptı. TechCrunch, süreci güzelce özetlemiş.
PwC’nin raporuna göre İsrailli teknoloji girişimleri bu sene yüzde 340 artışla 59 milyar dolar anlaşmaya imza attı. 43 birleşme ve satın almaya sahne olan sektörde en büyük dilimi 32 milyar dolarlık “Wiz” yatırımı ile Google aldı.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Cloudflare şirketinin 2025 raporu çok ilginç bulgular içeriyor. Buna göre küresel internet trafiği yüzde 19 artmış. Yıl boyu 25’ten fazla rekor büyüklükte DDoS saldırısı gerçekleşmiş. İlginç bir ayrıntı olarak kar amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşları en fazla saldırı alan yapılar olmuş. İnternet kesintilerinin yarısına yakını hükümet kararları yüzünden yaşanmış.
Avustralya 16 yaşından küçüklere sosyal medya kullanımını yasaklayarak geçtiğimiz hafta gündeme oturmuştu. Danimarka da benzer bir sürece hazırlanıyor. 15 yaşından küçüklere sosyal medya yasağı konusunda anlaşan hükümet ve muhalefet partileri, önümüzdeki yılın ortasında ilgili kanunu yürürlüğe koymayı hedefliyor. (Norveç ve Malezya da sırada.)
Rusya’nın Roblox yasağı çocuk ve gençlerin birçok protesto gösterisine sahne oluyor. (Türkiye’deki “Roblox geri gelsin” eylemini anımsattı.)
Bir önceki ABD Başkanı Joe Biden, Çin ile aralarındaki gerginliğin en hararetli döneminde TikTok’un ülkede faaliyetini sürdürebilmesi için ABD ayağının ABD’li bir sermaye grubuna satılmasını şart koşmuştu. Mevcut Başkan Donald Trump’ın da sahiplendiği ancak bir türlü gerçekleşemeyerek yalancı çoban hikayesine dönen süreçte bu hafta önemli bir aşama kaydedildi. TikTok’un çatı şirketi (Çinli) ByteDance, ABD hisselerini Oracle, Silver Lake ve (Birleşik Arap Emirlikleri Varlık Fonu) MGX’in başını çektiği bir gruba devrederek kendi payını yüzde 19,9’a indirmeyi kabul etti. ABD CEO’su Shou Zi Chew, platformun ABD’de kendine özel ve dışa kapalı bir algoritmayla çalışacağı güvencesini verdi. (Bir de yüzde 5 paylı adı açıklanmayan bir gizemli ortak var.)
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Apple, 2007 yılında iPhone’u tanıttığında tüm dikkatleri üzerine çekmişti. Fakat Apple ve iPhone’u bugünkü konumuna taşıyan; hatta mobil dünyayı kökten değiştiren cihazın kendisi değil; bir sene sonra hizmete sunduğu uygulama merkezi “App Store” olmuştu. Herkesin kendi fikrini uygulamaya dönüştürüp dağıtabildiği bu platform sayesinde iPhone çıtayı sürekli yukarı taşıyan bir cazibe merkezine dönüştü. Benzer süreç şimdilerde YZ alanında yaşanıyor. OpenAI, Ekim ayında duyurduğu uygulama merkezini geliştiricilere açtı. Böylece herkes (şartlara uygun) uygulamasını ChatGPT platformu üzerinde hayata geçirebilecek. Oyun başlasın!
YZ yarışının ulusal ölçekteki galibinin kazancı ve mağlubunun kaybının ne kadar büyük olacağı her geçen gün biraz daha belirginleşiyor. Bu hayati rekabetin en temel belirleyicilerinden biri de bu sistemlerin eğitimini ve çalışmasını sağlayan ileri teknolojili çipler. Çin, EUV (aşırı morötesi litografi) kullanarak çip yüzeyine atomik (2 nm ve altı) ölçekte devre kazıyan ışın sistemini kurmayı başardı. Böylece Tayvan (TSMC) ve Güney Kore’den (Samsung) sonra bu ileri teknoloji çipleri üretebilecek üçüncü ülke adayı oldu. Ticari ölçekte üretimin 2028’de başlaması hedefleniyor ancak uzmanlar bunun ancak 2030’da mümkün olacağı görüşünde.
Ek bilgi: Mevcut durumda bu ölçekte üretim yapabilen makineleri üretebilen dünyada tek bir şirket var: Hollandalı ASML. Çin, kendi üretim makinesini de Çin kökenli eski ASML mühendislerinden oluşan gizli bir ekip ile geliştirmiş. ASML’nin hikayesi son derece ilginç. Vaktiyle ayrıntılarını yazmıştım. Genel kültür adına tavsiye ederim.
