Dünya Halleri: 81
16-22 Ocak 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Bu hafta itibariyle 35 bin aboneyi geride bırakıyoruz gibi görünüyor. Her gün çeşitli vesilelerle bültenin takipçileriyle karşılaşıyor, sohbet ediyorum. Şevk ve heves verici yorumlar bu çabayı benim için daha da anlamlı (ve en önemlisi sürdürülebilir) kılıyor.
Birçokları “sesli hali de olsa”, “videolu formatı ne güzel olurdu” türünden anlamlı, mantıklı tavsiyeler veriyor. Elbette ki hepsi çok güzel olurdu. Fakat ne yazık ki böyle bir ek sorumluluğun üstesinden gelebilecek ne vaktim ne de enerjim var. Eğer bir gün olursa ilk yapacağım şey yarıda kalan “Zihnimin Kıvrımları” serisine devam etmek olacak.
Gündem yine çok dolu; vakit geçirmeden başlayalım.
Haftanın Tortusu
Çin'in "sıfır covid" uğruna yürüttüğü baskıcı koşullar 60 yılın ardından ilk defa nüfusunun gerilemesine sebep oldu. Ülkenin resmi istatistik kurumunun verilerine göre büyüme oranı da hedeflenen yüzde 5,5 seviyesinin oldukça gerisinde kalarak yüzde 3 olarak gerçekleşti. Bu, son 30 yılın en kötü performansı.
Microsoft, çalışanlarının yüzde 5'ine denk gelen 10 bin kişiyle yollarını ayıracağını açıkladı. Benzer şekilde Google da yolladığı bir iç yazışmada 12 bin kişiyi işten çıkaracaklarını belirtti.
Ek bilgi: Teknoloji sektöründe kayıtlara geçen toplam iş kaybı sadece yılbaşından bu yana 55 bin kişiyi geçti.
Apple CEO'su Tim Cook kendi isteğiyle bu yılki kazancından yüzde 40 oranında kesintiye gitti. Cook, normal şartlar altında 3 milyon dolarlık maaşına ek olarak, 6 milyon dolar teşvik primi ve 40 milyon dolarlık hisse ile toplam 49 milyon dolar gelire sahip olacaktı.
Ek bilgi: Apple'ın hisse değeri son 1 yıl içinde yüzde 23 oranında kayba uğramış halde.
İsveç'te Avrupa'nın en büyük "nadir element" yatağı keşfedildi. Devlete ait madencilik şirketi LKAB tarafından yapılan açıklamaya göre Kiruna bölgesindeki Lapland yakınlarındaki rezervin 2 milyon tonluk olduğu düşünülüyor. (Kafanızı kurcalayan konuyu da netleştireyim: İsveç’te bir erken seçim gündemi yok.)
Ek bilgi: Dünyada "nadir element" kapsamında toplam 17 madde bulunuyor. Bunlardan en kıymetlisi akıllı cihazlar, güneş panelleri, rüzgar santralleri ve ekranlarda kullanılan Neodimyum ile pillerde kullanılan Lityum.
1883'te kurulan ve Paris - İstanbul arası lüks tren vagonlarıyla yolcu taşımacılığı hizmeti veren Orient Express, 2026 yılından itibaren aynı adlı lüks yatıyla deniz seferlerine başlayacağını açıkladı. 220 metrelik yelkenli, her biri 70 metrekarelik 54 kamaraya sahip olacak.
Otomotiv üreticisi Tesla, Avrupa ve ABD'deki elektrikli araçlara yönelik vergi avantajı kapsamına girebilmek için fiyatlarında yüzde 20'ye varan oranda indirime gitti. Şirket geçtiğimiz sene yüzde 40 artışla 1,3 milyon adet araç sattıysa da kendi hedeflerinin yüzde 50 gerisinde kalmıştı.
Ek bilgi-1: ABD'de 7 bin 500 dolara varan indirimden sadece 55 bin doların altında fiyata sahip araçlar faydalanabiliyor.
