Dünya Halleri: 79

02-08 Ocak 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Yılın ilk haftası sakin geçer diye bir hissiyatım vardı fakat gündem beni ters köşeye yatırdı. Aylık bir dergiye yetecek kadar bol haberle karşınızdayım.

---

Genel Gündem

Kanada / Waterloo Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada (akıllı saat) Apple Watch'un kalp atışlarının elektrik akım değerlerini ölçme işlevinin (EKG) kişinin stres seviyesini belirleme konusunda da son derece tutarlı sonuç verdiğini ortaya koydu.

E-ticaret sitesi eBay'de satılan ikinci el biyometrik cihazın SD bellek kartından ABD ordu istihbaratına kayıtlı 2 bin 600 kişinin bilgileri çıktı. Almanya merkezli "Chaos Computer Club" adlı meşhur bir hacker grubu tarafından satın alınan cihazda Irak ve Afganistan'da ABD'ye muhbirlik yapan yerel ajanların yanısıra hükümet adına çalışan ABD görevlilerinin de kimlik bilgileri yer alıyor. En şaşırtıcı ayrıntı, bu verilerin kriptolanmamış şekilde kaydedilmiş olması.

Amazon, 18 bin kişiyi işten çıkarmaya hazırlanıyor.

CES 2023'ten Kesitler

Bu yıl 166 ülkeden 2 bin 500'den fazla firmanın ürünlerini sergilediği dünyanın en büyük teknoloji fuarı Consumer Electronics Show (CES) ABD'nin Las Vegas şehrinde kapılarını açtı. Etkinliğe 100 binden fazla kişinin katılması bekleniyor.

Sony fuar kapsamında bir süredir üstünde çalıştığı otomotiv teknolojileri konusundaki somut örneklerinden birini tanıttı. Honda ile ortaklaşa geliştirilen "Afeela" kodlu sedan otomobil, tahmin edileceği gibi elektrik motorlu ve (3. seviye) otonom özelliklere sahip. İçinde ve dışında 45 hassas algılayıcı ve kameraya sahip model kabin içindeki medya ve eğlence arayüzleri kadar kullanıcı deneyimi adına da yenilikçi bir deneyim vaat ediyor. Ön siparişlerin satışına 2026 yılında başlanacak.

Ek bilgi: Sony diğer yandan oyun konsolu PlayStation 5'in dünya genelinde 30 milyona ulaştığını duyurdu.

Etkinliğin en çok ses getiren haberleri "renk değiştiren otomobiller' oldu. Hint kamyon kasalarına taş çıkartacak seviyede korkunç desenlerle tanıtılan teknoloji sayesinde tek bir dokunuşla aracın dış rengini bütünüyle ya da desen şeklinde değiştirebiliyorsunuz. (Evet, ruhsat kaydı konusunu ben de merak ettim.) Fuarda bu kapsamda Volkswagen "iD7" ve BMW "i Vision" modelleri tanıtıldı.

Böylesi heyecan verici bir teknoloji için böylesi korkunç bir desen şart mıydı sahiden?

Amazon'un Ring adlı akıllı ev aksesuarı, sokak kapınıza entegre olan bir akıllı zil ve gözlem çözümü. Ziliniz çaldığında telefonunuza anında bildirim geliyor ve kapıdaki kişinin görüntüsü ekranınıza yansıtılıyor. Dilerseniz yine uygulama üsünden (o an her neredeyseniz) kapınızdaki kişiyle konuşabiliyorsunuz. Şirketin CES '23 kapsamında tanıttığı "Ring Car Cam" ise benzer bir işlevi araçlarınız için sunuyor. Konsola yerleştirilen kamerasıyla hem sürüş sürecinde hem de park halindeyken her anı kaydediyor. İstediğiniz an cep uygulaması üstünden bağlanıp aracınızın etrafını da kontrol edebiliyorsunuz.

"Dijital TV platformlarının ortak platformu" olarak adlandırabileceğimiz Roku, kendi markasıyla TV üreteceğini duyurdu. 24 - 75 inç arası modellerden oluşacak TV'ler 120 ile 1.000 dolar arası bedele ve Roku'nun arayüzüne sahip olacak.

Samsung standında sergilenen "Flex Hybrid" adlı katlanabilir tablet konsepti, katlanan tasarımıyla şirketin "Fold" serisi cep telefonlarındaki mantığının tablet kategorisine bir yansıması.

Fotoğraf çok fikir verici değil ancak konsept kesinlikle isabetli. Bu vesileyle tablet teknolojisinin neden bir türlü hak ettiği ilgiyi göremediğini hep merak etmişimdir. Cep telefonları ile dizüstü bilgisayarlar arasında varlık göstermek kolay bir iş değil belli ki.

