Dünya Halleri: 84
06-12 Şubat 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Bu bülten (isminden de anlaşılacağı gibi) Türkiye dışındaki gelişmeleri aktarmak için hayata geçti. Fakat bu hafta bunu başarabilmek gerçekten zordu. Bülteni yayınlayıp yayınlamamak konusunda dahi epey tereddüt ettim.
Sebebini de kayda geçirmiş olalım: 6 Şubat tarihinde Gaziantep - Kahramanmaraş merkezinde 110 bin kilometrekarelik alanda etkili olan 7,8 ve 7,5 büyüklüğündeki iki deprem, sadece yaşandığı bölgeyi değil bütün Türkiye’yi sarstı.
Bu satırları yazarken yıkılan bina sayısı 11 bini, hayatını kaybedenlerin sayısıysa 21 bini geçmişti. Bunlar resmi veri. Toz-duman dağıldığında hepimizin tahmin ettiği fakat telaffuz etmekten çekindiği hakikatler çok daha ürpertici sayılara sahne olacak. En kötüsü; harap olan hayatlar sayılara, istatistiklere dönüşerek anonimleşecek.
Bu felaket yaşanırken yurtdışındaydım. Hala da öyleyim. Sosyal medya önemini bir kere daha ispatladıysa da böyle vakaları yurtdışından sağlıklı bir şekilde takip etmenin kolay olmadığını anladım. (Türkiye’de çok mu mümkün; ayrı bir tartışma.)
Böyle durumlarda hayatta kalmış, başına bir şey gelMEmiş olmanın tuhaf bir vicdani yükü oluyor. Kimsenin çabasından ve samimiyetinden şüphem yok. Ancak şahsen memleketten uzakta, sıcak bir dam altında, karnı tok, sırtı pek haldeyken böylesi benzersiz bir acıya sosyal medya paylaşımlarıyla ortak olmak gözüme riyakarlık gibi (ya da en hafifinden basmakalıp) göründü.
Kutuplaştırılarak zihni parça parça edilmiş bir ülkenin kafası kesik tavuk gibi oradan oraya savruluşunu yüreğim burkularak izledim. Bölgeden gelen akılalmaz haberleri takip etmeye çalışırken, adım adım yaklaşan İstanbul depreminde yaşayacağımız korkunç olayları düşünüp durdum.
Çoğunuz gibi sıkışan kalbim ve bozulan moralimle, gücümün yettiğince maddi yardımlar gönderip ihtiyaç sahiplerine ulaşabilmesini diledim.
Bu haftaki gazete yazımdan bir kesitle bitireyim:
Her şeyin tel tel, liğme liğme dökülmesini seyrederken düşündüm; bunlar neden yaşandı? Hepimizin bildiği ama gereğini yapmaya bir türlü elinin varmadığı uzun bir listenin inkarından ötürü. Günü kurtarma telaşıyla yaşanan bir ömrün, bir türlü doğru şekilde sıralayamadığı öncelikler yüzünden. Her şeyin nasıl yapılması gerektiğini bilirken, yapmamaya yönelik bahaneler ve vesileler üzerine harcanan enerji sebebiyle.
Haftanın Tortusu
Bulaşıcı ve tehlikeli mantarlara karşı en büyük savunmamız, onların yaşamasına izin vermeyen vücut sıcaklığımız. Ancak küresel ısınmaya uyum sağlayan bazı mantarlar normalin üstünde sıcaklığa evrimsel süreçte uyum sağladıkça bu silahımız da işlevini yitirmeye başlıyor. Uzmanlar yakın gelecekte mantar enfeksiyonları sebebiyle yaşanan ölümcül vakaların görülmedik boyutlara ulaşmasından endişe ediyor.
Suudi Arabistan İletişim ve Enformasyon Teknolojileri Bakanı Abdullah Alswaha, aralarında ABD merkezli teknoloji devlerinin de yer aldığı bir dizi şirketin ülkesine 9 milyar dolardan fazla yatırım yaptığını açıkladı. Bu tutarın 2,1 milyar doları Microsoft, 1,5 milyar doları ise Oracle imzasını taşıyor.
