Dünya Halleri: 26
29 Kasım - 05 Aralık 2021 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Haftanın Tortusu: 26
Britanya Donanması, Karayipler'de bugün Barbados olarak anılan adaya 400 yıl önce ayak basmıştı. Her ne kadar ada halkı 55 yıl önce bağımsızlığını ilan etmiş olsa da, varlığını Britanya Kraliyeti'nin egemenliği altında sürdürüyordu. Mecliste alınan karar doğrultusunda bu hafta Kraliçe Elizabeth'in liderliği feshedilerek bağımsız Barbados Cumhuriyeti ilan edildi. Törene Britanya adına Prens Charles katıldı. Kraliçe Elizabeth ise bir tebrik mesajı yolladı.
Adobe Analytics'in raporuna göre Kara Cuma olarak da anılan alışveriş günü Black Friday tarihinde ilk defa cirolar bir önceki seneye göre düştü. 2020 yılında 9 milyar dolarlık hediye alışverişi yapan tüketiciler bu yıl 8,9 milyar dolar seviyesinde kaldı. Aynı raporda çip kıtlığı ve tedarik zinciri sorunları sebebiyle stoğu bulunamayan ürünlerde önceki seneye kıyasla yüzde 124'lük artış olduğu da yer alıyor.
Almanya'nın yeni koalisyon hükümeti, kömür kullanımına son verme tarihini 8 yıl erkene çekerek 2030 olarak güncelledi. Ülkenin bu tarihe kadar enerjisinin yüzde 80'ini yenilenebilir kaynaklardan karşılaması hedefleniyor.
FIFA, önümüzdeki yıl Katar'da gerçekleştirilecek Dünya Kupası'nda otomatik ofsayt teknolojisini kullanacağını açıkladı. İlk testi önümüzdeki hafta gerçekleştirilecek sistem yapay zeka desteğiyle ofsayta düşen oyuncuları otomatik olarak VAR hakemine bildirecek.
Renault, bundan tam 60 yıl önce Paris Motor Show etkinliğinde sadece 200 tane ürettiği Quatrelle adlı bir model tanıtmıştı. Sonradan Renault 4 adını alacak ve 8 milyondan fazla satacak bu minik araç, bu hafta Air4 adlı bir uçan araç olarak bir kere daha gündeme geldi. Drone benzeri bir mantıkla havalanan Air4 90 bin mAh pile sahip, 700 metre yükselebiliyor ve saatte 93 km hız yapabiliyor.
Dünyayı Saran Ağ
Getir, açıklanmayan bir bedelle Britanya'nın 15 dakikada sipariş dağıtan girişimi Weezy'yi satın aldı. Mevcut değerlemeden yola çıkıldığında satışın 20-25 milyon dolar aralığında gerçekleştiği tahmin ediliyor.
Diğer girişimi Square'e ayırdığı zaman yüzünden yönetim kurulu üyeleri tarafından sıkça eleştirilen Twitter'ın Kurucusu ve CEO'su Jack Dorsey görevini bıraktı. Gelişmeyi Twitter hesabından kısa bir açıklamayla duyuran Dorsey'nin yerine şirketin CTO görevindeki Parag Agrawal getirildi.
Britanyalı kozmetik markası Lush, gençleri kötü etkilediğini gerekçe göstererek şirketinin tüm ülke ve dillerdeki Facebook, Instagram, TikTok ve Snapchat hesaplarını kapattı. Bu kararın bilançolarında yıllık 13 milyon dolar kayba yol açacağını belirten CEO Mark Constantine, bunu önemsemediklerini belirtti.
Hindistan yönetimi, Elon Musk'ın uydular üstünden internet erişimi sağlayan Starlink şirketinin ülkelerinde lisansının olmadığını hatırlatarak vatandaşları uyardı. Henüz ülkede hizmet vermeye başlamamış olmakla birlikte şirket bir süredir Hindistan genelinde ön başvuru topluyor.
Birçok istihbarat kurumuna cep telefonlarına sızma hizmeti sattığı ortaya çıkan İsrailli siber "güvenlik" şirketi NSO, Apple tarafından mahkemeye verildi. Dünyanın dört bir yanından binlerce politikacı, gazeteci, muhalif ve işadamının takip eden şirkete karşı Apple, bu adımı iPhone kullanıcıları adına inisiyatif alarak attığını belirtti.
Çin yönetimi, ülkenin en büyük internet şirketi Tencent'in mevcut uygulamalarını güncellemesini ve yeni uygulama çıkarmasını yasakladı. Kullanıcı çıkarlarına hizmet etmediği gerekçesiyle alınan karar uyarınca şirket her güncellemeyi 7 gün öncesinden Enformasyon Teknolojisi Bakanlığı'nın incelemesine sunarak onay almak zorunda. Tencent'in Çin'de hizmet veren 38 uygulaması bulunuyor.