Hızlı giyim markası Zara (H&M’in izinden giderek), gerçek mankenlerin görselleri üzerine YZ desteğiyle kendi kıyafet kombinasyonlarını giydirecek. Öncelikli hedef müşteri hizmetinden çok katalog çekim süreçlerini hızlandırmak.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
ABD / San Francisco merkezli robotik girişimi Foundation, 2027 sonuna kadar “Phantom MK-1” kodlu insansı robotundan 50 bin adet üreteceğini açıkladı. Potansiyel kullanım alanı ise yüksek riskli askeri kara operasyonları olacak. Foundation’ın çalışma mantığı da ilginç. Robotları satmıyor, kiralıyor. Yani bu kapsamda bir çeşit “lejyoner (paralı asker) fabrikası”.
“The Devil’s Advocate” filminde John Milton (Şeytan) şöyle diyordu: “Aşkı abartıyorsunuz. Biyokimyasal olarak bol miktarda çikolata yemekten farksız”. Olabilir. Fakat esas mesele, çikolatanın daha sağlıklı, ekonomik ve sürdürülebilir bir ikamesini bulabilmekte. İklim krizi ve hastalıklar yüzünden kakao üretimi sürekli azalıyor. Bunu dert eden Singapur Ulusal Üniversitesi, keçiboynuzu posasını çikolata tadına dönüştüren iki aşamalı bir süreç geliştirdi. İlkinde enzimle işlenmiş soya proteini eklenerek acılık oranı artırılıyor. Böylece kakao aromasına özgü yapılar da oluşuyor. İkinci süreçte doğal bir enzimle kavrularak karamelize ediliyor. Ekip şimdilik mutlu görünüyor.
🧑🚀 Göklerden Gelen Haberler
Havacılık şirketi Bombardier, tanıttığı “Global 8000” adlı yeni özel jetiyle Mach 0,95 hızında seyahat vaat ediyor (”Mach 1” ses hızına denk). 14 bin 816 km menzile sahip model 41 bin fit irtifada seyredebiliyor. Fiyatı da süpersonik: 78 milyon dolar.
Suudi Arabistan / Riyad Havayolları, “dünyanın ilk YZ merkezli havayolu” olduğunu duyurdu. Ben de ilk başka ne olduğunu anlamadım. Şunu anlatıyormuş: Tamamı IBM tarafından kurulan yapıyla optimize edilmiş zamanlama avantajı, altyapı ve iş ortaklıklarının tek platformda birleştirilmesi, çalışanlar için kişiselleştirilmiş dijital alanlar, temsilci (agent) tabanlı müşteri hizmetleri ve gerçek zamanlı gelir - gider içgörüleri.
🩺 Sağlık Olsun
Her yıl sadece Sahra Altı Afrika’da 600 bin kişinin ölümüne yol açan sıtma hastalığının en büyük taşıyıcısı sivrisinekler. Bunun üstüne çalışan Tanzanya ve Birleşik Krallık’tan bir grup bilimci, bölge çocuklarının kan örneklerini kullanarak sıtma parazitine karşı etkili, genetiği değiştirilmiş yeni bir sivrisinek nesli yarattı. Bu gen değişikliği sivrisinekleri yok etmiyor. Sadece vücutlarında parazitin gelişmesini imkansız kılarak, ısırdıkları insan ve hayvanlara sıtma bulaştırmalarını engelliyor.
İngiltere / Doğu Anglia Üniversitesi araştırmacıları, kutup ayılarının küresel ısınmaya karşı hayatta kalabilmek için (kendiliğinden) genetik değişime uğradığını gözlemledi. Yaşam alanları daralan, fok ağırlıklı besin zinciri azalan kutup ayıları, artık daha bitkisel ağırlıklı ve düşük yağlı besleniyor. Sindirim sistemleri ve vücut yapıları da değişiyor.
Ek bilgi: Kutup ayıları soyu tükenmekte olan canlılar arasında. Şu an sadece 26 bin kutup ayısı yaşıyor ve süreç böyle giderse 2050 yılına dek en az üçte ikisi ölecek.
ABD / Utah Üniversitesi’nden bilimciler, bağırsak ortamında (mikrobiyotasında) bulunan “Turicibacter” adlı bakterinin, yüksek oranda yağlı beslenmeye rağmen kilo alımını engellediğini keşfetti. Dolayısıyla bunun kilo almayı engelleyecek bir ilaca dönüşme ihtimali de doğdu. Fareler üzerindeki deneylerde bu bakteri ile kan şekeri ve kan yağında belirgin düşüş gözlendi.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️