Dünyayı Saran Ağ

Suudi Arabistan yönetimi Wikipedia'nın Arapça sürümünün en üst düzey yetkiye sahip (admin) iki üyesinin kimlik bilgilerine ulaşarak tutukladı. "Devlet menfaatlerine aykırı içeriği sitede tutma" suçlamasıyla çıkarıldıkları mahkemede Osama Khalid 32 sene, Ziyad al-Sofiani ise 8 sene hapse mahkum oldu.

Rusya'nın Google'ı olarak adlandırılan Yandex'in Kurucu CEO'su Arkady Volozh çalışanlarına yolladığı mektupla görevini bıraktığını açıkladı. Volozh, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali sonrasındaki Avrupa Birliği tarafından yaptırım kapsamına alınmıştı. (Ek bilgi: Yandex'in AB yaptırımlarına konu olmasının sebebi, şirket merkezinin Hollanda'da yer alması.)

Ukrayna savaşı sürecinde seferberlik emri çıkararak eli silah tutan herkesi askere almaya başlayan Rusya'yı apar topar terk eden 100 bin bilişim sektörü uzmanı bugüne kadar Rusya'daki işlerini (Türkiye dahil) farklı ülkelerden sürdürüyordu. Ancak Rusya Dijital Bakanlığı, yeni bir düzenlemeyle Rus şirketlerinin yurtdışından bu şekilde hizmet almasını yasaklanacağını açıkladı.

İrlanda'nın ilgili düzenleme kurulu, Meta'ya (Facebook) kullanıcı davranışlarından profilleme yaparak reklam gösterdiği için 400 milyon euro tutarında para cezası verdi.

Ek bilgi: Sadece Google ve Meta, yıllık 567 milyar dolarlık küresel dijital reklam bütçesinin 281 milyar dolarını topluyor. Bu devasa payın arkasında yukarıdaki gelişmede cezaya konu alan profilleme teknolojisi yer alıyor. Bu yöntemde cihazlarınızda ziyaret ettiğiniz siteler, yaptığınız aramalar, arkadaş çevreniz ve yer (lokasyon) bilginiz gibi birçok veriler ışığında profiller oluşturarak ilgili reklamlar gösterme yer alıyor. Artan şikayet ve cezalar yüzünden hemen her site ve cihaz bu tip verilerin toplanmasını engellemeyi mümkün hale getirdi ancak öylesine iyi gizlenmiş haldeler ki çoğu kullanıcı bundan haberdar bile değil.

Twitter, 2021 yılının Haziran ayındaki güncellemesiyle oluşan bir güvenlik açığını 2022 yılının Temmuz ayında fark ederek kapatmıştı. Ne var ki bu süre içinde açığı keşfeden bir hacker grubunun aralarında çok ünlü kişilerin de yer aldığı 400 milyon kullanıcının hesap verilerini ele geçirdiği ortaya çıktı. Hacker'lar veri setini öncelikli olarak Twitter'a (200 bin dolar karşılığında) satacağını açıkladı.

Hudson Rock @RockHudsonRock

BREAKING: Hudson Rock discovered a credible threat actor is selling 400,000,000 Twitter users data. The private database contains devastating amounts of information including emails and phone numbers of high profile users such as AOC, Kevin O'Leary, Vitalik Buterin & more (1/2).

ABD merkezli "Fidelity Blue Chip Growth Fund" adlı 35 milyar dolar hacimli yatırım fonu, Elon Musk'ın satın almasından sonra yaşanan olumsuz gelişmeler sebebiyle Twitter'ın portföylerindeki değerini yüzde 56 oranında düşürdüklerini açıkladı.

Financial Times gazetesinin haberine göre Twitter'ın ardından Meta'nın (Facebook) da eski ABD Başkanı Donald Trump'ın yasağını kaldırmayı tartışıyor. Son karar bu ayın sonunda açıklanacak.

Ek bilgi: Twitter geçtiğimiz Kasım ayında Elon Musk'ın anketi sonucu Donald Trump'ın yasağını kaldırmış ancak Trump dönme niyetinin olmadığını belirterek daveti reddetmişti.

ABD / North Carolina Üniversitesi'nin okul çağındaki 169 çocuk ile 3 yıl boyunca yürüttüğü çalışma, sosyal ağları sık kontrol etme ihtiyacıyla sosyal ödüllere hassasiyet arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu ortaya koydu.

