Dünya Halleri: 65
26 Eylül - 2 Ekim 2022 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Dünya Halleri: 65
Emporis tarafından "Dünyanın En İyi Yeni Gökdeleni" seçilen "Valley" (Vadi) adlı yapı Hollanda'nın Amsterdam şehrinde kullanıma sunuldu. Ofis ve konutlardan oluşan 3 bloklu yapının en önemli özelliği kayalık bir vadiyi andıran tasarımı ve dairelere özel teras alanlarındaki 271 ağaç ve 13 bin 500 bitkilik doğal örtüsü.
Çin'e bağımlı üretim modelini değiştirmek isteyen Apple bu yılın sonuna kadar iPhone 14 imalatının yüzde 5'ini Hindistan'a kaydıracak. Bu oranın 2025'e kadar kademeli şekilde yüzde 25'e ulaşması hedefleniyor. Aynı strateji doğrultusunda iPad'lerin yüzde 20'si ve Apple Watch'ların yüzde 65'iyse Vietnam'da üretilecek.
Ek Bilgi: Apple Uzmanı Mark Gurman şirketin iPhone 15 ile birlikte "Pro Max" kalıbını bırakarak yeni cihazlarda "Ultra" etiketini kullanacağını iddia etti.
Video platformu Netflix, Finlandiya'nın Helsinki şehrinde kendi adına oyun geliştirecek bir stüdyoyu hayata geçiriyor. Şirketin başında EA ve Zynga şirketlerinde yöneticilik yapmış Marko Lastikka görev alacak.
Dünyayı Saran Ağ
Mahsa Amini'nin (22) başörtüsünü uygun şekilde takmadığı gerekçesiyle İran'da polis tarafından dövülerek öldürülmesinin ardından başlayan protesto eylemleri ülke geneline yayılıyor. Sürece destek verenlerden biri de uydu internet erişim hizmeti Starlink oldu. (ABD Devlet Bakanı Antony Blinken'ın çağrısıyla) harekete geçen Elon Musk, olaylar sebebiyle internetin kısıtlandığı İran'da hizmetin ücretsiz kullanıma açıldığını duyurdu. (Tek sorun, İranlıların Starlink için gereken donanıma sahip olmamısı.)
İnternet hız testi konusunda en çok kullanılan hizmet Ookla'nın raporuna göre Starlink'in hızı, abone sayısı arttıkça düşüyor. ABD ve Avrupa'da ortalama yüzde 25 oranında hız düşüşleri kaydedilirken bazı örneklerde erişim hızı 5mbps seviyesine kadar gerilemiş.
Meta şirketi yeni uygulamasıyla çatısı altındaki Facebook ve Instagram hesapları arasındaki geçişi kolaylaştırdı. Nihai hedef her iki uygulamayı tek bir arayüzden kullanabilir hale gelmek.
Ses platformu Spotify, ABD sürümünde 300 bin sesli kitabı kullanıma sundu.
TikTok bu hafta ABD Başkanı Joe Biden yönetimiyle taslak bir metinde anlaşmaya vararak ülkede hizmet verebilme ihtimalini garantiledi. Diğer yandan platformundaki bütün siyasi reklam ve bağış toplama kampanyalarını yasaklama kararı aldı. Sırada (13 yaş altı çocukların üye olmasına izin vermek ve mahremiyetlerini ihlal etmek suçlamasıyla) 27 milyon paund tutarında (rekor) ceza istemiyle dava edildiği Britanya'da işleri düzeltmek var.
Twitter'ı satın almak için 44 milyar dolarlık teklifle ön anlaşma imzalayan Elon Musk kısa süre sonra bu niyetinden vazgeçtiğini açıklamıştı. Twitter Yönetim Kurulu ise sürpriz bir kararla konuyu mahkemeye taşımıştı. ABD'deki ticaret hukuku uzmanları mevcut şartlar ışığında Musk'ın bu bedeli ödeyerek Twitter almak "zorunda kalacağı" konusunda mutabık.