Ek bilgi: Diğer yandan Suudi Arabistan 4 fütüristik mega-şehirden oluşacak NEOM projesinin inşa sürecine yönelik yeni bir video daha paylaştı. Kompleksin "Sindalah" adlı ilk fazı 2024 yılında tamamlanacak. Hedef, yeni bir Dubai yaratabilmek.
Apple CEO'su Tim Cook, şirket paydaşlarıyla gerçekleştirilen bir toplantıda "iPhone fiyatlarının artması sürdürülebilir bir strateji mi?" sorusunu "Fiyat mesele değil. Esasında kullanıcıları daha da fazla harcamaya ikna edebiliriz." şeklinde yanıtladı. Bu strateji kapsamında (sonbaharda piyasaya sürülmesi beklenen) iPhone 15 ile birlikte "iPhone Ultra" adlı yeni bir üst seviye modelin de yer alacağı iddia ediliyor.
Dünya genelinde gerileyen PC talebi sebebiyle satışlarında yüzde 6 düşüş yaşayan Dell, belirsizlik gerekçesiyle 6 bin 650 çalışanını işten çıkaracağını duyurdu.
Dünyayı Saran Ağ
Elon Musk'ın satın almasının ardından büyük bir kampanyayla hayata geçirilen "ücretli Twitter aboneliği" pilot olarak başladığı ABD'de 2 ayda sadece 180 bin kullanıcıya ulaşabildi. Bu sayı ülkedeki Twitter kullanıcısının yüzde 0,2'sine denk geliyor.
Facebook, eski ABD Başkanı Donald Trump'ın askıya aldığı hesabını yeniden kullanıma açtı.
Şimdiye dek abonelerinin şifre paylaşımını destekleyen Netflix, geçtiğimiz sene tamamen terse dönerek bu uygulamayı yasaklayacağını bildirmişti. Bu uygulamanın en yaygın olduğu Latin Amerika'da başlayan mücadele bu hafta Kanada, Yeni Zelanda, Portekiz ve İspanya'yı da kapsayacak şekilde genişletildi. Düzenleme kapsamında ek izleyiciler için ülkesine göre 8 dolarla 4 euro arasında değişen ek bedeller ödemek gerekiyor.
Pandemi döneminin yükselen yıldızı Zoom, bu hafta çalışanlarının yüzde 15'ine denk gelen bin 300 kişiyle yollarını ayıracağını açıkladı. Konuyla ilgili sorumluluğu üstlenen CEO Eric Yuan, kendi adına önümüzdeki mali yıldaki kişisel maaş ve priminin yüzde 98'inden feragat etti.
İletişim dünyasının en saygın küresel çatı kuruluşu GSMA'in yayınladığı "Mobil Para" raporuna göre mobil elektronik ödeme hizmetleri sektörünün cirosu bir önceki yıla kıyasla yüzde 31 artarak 1 trilyon dolara ulaştı.
Yapay Zeka Gelişmeleri
Microsoft sahibi olduğu Bing adlı arama motorunda ChatGPT desteğini başlattı. Bu sayede istediğiniz taktirde yaptığınız aramanın yanıtını sonuçlar arasından ayıklamak yerine doğrudan yapay zekaya sorabiliyorsunuz. Bu yeniliğin duyurusu dahi etkili olmuş gibi görünüyor zira Microsoft Bing uygulamasının yüklenme oranı devamında 10 katına çıktı. Aynı özellik birkaç hafta içinde Google'a da gelecek.
Ek bilgi: Bahse konu yapay zeka hizmetinin yayılma hızı da doldurduğu boşluk adına fikir verici.
100 milyon kullanıcıya 2 aydan kısa sürede ulaşarak tarihin en hızlı yayılan uygulaması olan yapay zeka botu ChatGPT'nin yöneticilerinden Mira Muratti, gördükleri ilginin kendileri için büyük bir sürpriz olduğunu belirtti. İlginç bir ayrıntı olarak yönetim ekibi hizmeti henüz yeterince kusursuz bulmadığı için halka açıp açmama konusunda aralarında uzun süre tartışmış.