Ek bilgi-2: Tesla diğer yandan yasal sınırları aşan çalışma saatleri ve iş hukukuna aykırı sözleşmeler sebebiyle Almanya'daki fabrikasındaki sendikayla karşı karşıya.
Dünyayı Saran Ağ
Twitter gelişmelerine maddeler halinde bakarak başlayalım:
Twitter, harici hizmetlerin (de) çalışmasına olanak sağlayan API'lerinde politika değişikliğine gitti. Böylece Twitter artık sadece kendi (resmi) uygulamalarıyla kullanılabilecek. Böylece birçok popüler girişim bir günde tarihe karışmış oldu.
Elon Musk döneminde ağır yara alan şirket 2022'nin son çeyreğinde bir önceki yıla kıyasla hedefinin yüzde 72'sini gerçekleştirerek yüzde 35 gelir kaybı yaşadı. Üst düzey bir yöneticinin verdiği bilgilere göre Twitter en büyük 500 reklamverenini kaybetti. Bunun sonucundaki gelir kaybı yüzde 40 seviyesinde.
İslamcı Taliban örgütünün iki yöneticisinin parasını ödeyerek satın aldığı onaylı Twitter hesapları bu hafta site yönetimi tarafından geri alındı.
Avrupa Birliği'nin mahremiyeti düzenleyici kurumu WhatsApp'a 5,5 milyon euro ceza kesti.
Netflix'in kurucusu Reed Hastings, 20 yılın ardından CEO'luk görevini bıraktığını açıkladı.
Ek bilgi-1: Netflix, Hastings ile geçirdiği son çeyrekte hedeflerini aşarak dönemi 7,7 milyon yeni abone ve 7,85 milyar dolar gelir ile kapattı.
Ek bilgi- 2: Netflix'in zamlı tarifesi Türkiye'de büyük tartışma yarattı. Sektörde yaşanan küresel rekabet bu artışın her mecrada ve daha uzun süre devam edeceğini ortaya koyuyor.
Yaklaşık iki yıldır teknoloji şirketleri üstünde yaralayıcı bir baskı kuran Çin yönetimi bu hafta Alibaba grubuna ait iki birimin "altın hisselerine" el koydu.
Yapay Zeka Gelişmeleri
CharacterAI sitesinde kullanıma sunulan yapay zeka algoritması, eserlerini çalışarak "bellediği" kişilerle (yazılı) sohbet edebilmenizi sağlıyor. Sitede şimdiden Shakespeare, Socrates, Thomas Hobbes, Marie Curie, Charles Dickens ya da Albert Einstein gibi onlarca "meşhur ve merhum şöhret" ile sohbet edebilmek mümkün. Seçenekler yaşayan kişileri; hatta film ve oyunlardaki kurgu karakterleri dahi kapsıyor.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Sürtünmesi azaltılmış kapalı tüp kanallar içinde yüksek hızla ilerleyen araçları temel alan Hyperloop sistemi farklı ülkelerdeki girişimler tarafından muhtelif prototiplerle deneniyor. Bu alandaki en somut adım Çin'den geldi. Datong deneme hattında gerçekleştirilen seferde saatte 50 km hıza ulaşıldı. Önümüzdeki iki yılda 400 km/s seviyesi hedefleniyor. Aracın hizmete sunulduğundaki sürati saatte 1.000 km olacak.
2020 yılında kurulan ABD merkezli "Amogy" adlı girişim, aynı adı taşıyan kamyonunu tanıttı. Aracın en önemli özelliği yakıt olarak amonyak kullanması. Bu sıradışı tercih sayesinde aynı hacimde geleneksel pillere kıyasla 5 kat daha fazla enerji (900 kWh) depolanabiliyor. Karbonsuz aracın deposunun doldurulması ise sadece 8 dakika sürüyor.