E-ticaretin yeni akımı canlı internet yayınları eşliğinde anlık satışlar. Çin'den başlayarak yayılan bu tür yayınlar artık Twitter platformunda da destekleniyor. Bunu ilk deneyen firma ABD'nin perakende devi Walmart oldu. 28 Kasım tarihine denk gelen özel alışveriş günü "Cyber Deals" kapsamında firma satış odaklı 30 farklı canlı yayın gerçekleştirdi.
Müzik uygulaması Spotify, TikTok benzeri dik video paylaşımlarını desteklemeye hazırlanıyor. Yenilik henüz sadece iOS platformunda küçük bir grup tarafından kullanılabiliyor.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
ABD / Vermont Üniversitesi 2020 yılında xenobot adlı "yaşayan robotlar" geliştirdiklerini duyurmuştu. 1 milimetreden küçük boyutuyla insan vücudu içinde gezebilen ve haftalar boyu beslenme ihtiyacı duymayan bu yeni yaşam formları artık çoğalma özelliğine de kavuştu. Kurbağa hücresinden üretilen xenobotlar ekibin yapay zeka kullanarak geliştirdiği ve başka hiçbir organizmada görülmeyen, kendine has bir çoğalma metoduna sahip hale geldi.
Japonya / Kyoto Üniversitesi, fareler üzerinde yürüttüğü bir deneyde ışık kullanarak yakın dönem hafızayı silmeyi başardı. Hatıraların kalıcı hale geldiği uyku evresinde beynin belirli nöronlarına belirli bir dalgaboyu uygulanan ışın bu "kalıcı yazma" sürecini kesintiye uğratarak hafızada saklanmasını engelliyor.
ABD / Princeton Üniversitesi, yüksek çözünürlüklü fotoğraf çekebilen kum tanesi büyüklüğünde bir kamera geliştirdi. Yarım milimetre çapındaki yüzeye sahip lens, içerdiği 1,6 milyon silindir ile ışığı bükerek kaydediyor. Görüntü kalitesi kendinden 500 bin kat daha geniş yüzeyli lenslere denk.
"Biyo-mürekkep" ya da "yaşayan mürekkep" adlarıyla da anılan katkı maddeli 3 boyutlu baskılar üzerine çalışan ABD / Northeastern Üniversitesi biyolojide yeni bir sayfa araladı. Proje grubu, genetiğini değiştirdikleri E.coli bakterilerinin ürettiği proteini, polimer yerine kullanarak yeni bir yüzey formu oluşturmayı başardı. 3D yazıcılarda kullanılabilecek bu yeni alaşım ilaç tabletlerinden doğadaki zehirli atıkların temizlenmesine kadar pek çok kullanım alanına sahip olacak.
Yapay Zeka Gelişmeleri
Botto, sanat eseri üretmek üzere VQGAN ve CLIP adlı iki algoritma kullanan bir yapay zeka yazılımı. Günde ortalama 300 tablo "üretiyor". Bir başka yapay zeka ise insanların gözünden düşünerek haftada 350 tanesini seçip sergiliyor. Botto'nun aynı mantıkla üretip seçerek satışa sunduğu NFT eserler toplamda 1,3 milyon dolar kazandırdı. Geliştirici grup müzayede komisyonu haricindeki gelirin tamamını ölü dijital cüzdanlara aktararak kripto camiasındaki terimiyle "yaktı".
Güney Kore 330 milyon dolarlık bir yatırımla ülkenin güneybatısında bir "yapay zeka dönüşüm kompleksi" inşa ediyor. 46 kilometrekareye yayılacak yapı, yapay zeka çalışmaları ve uygulamaları adına öncü rol oynayacak.
Kripto Gündemi
İsveç Hükümeti, aşırı elektrik sarf ettiği gerekçesiyle Avrupa Birliği sınırları içinde PoW (Proof of Work) yöntemiyle her tür kripto para madenciliğini yasaklamak için bir tasarı hazırladı.
Çin yönetimi kripto para kullanımını kendi para birimi dijital yuan'a kaydırmak için bir adım daha atarak dijital varlıkların işlem göreceği bir resmi borsa kurma kararı aldı.
29 yaşındaki kurucusu Sam Bankman-Fried'ı dünyanın en genç milyarderleri arasına sokan kripto para borsası FTX, Türkiye operasyonlarına başladığını duyurdu.
Göklerden gelen haberler
Danimarka / Copenhagen Üniversitesi astronomları iki "görünmez" galaksi keşfetti. Toz tabakasıyla kaplı galaksiler radyo dalgaları kullanarak açığa çıkarıldı. 29 milyar ışık yılı uzaklıktaki oluşumlara REBELS-12-2 ve REBELS-29-2 ismi verildi.