2018'de kurulan Runway adlı girişim, üretken yapay zeka modeli "Stable Diffusion" ile açıklama metinlerinden resimler oluşturarak geçtiğimiz yıla damga vurmuştu. Şirket bu sefer rekabeti farklı bir safhaya taşıyarak video kayıtlarını istenen şekilde değiştirip yeni videolar üreten Gen-1 adlı çözümünü tanıttı.
Video yayın platformu Twitch'te gösterime giren ve senaryosu yapay zeka tarafından yazılan bir Seinfeld parodisi, transfobik unsurlar içermesi sebebiyle durduruldu. Geçtiğimiz Aralık ayından beri 24 saat kesintisiz yayınlanan "Nothing, Forever," adlı yayın, OpenAI’ın metin üretim aracı GPT-3 tarafından yazılıyordu.
Google, eski OpenAI araştırmacıları tarafından 2021 yılında hayata geçirilen Anthropic adlı girişime 300 milyon dolar yatırım yaparak yüzde 10 ortak oldu. Şirket "Claude" adlı ChatGPT benzeri bir çözüme sahip.
DocsGPT adlı açık kaynaklı bir çözüm, proje belgeleri arasında aradığınız bilgilere ulaşmanızı kolaylaştırıyor. ChatGPT altyapısını kullanan sistem projeler hakkında sorduğu sorulara tutarlı yanıtlar alabiliyor.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Bu hafta tanıtılan Jet Shark adlı deniz aracı hem su üstünde hem de sualtında seyir seçeneğiyle sıradışı bir deniz keyfi sunuyor. 6 metre uzunluğundaki Jet Shark 4 yolcu kapasitesine sahip. Gücünü 420 beygir güç üreten Kodiak Marine motorundan alıyor. 2024 yılında satışa sunulacak Jet Shark'ın fiyatının 250 bin ile 300 bin dolar arasında olması bekleniyor.
Hollanda / Eindhoven Üniversitesi'nde okuyan 32 öğrenciden oluşan "TU/ecomotive" ekibi, 12 aylık çalışmayla "ZEM" adlı bir araç geliştirdi. İç ve dış aksamı 3D yazıcıyla üretilen elektrikli model, karbon salımı yapmıyor oluşun ötesinde, sürüş sırasında çevresindeki havayı da temizliyor.
Hollanda / Delft Üniversitesi'nden Michaël Wiertlewski, ultrason desteğiyle kullanan kişide fiziki düğmeye basma hissi yaratan bir dokunmatik ekran üretti.
ABD / Penn State Üniversitesi, düşük maliyetli 4 algılayıcı kullanarak değiştirilme zamanı geldiğini haber veren altbezi geliştirdi. Ürünü benzerlerinden ayıran kısmı, altyapısının kurşunkalem ve kağıt ile oluşması. Kağıdın ıslanmaya karşı verdiği tepkileri kurşunkalemlerde bulunan grafitin yardımıyla sürekli sensöre ileten altbezi, bebeğin rahatsız olacağı değerlere ulaşıldığında cep telefonuna bildirim göndererek uyarıyor. Aynı altyapı değişme zamanı gelen yüz maskeleri için de kullanılabiliyor.
Kanada / Toronto Üniversitesi araştırmacılarının mürekkepbalığının renk değiştiren derisinden aldığı ilhamla geliştirdiği "sıvı pencere", dış hava şartlarına göre şekillenerek enerji maliyetini düşürmeyi vaat ediyor. Bunu da Güneş'in aydınlatıcı ışınlarını iç mekana geçirirken, ısıya yol açan kızılötesi ışınlarını (gerektiğinde) filtreleyebilmesi sayesinde gerçekleştiriyor.
Kripto Gündemi
Değeri dolar ve euro gibi itibari (fiat) para birimlerine sabitlenen USDT, EUROC türü kripto paralara "stablecoin" adı veriliyor. "Merkez bankalarının merkez bankası" olarak adlandırılan BIS, bu stablecoin'leri küresel ölçekte izleme ve denetlemeye yönelik geliştirdiği sistemi bu hafta denemeye başladı.