Avusturalyalı madencilik şirketi Fortescue, Almanya ve İsviçre ortak girişimi Liebherr ile birlikte geliştirdiği 1,4 MWh kapasiteli pile sahip 240 tonluk maden kamyonunu tanıttı. Normal şartlarda 30 dakikada şarj edilebilen piller sürüş esnasında fren yapıldığı anlarda da şarj olabiliyor.
"ZeroAvia" adlı girişim tarafından geliştirilen hidrojen yakıt hücreli uçak ilk deneme uçuşunu başarıyla tamamladı.
Ek bilgi: Havacılık sektörü, iklim krizinin temel belirleyicisi olan karbon salımının yüzde 3'ünden sorumlu. Dolayısıyla bu tip alternatif yakıtlar geleceğimiz için hayati önem taşıyor.
Çin / Northwestern Polytechnical Üniversitesi lazer ışınlarıyla uzaktan şarj edilebilen, dolayısıyla yere hiç inmeden sürekli havada kalabilen bir drone geliştirdi.
Ek bilgi: Mevcut yapıda lazer ile aktarımda yüzde 50 ile 85 arasında enerji kaybı yaşanıyor.
Avrupalı havacılık şirketi Airbus, "DragonFly" adlı projesiyle mevcut uçaklarında otonom uçuş sistemlerini denemeye başladı. Acil rota değişikliği, iniş ve yerde seyir (taksi) alanında destek sunan sistemin amacı uçuş güvenliğini geliştirmek.
Tony Fadell, dijital müzik tarihinde çığır açan iPod'u icat edip Apple çatısı altında hayata geçirdikten sonra bir "akıllı termostat" üretmek adına 2010 yılında çalışma arkadaşı Matt Rogers ile Nest Labs'i kurmuştu. Kısa sürede büyük başarıya ulaşan ürün sayesinde şirket 2014 yılında Google tarafından 2,4 milyar dolara satın alınmıştı. Fadell bu hafta yine ilginç ve akla gelmedik bir alandaki girişimiyle yeniden gündeme geldi. Kurduğu "Mill" adlı şirket, atık gıdaları dönüştüren bir akıllı cihaza sahip. Abonelik yöntemiyle çalışan elektrikli cihazın temel işlevi yemek artıklarını konsantre edip depolamak. Haznesi doldukça kartuşlar Mill'e kargolanıyor ve tavuk yemine dönüştürülüyor.
Ek bilgi: ABD'de her yıl hane başına 230 kilogram gıda çöpe atılıyor. Dolayısıyla Mill'in çözümü teorik olarak hane başına 500 kilograma eşdeğer karbon salımını engellemeyi vaat ederek dolaylı bir fayda üretiyor. Doğrudan faydası ise ABD gibi çöp vergisinin "üretilen" atığa oranlı belirlendiği ülkelerde giderleri düşürmesi ile oluyor.
Avusturya / IIASA Enstitüsü, kullanılmayan madenleri enerji depolarına dönüştüren bir teknik tanıttı. Sistemin temelini maden şaftına dev piller indirip, şebekenin ihtiyacı olduğu anlarda bu enerjinin bir kısmını kullanarak yüzeye çıkaran hidroelektrik asansör mekanizması oluşturuyor.
İnşaat süreçlerindeki kullanımı artan 3 boyutlu yazıcılar yeni bir safhaya girmek üzere. ABD'deki 12 tonluk bir "beton yazıcısı" ilk defa 2 katlı bir ev inşa edecek. Bin 220 metrekarelik konutun inşasının 330 saatte tamamlanması hedefleniyor.
Britanya / Leeds Üniversitesi daha lezzetli çikolata üretebilmek adına bir "yapay dil" üretti. Bu sentetik organ viski, şarap ve bira konusunda da analiz yapabiliyor.
Kripto Gündemi
Uzun süredir sükunetini koruyan Bitcoin bu hafta yüzde 5,6 seviyesinde yükselişle 21 bin dolar seviyesini geride bıraktı.