Yapay Zeka Gündemi

Hukuki destek sunan ilk yapay zeka hizmeti DoNotPay, ilk olarak 2016 yılında ABD'deki haksız trafik cezalarına itiraz ederek kullanıcılarına yüklü miktarda para iadesi yapılmasını sağlamıştı. Uygulama şubat ayında vites yükselterek ABD'deki (yine trafik cezası konulu) bir mahkeme duruşmasında vermesi gereken ifade konusunda canlı destek verecek. Böylece tarihte ilk defa sanığın yapay zeka tarafından temsil edildiği (savunulduğu) bir dava görülmüş olacak.

Otonom sürüş teknolojileri geliştiren İsrail merkezli Mobileye şirketini 2017 yılında 15,3 milyar dolara satın alan ve bu konudaki merkezini Kudüs'e taşıyan mikroişlemci devi Intel, bu alandaki gelirinin 2030 yılında 17 milyar dolara ulaşmasını bekliyor.

NVIDIA, düşük çözünürlüklü videoları yüksek çözünürlüklü hale getiren "RTX Video Super Resolution" adlı yapay zeka algoritmasını tanıttı. Tost makinesiyle çekilen videolara veda vakti.

Çin'de müşteri ilişkilerinden eğlence sektörüne uzanan geniş bir yelpazede kullanılan "sanal çalışan" pazarının 2025 yılında 50 miyar yuan (yaklaşık 7,2 milyar dolar) seviyesine ulaşmasını bekleniyor. Ülkenin teknoloji devi Baidu'nun bu amaçla hizmete sunduğu yapay zeka destekli sanal çalışanlar şimdiden yıllık 2 bin 800 ile 14 bin dolar arasında değişen maaşlara sahip. Çinli reklamverenlerin yüzde 45'i bu yıl mutlaka bir sanal karakter ile kampanya yürüteceğini belirtiyor.

Kusursuz konser koreografisinin en garantili ve ekonomik yolu.

Otonom sürüş teknolojileri alanında çözümler üreten ABD merkezli Pony AI şirketinin Çinli "SAIC AI Lab" ile ortak geliştirdiği tam otonom (sürücüsüz) araçlar taksi hizmeti vermeye başladı. İlk etapta Çin'in Shanghai şehrinde belirlenen 20 kilometrekarelik alanda kullanılacak 10 sürücüsüz taksinin sene sonuna dek 200 adete ulaşması hedefleniyor.

ABD / New York şehri Eğitim Müdürlüğü, okullarda bulunan cihaz ve internet ağları üstünden ChatGPT hizmetine erişimi yasakladı. Kararın "güvenlik ve tutarlılık" gerekçesiyle alındığı bildirildi.

Haber sitesi Insider, internetten topladığı sosyal medya yöneticilerinin özgeçmişlerini ChatGPT'ye yükleyerek bu alanda eleman arayan bir şirkete iş başvurusu yaptırdı. Başvurular "kişiliksiz" bulunmakla birlikte görüşme için randevu almaya yetti.

74. sayının yorumunda değindiğim senaryo gerçeğe dönüştü ve Microsoft ChatGPT'yi (bir türlü belini doğrultamadığı) arama motoru Bing'e entegre etme kararı aldı.

Sesli kitap pazarı şimdiden yıllık 1,5 milyar dolarlık bir pazarı temsil ediyor. Bu konudaki en önemli hamlelerden biri e-kitap alanındaki büyük oyunculardan biri (ve rakiplerine karşı kaçak güreşen) Apple'dan geldi. Bu kapsamda Apple Books'ta yayınlanan kitaplar (yazar ve yayıncılarının onayıyla) yine Apple'ın yapay zeka desteğiyle otomatik olarak seslendirilebilecek (sitesindeki örnekler şapka çıkartacak derecede iyi). Seslendirme camiasını temsil eden kurum temsilcileri "profesyonel seslendirmenin kitaba bir ruh kattığını ve yapay zekanın bunu sunmasının zor olduğunu" savunuyor.

Ek bilgi: Son dönemde giderek artan sayıda kitabın bizzat yazarları tarafından seslendirilmesi bir tesadüf değil. Zira seslendirme yayıncılık dünyasında (seslendirecek kişiyle de bağlantılı olarak) yüksek bir maliyet oluşturuyor.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Almanya'da faaliyet gösteren "Helmholtz Zentrum Berlin" adlı araştırma merkezi, güneş panellerinden enerji üretiminde yüzde 32,5 verimliliğe ulaşarak dünya rekorunu kırdı.