Google'ın web tarayıcısı Chrome'un yeni sürümlerde reklam engelleme eklentilerine kısıtlama getireceğini açıklaması alternatifleri yeniden gündeme taşıdı. Ne var ki (rakip) Firefox'un geliştiricisi Mozilla Vakfı'nın bu hafta yayımladığı araştırma raporuna göre kullanıcıların ezici çoğunluğu işletim sistemi ya da cihazlarında gelen tarayıcılar dışında bir seçenekten habersiz; dolayısıyla alternatif bir uygulama kullanmıyor.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Britanya / Manchester Üniversitesi'nde çalışan (Ankara / Bilkent Üniversitesi mezunu) Coşkun Kocabaş, geliştirmesi 3 yıl süren grafen tabanlı bir kaplama sayesinde "termal kameralara yakalanmayan kıyafet" üretti. Her tür giysiye uygulanabilen 5 cm enindeki grafen kare plakalar, harici bir pil yardımıyla termal ışımayı kontrol ederek giyen kişiyi ısıyı değiştirmeden görünmez hale getiriyor.
ABD / MIT Üniversitesi enerjisini pile ihtiyaç duymaksızın ses dalgalarından üreten ve kaydettiği görüntüleri yüzeye (ses dalgalarıyla) kablosuz iletebilen bir sualtı kamerası geliştirdi.
Çin merkezli Sinogene Biotechnology şirketi iki yıllık çalışmanın sonucunda (yok olma tehdidi altındaki) kutup kurdunu klonlamayı başardı. 10 Eylül tarihinde doğan köpeğe Maya ismi verildi. İşlem için geçen yıl 16 yaşında hayatını kaybeden bir kutup kurdunun genleri, ortak soy köküne ait bir av köpeği cinsinin yumurtasına yerleştirildi.
Singapur / Nanyang Teknoloji Üniversitesi insan saçının hidroponik tarımda mevcut çözümlerden çok daha bereketli bir dolgu malzemesi olduğunu keşfetti. Saçlardaki (amino asit temelli) keratin adlı protein, 4 ile 8 hafta arasında çözülerek bitkilerin gelişiminde son derece etkin bir gübre etkisi yapıyor.
Yapay Zeka Gelişmeleri
Star Wars evreninin en meşhur karakteri Darth Vader'ı 45 yıldır seslendiren ABD'li Oyuncu James Earl Jones (91) emekli olma kararı aldı. Yayıncı Disney ile varılan anlaşma sonucu Jones'un sesi yapay zeka yardımıyla dijital olarak sentezlenerek ölümsüzleştirildi. Ukrayna merkezli Respeecher adlı girişimin yürüttüğü çalışma sonucu Vader'ın kendine has sesi ilerideki bütün yapımlarda orijinaline sadık kalarak yer almaya devam edebilecek.
Ek Bilgi: Respeecher şirketi daha önce de Luke Skywalker karakterinin çocukluk sesini benzer bir yöntemle üretmişti.
Open AI şirketinin yazılı metinlerden görsel üreten yapay zeka algoritması DALL-E ön kayıt sürecini kaldırarak, uygulamayı herkesin kullanımına açtı. Şu ana kadar 1,5 milyon kullanıcıya ulaşan DALL-E günde 2 milyon görsel içerik üretiyor. (Kayıt sayfası şurada.)
ABD Hükümeti'ne bağlı çalışan IARPA, üslubundan ve kullandığı sözcüklerden yola çıkarak anonim (isimsiz) bir metnin yazarının kimliğini tespit edecek bir yapay zeka algoritması üzerinde çalışıyor.
Göklerden Gelen Haberler
NASA, DART (The Double Asteroid Redirection Test) adını verdiği proje kapsamında saatte 22 bin km hızla seyreden uzay aracını Dünya'ya 1 milyon kilometre uzaklıktaki bir göktaşı ile çarpıştırdı. Bu deney Dünya'ya düşme ihtimali olan bir göktaşının tespiti durumunda onu imha etmenin ya da rotasını değiştirmenin mümkün olup olmadığını öğrenmek amacıyla gerçekleştirildi.