BarclayHedge raporuna göre kurumun takip ettiği kripto varlık tabanlı 47 risk fonunun (hedge fund) 2022 yılındaki kaybı yüzde 47 oldu.
Kurduğu FTX adlı kripto para borsasında usulsüzlük yaparak şirketin iflasına sebep olduğu iddiasıyla ABD'de 115 yıl hapis istemiyle yargılanan Sam Bankman-Fried, 250 milyon dolar kefaletle ev hapsi hakkı kazanmıştı. Ortaya çıkan bol zamanı bir bülten yayınlayarak değerlendirmeye karar veren Fried, suçlamaları reddederek haklılığını savunan belgeleri paylaşmaya başladı.
ABD'de hizmet veren Gemini ve Genesis adlı kripto para tabanlı borçlanma platformları hakkında soruşturma başlatıldı. Her iki şirket de kayıtdışı varlıklar üzerinden işlem yapmakla suçlanıyor. Genesis şimdiden iflasını istedi.
Kripto camiasının en büyük borsası Binance'ten son 60 gün içinde 12 milyar dolar tutarında varlık çıkışı gerçekleşti. Sadece geçtiğimiz hafta çıkan tasarruf 3 milyar doları geçiyor.
Sağlık Olsun
ABD merkezli "3DBio Therapeutics" firmasının geliştirdiği teknolojiyle ilk defa 3 boyutlu yazıcıyla insan hücrelerinden üretilmiş bir kulak insana başarıyla nakledildi.
Yaşam kalitesini en olumsuz etkileyen hastalıklardan (kamuoyunda "iltihaplı romatizma" olarak da bilinen) romatoid artrit tedavisinde beyin ile beden arasındaki iletişimi kuran vagus sinirinin elektrikle uyarılmasında başarılı sonuçlar alındı. Deneysel çalışmada günde 1 dakikadan 4 uygulama yeterli oldu.
Avustralyalı gıda bilimcileri makarnanın yüksek miktarda karbonhidrat içermesine rağmen protein ihtiyacını karşılama konusunda da gayet yeterli olduğunu ortaya koydu. Makarnada beşte bir oranında bulunan proteinin ötesinde B1 ve B9 vitaminleri, günlük ihtiyaç duyulan selenyumun yarısı ve demirin yüzde 10'u bulunuyor. Dolayısıyla günde bir tabak makarna dengeli beslenme adına sürpriz bir seçenek olarak aklanmış oluyor.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda yapay zeka alanındaki gelişmelerin teknoloji devleri arasında yarattığı dalgalanmaları ele aldım. Kartların yeniden karıldığı, tarihin tekerrür huyunu hatırlattığı, heyecan verici bir dönem.
Son hatırlatmalar
Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi olarak almak isterseniz aşağıya e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
Maddi katkı sunmak isteyenler için bir Patreon sayfamız ve arşiv taraması yapacaklar için basit fakat işe yarar bir arama motorumuz olduğunu hatırlatmış olayım.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Serdar Bey,
yıllar önce sizi tanıma fırsatım oldu ve işe giderken ,evde her yerde sizi dinliyordum farklı mecralardan .
dünya halleri isimli internet sitenize 2019dan beri veri yüklemediğinizi görünce çok üzülmüştüm. Neden yüklemediğinizi de bir videonuzda anlatmıştınız. Çok emek ve ekstra maddi giderler karşılığında insanlardan hiç bir şey beklemeyip sadece okumalarını, bir şeyler öğrenmelerini bekliyordunuz fakat insanlar verimsiz bir sürü mecralarda gezip sizin sitenize yeterince ilgi göstermiyorlardı.
Bu bülteni görünce ne kadar sevindiğimi anlatamam hemen üye oldum ve okumaya başladım .
Emeğinize , yüreğinize , ellerinize sağlık.
Bu ülkenin insanlarının sizin gibi kişilere ÇOK ihtiyacı var.
Lütfen bırakmayın.
teşekkür ediyorum, yine (her zamanki gibi) çok keyifli bir bültendi.