Uluslararası Uzay İstasyonu'nda astronotlar tarafından ekilen yeşil biberler 4 ay sonra ilk mahsullerini verdi. 4 kişilik ekip ilk hasadı "taco" yaparak kayıtlara geçirdi. İstasyonda daha önce turp, zenya çiçeği ve bazı lahana çeşitleri ekilmiş ve mahsul vermişti.
NASA, dünyaya çarpma ihtimali olan göktaşlarını uzayda engelleme amacıyla geliştirdiği çözümün ilk adımını attı. Projenin temelini oluşturan DART adlı sonda, SpaceX'in Falcon 9 roketiyle uzaya fırlatıldı. Tatbikatta her şey planlandığı gibi giderse, önümüzdeki Eylül - Ekim ayları arasında Dünya'ya 10 milyon kilometre uzaklıkta, saatte 24 bin kilometre hızla seyreden, 160 metre çapındaki Dimorphos adlı göktaşını etkisiz hale getirecek. 325 milyon dolarlık bu deney aynı zamanda Dünya'nın bir gezegen olarak ilk savunma sistemini oluşturacak.
Sağlık Olsun
ABD / Duke Üniversitesi'nden bir cerrahi araştırma grubu, 39 yaşındaki bir hastaya dünyanın ilk tam yapay kalbini nakletti. Bedenin ihtiyacına göre nabzı düzenleyebilen ve sessiz çalışan Aeson adlı yapay kalp, Fransız CARMAT şirketinin imzasını taşıyor. Cihazın maliyeti 190 bin dolar. (Başarı oranı düşük geleneksel kalp naklinin ortalama maliyetiyse 1,4 milyon dolar.)
47 yaşındaki Britanya vatandaşı Steve Verze, dünyanın ilk 3 boyutlu yazıcıyla basılan protez gözünün sahibi oldu. Üretim yöntemi yüzünden bütün emsallerine kıyasla daha gerçekçi görünen yapay göz, aynı sebeple imalat sürecini de altı haftadan iki haftaya düşürüyor.
Kanser hücreleri tedavi edilse dahi, metastaz adı verilen süreçle bedenin farklı bölgelerinde yeniden görülebiliyor. Buna sebep olan genin 17 yıl önce keşfedilmesinden ardından ABD / Princeton Üniversitesi üstünde 2 yıl çalıştıkları bir molekül ile bu geni baskılayarak metastazı engellemeyi başardı. Tedavinin hiçbir yan etkisi bulunmuyor.
ABD / Washington Üniversitesi, kısa dalga lazer ışınları kullanarak antibiyotiğe dirençli bakterilerin insan hücrelerine zarar vermeden yok etmeyi başardı. Uygulama mikroplarda da yüzde 99,9 oranında başarı sağlıyor.
Japonya merkezli biyoteknonoji girişimi Hirotsu, genetiği değiştirilmiş özel kurtçuklar yardımıyla halen en öldürücü hastalıklar kapsamında olan Pankreas kanserini çok erken safhada teşhis etmeyi başardı. Hirotsu'nun kurtçukları pankreas kanseri hastalarının idrarındaki değişime verdikleri farklı tepki sayesinde yüzde 91,3 tutarlılıkla teşhis koyabiliyor.
ABD / Yale Üniversitesi'nde tip1 diyabet hastası fareler üstünde yürütülen bir çalışmada, insülin seviyesini dengeleyen bir hap geliştirildi. Ağız yoluyla alınan insülin hapının özelliği, midede erimeden sindirim sisteminde yoluna devam ederek kana karışması. İnsanlar üzerindeki deneyler de başarılı olursa tip1 diyabet için enjeksiyon yöntemi tarihe karışabilir.
Britanya / College London Üniversitesi tarafından yürütülen bir çalışmada retinaya uygulanan düşük atımlı kızıl ışınların yaşlanmaya bağlı göz bozukluklarını gerilettiği ortaya çıktı. Standart bir LED ışıkla uygulanan tedavi sadece iki haftada dahi pozitif sonuçlar veriyor.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesinde besin amaçlı hayvancılığa alternatif oluşturmak üzere yürütülen sebze tabanlı "etsiz et" ve kök hücreleri çoğaltarak laboratuvarlarda üretilen "sentetik et" çözümlerini ele aldım.
Kitap okuma konusunda en istikrarlı isimlerden Bill Gates, yıl boyunca okuduklarından 5 tanesini paylaşmaya layık görmüş. (Şahsen aralarından sadece Jeff Hawkins imzalı "A Thousand Brains" başlıklı olanı okudum.)
Bu bültenden faydalanacağını düşündüğünüz arkadaşlarınız varsa lütfen https://bulten.mserdark.com/ adresini onlarla da paylaşın.
Bu çabama maddi katkıda bulunarak desteklemek isterseniz bir Patreon sayfam olduğunu da hatırlatmış olayım.
Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️