Sağlık Olsun
Sivrisineklerin taşıdığı hastalıklar (özellikle sıtma) dünyanın en büyük ve en az konuşulan sorunlarından biri. Bununla mücadeleye çalışan Britanya / Imperial College Üniversitesi'ndeki "Transmission:Zero" ekibi fark ettiği bir ayrıntı üzerine ilginç bir çözüm yarattı. Bulguya göre sivrisineklere yerleşen ve sıtmaya yol açan parazit, bulaşıcı hale gelinceye kadar sineklerin yüzde 90'ı doğal sebeplerle ölüyor. En çok sıtma bulaştıran sivrisinek türünün genetiğini bir kurbağa ve arı türünden sentezlediği molekülle değiştiren ekip böylece parazitin sineğin bedenindeki gelişimini iyice yavaşlatarak sıtmanın yayılımını engelledi.
Ek Bilgi: Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre sadece 2020 yılında dünya genelinde 241 milyon sıtma vakası kayda geçti ve 627 bin kişi bu hastalıktan hayatını kaybetti. Ölümlerin yüzde 96'sı Afrika kıtasında yaşandı.
Britanya'da hizmet veren Kanser Araştırmaları Enstitüsü uçuğa sebep olan virüsün genetiğini değiştirerek onu kanser hücrelerini yok eder hale getirdi. RP2 adı verilen yeni nesil virüs tespit ettiği kanser hücresinin içine sızıp hızla çoğalıyor ve tümörün şişerek patlamasına yol açıyor.
ABD / Harvard Üniversitesi Tıp Fakültesi iLet adını verdiği, kredi kartı boyutunda bir biyonik pankreas üretti. Kişinin haricen taşıdığı bu cihaz, ihtiyaç duyulduğu anda ve tam ihtiyaç duyulduğu oranda insülini ince bir boru üzerinden bedene zerkederek hastalığın etkilerini ortadan kaldırıyor. 219 tip 1 diyabet hastasıyla yürütülen 13 haftalık deneylerde olumlu sonuçlar alındı.
Ek Bilgi: Dünya genelinde milyonlarca kişinin mağduru olduğu Tip 1 diyabet hastalığı, pankreasın işlevini yitirerek kanda artan glukoz (şeker) seviyesini düzenleyecek insülini üretememesinden kaynaklanıyor.
İlaç devi Pfizer, öksürük sesini analiz ederek COVID-19 teşhisi yapan bir mobil uygulama geliştiren Avusturalya merkezli ResApp şirketini 120 milyon dolara satın aldı. Uygulamanın teşhis başarı oranı yüzde 92 seviyesinde.
ABD / Duke Üniversitesi 1980'den bugüne bin 500 yaşlıdan alınan kan örnekleri üzerinde yürüttüğü bir araştırmayla 2, 5 ve 10 yıl daha yaşamayı mümkün kılan 17 etkeni sıraladı. Buna göre yaşlılarda ömrü uzatan en önemli faktör "hareket". Öyle ki alışverişi kendisinin yapması bile kişide büyük fark yaratıyor. İkinci etkense HDL olarak bilinen yüksek yoğunluklu lipoprotein kolestrolün bolluğu. Uzun yaşamın önündeki en büyük etkense sigara içmek olarak belirlendi.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda özgürlükler adına bireylere tarihte görülmedik fırsatlar sunan internetin totaliterizm ile nasıl kesiştiğini ve bizi nasıl zorlu bir açmazla karşı karşıya bıraktığını yazdım. (İran'da yaşanan güncel gelişmelerden ilhamla.)
Son hatırlatmalar
(Eğer abone değilseniz ve) Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi eşliğinde almak isterseniz sayfadaki forma e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
Destek olmak isteyenler için bir Patreon sayfası, arşiv taraması yapacaklar içinse basit fakat işe yarar bir arama motorumu olduğunu da hatırlatmış olayım.
Bu bültenden faydalanacağını düşündüğünüz arkadaşlarınız varsa lütfen https://bulten.mserdark.com/ adresini onlarla da paylaşın.
Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️