Ek bilgi: Stablecoin'ler karşılıklarını itibari paralarla desteklediklerini iddia etse de ispat etme konusunda hep sorun yaşıyor. Piyasanın en şöhretli stablecoin birimlerinden (ABD dolarına endeksli) TerraUSD bile geçen sene iflas ederek yatırımcıların 45 milyar dolarını bir günde dijital toza çevirmişti.
Dijital paund için çalışmalarını sürdüren Britanya Merkez Bankası, bu sisteme geçildikten sonra vatandaşların en fazla 10 bin dijital paund sahibi olabileceğini açıkladı. Bu limitin 20 bin paund olma ihtimali de söz konusu. Sınırlamaya gerekçe olarak olası risklerin yaratacağı hasarın düşük tutulabilmesi gösterildi.
Kripto varlık borsası Coinbase'in eski yöneticisi Ishan Wahi'un (32), sahip olduğu bilgileri kötüye kullanarak kardeşi ve bir arkadaşı üzerinden yatırımlar yapıp haksız kazanç elde ettiği ortaya çıkmıştı. Hakim karşısına çıkan Wahl, suçlu bulunarak 10 ay hapse mahkum edildi ancak savcılık cezanın 36 ile 47 ay arasında olmasını talep ederek karara itiraz etti.
Bir diğer kripto para borsası Binance ise Amerikan Doları cinsinden transferleri geçici olarak durdurdu. Şirketin ABD'de hizmet veren kısmı bu kapsamın dışında kaldı.
Göklerden Gelen Haberler
Yüzlerce milyar galaksiye evsahipliği yapan evrende Dünya dışı yaşama dair en önemli ipuçlarından biri harici bir radyo sinyaline denk gelmek. Ancak uzayın kendi sinyal gürültüsü bizim gezegenimizinkiyle birleşince oluşan kakofoniyi ayıklamak imkansıza yakın bir göreve dönüşüyor. Kanada / Toronto Üniversitesi tarafından geliştirilen bir yapay zeka algoritmasından destek alan "Breakthrough Listen" adlı bir merkez bu sorunun üstesinden gelme iddiası taşıyor.
Rusya'ya ait "Kosmos 2499" kodlu bir alçak yörünge uydusunun geçtiğimiz ay gizemli bir şekilde infilak ederek 85 parçaya bölündüğü ortaya çıktı.
NASA, Perseverance adlı aracıyla Mars'tan topladığı örnekleri inceleyecek özel bir tesisin inşasına hazırlanıyor 2033 yılında tamamlanacak yapı Dünya dışında bir gezegenden örneklerin incelendiği ilk yer olma unvanı da kazanacak.
Sağlık Olsun
ABD / Buffalo Üniversitesi'nin araştırması (ABD'de satılan) hazır bebek mamalarının çoğunda zehirli (toksik) metaller bulunduğunu ortaya çıkardı. Buluntular arasında arsenik, civa, kurşun ve kadmiyum gibi ciddi risk oluşturan elementler de var.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesinde (kaçınılmaz olarak) depremin her açıdan nasiplenmesi beklenen teknolojiden nasıl bu kadar uzak kalabildiğine bir açıklama bulmaya çalıştım. Yazıda doğal afetlerde hayati işleve kavuşacak birkaç tavsiye de yer alıyor.
Son hatırlatmalar
Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi olarak almak isterseniz aşağıya e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Eline koluna kalbine yüreğine sağlık. Size ekibinize ve yıllardır peşinizi bırakmayan takipçilerinize çok teşekkür ederim. ❤
Dünya ortalamasının üstünde yardımsever, altında cahiliz. 😥 Cümlemize geçmiş olsun 🙁
Bültene destek açıklamasını kaldırmak ince bir hareket olmuş. Başka birisi olsa düşünmeden kopyala yapıştır yapıp geçebilirdi. Toplumsal ilişkilere haizsiniz amirim.