Finlandiya merkezli "Solar Foods" adlı bir girişim, güneş panelleriyle ürettiği elektriği kullanarak "kültür mikropları" desteğiyle alternatif protein üretimine başlıyor. Şirketin bu yıl faaliyete geçecek fabrikası bu yöntemle yıllık 100 ton protein üretme kapasitesine sahip olacak. Girişimin "Solein" adını verdiği bu alternatif protein, sağlıklı beslenmenin en temel bileşenini sıfıra yakın karbon salımıyla ve hayvanlara bağlı olmadan üretmeyi vaat ediyor.

İspanya'da faaliyet gösteren "CIC nanoGUNE" ekibi, 2,6 milyar yıllık CRISPR enzimlerini sentezlemeyi başardı.

ABD / Nebraska-Lincoln Üniversitesi'nden John DeLong, göl suyundan topladığı farklı mikrop türlerini tatlısu yosunlarına bulaşan bir virüs ile etkileşime soktu. Deneyde şimdiye dek sadece bakteriler ile beslendiği bilinen "Halteria" adlı mikrobun bu deneyde kullanılan klorovirüsü de yediği anlaşıldı. Sadece 2 gün içinde sudaki mikrop oranı 15 kat artarken virüs oranı yüzde 1 seviyesine geriledi. Böylece Halteria mikrobu ilk "virovor" (virüs yiyen organizma) unvanını kazandı.

Kripto Gündemi

Usulsüzlükler sonucu iflasa sürüklenen kripto para borsası FTX'in kurucusu ve CEO'su Sam Bankman-Fried, ikamet ettiği Bahamalar'da tutuklanarak ABD'yi iade edilmiş ve 115 yıl hapis istemiyle yargılanmaya başlanmıştı. 250 milyon dolar kefaletle serbest bırakılan Bankman-Fried'ın mahkemede beraatini talep edeceği bildirildi. (Ek bilgi: FTX yetkilileri geçtiğimiz günlerde şirketin merkezinin yer aldığı Bahamalar'da Menkul Kıymetler Komisyonu tarafından 3,5 milyar dolar tutarındaki kripto varlığa el konduğunu açıklamıştı. Ancak komisyon sözcüleri  el konulan tutarın 296 milyon dolara karşılık geldiğini ve bunun FTX'e özel FTT token'ları olmasından dolayı değerinin 167 milyon dolara kadar düştüğünü belirtti. Diğer yandan ABD Federal yetkilileri soruşturma kapsamında Fried'a ait olduğu düşünülen muhtelif kripto para cüzdanlarını inceliyor.)

Sağlık Olsun

Çin Teknoloji Üniversitesi'nden bir grup, doku nakli yöntemiyle penisi işlevini yitirmiş domuzları tedavi etmeyi başardı. Operasyonda penisin sertleşmesini sağlayan "tunica albuginea" dokusu için özel bir hidrojel kullanıldı. Sırada insan denekler var.

Çin / Tsinghua Üniversitesi'nin araştırmasında şekerli içecek tüketiminin erkek saç dökülmesinde önemli bir etken olduğu belirlendi. Yapay tatlandırıcılı ve enerji içecekleri de bu kapsama giriyor.

ABD / Mayo Clinic'te görevli Geriyatrist (yaşlı hastalıkları uzmanı) James Kirkland, "ihtiyarlamış" (senescent) olarak tanımlanan hücrelere odaklı çalışmasıyla ileri yaş hastalıklarına yönelik kilometre taşı oluşturacak bir sonuca ulaştı. Bölünerek çoğalma işlevini kaybetmesine rağmen ölmeyen bu tip hücreler diyabet, felç ve osteoporoz gibi kronik yaşlılık hastalıklarının en büyük etkenlerinden biri. Kirkland'ın geliştirdiği "senolitik" ilaç ihtiyar hücreleri hedefleyerek öldürüyor.

ABD  Ulusal Sağlık Enstitüsü'nün yürüttüğü bir araştırma sonucuna göre yeterli miktarda sıvı tüketmeyenler kronik hastalıklara daha çok yakalanıyor ve daha erken yaşta ölüyor. Fareler üstünde yürütülen deneylerde yetersiz sıvı tüketen grup 6 ay daha kısa yaşadı. Bu süre insan ömründe 15 seneye denk geliyor. Çalışma 15 bin gönüllü hastanın 20 yılı aşan süreye dayalı verileri üstünde yürütülmüş.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda yapay bulut pazarlayarak iklim mühendisliği hizmeti “satan” ilginç (ve endişe verici) bir girişime yer verdim.

Son hatırlatmalar

Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi olarak almak isterseniz aşağıya e-posta adresinizi yazmanız yeterli.

Maddi katkı sunmak isteyenler için bir Patreon sayfamız ve arşiv taraması yapacaklar için basit fakat işe yarar bir arama motorumuz olduğunu hatırlatmış olayım.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️