Dünya Halleri: 92
03-09 Nisan 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Her senenin değişilmez gündem başlıklarından biri Forbes dergisinin dünyanın en zengin insanlarını sıraladığı meşhur liste. Elbette bunlar sahip olunan hisselerin değeri, kalan miraslar gibi “kamuoyuna malolmuş” bilgilerden derleniyor. Yani bu “erkekler” gerçekten dünyanın en zenginleri mi, bilemiyoruz.
Öyle olduğunu kabul etsek dahi 75 farklı logo altında çanta, ayakkabı, cüzdan, etek satan bir şirketin sahibinin bu listenin başına oturması garibime gidiyor. Asla küçümsediğim bir başarı değil. Fakat temel verileri (dünyanın mevcut dertlerini) üstüste koyunca ayrık otu gibi duruyor.
İlginç bir hedonizm çağındayız.

İçinizden “zenginin malı, züğürdün çenesi” muhabbetini yaptıysanız, “diğer dertlere” bakalım.
Haftanın Tortusu
ABD’li Marty Cooper’ın icat ettiği dünyanın ilk cep telefonuyla yaptığı görüşme 50 yaşına bastı.

Nature dergisinde yayımlanan makalede ozon katmanına verdiği zarar sebebiyle yasaklanan ve 2010 yılında tamamen yok olması hedeflenen kimyasalların aksine endişe verici seviyede arttığına dikkat çekildi.
Fransa'nın başkenti Paris'te kiralık elektrikli scooter kullanımı halk oylamasıyla yasaklandı. Katılanların yüzde 89'u yasaklanması yönünde oy verdi.
1939'da kurulan ve bir dönemin en büyük elektronik markaları arasında gösterilen Toshiba, anavatanı Japonya'da oluşturulan bir konsorsiyum tarafından 15 milyar dolara satın alındı.
İsrail'de halkı sokaklara döken hükümet karşıtı protestolar ülkedeki teknoloji girişimlerini de etkiledi. Bu gruptaki şirketler yılın ilk çeyreğinde bir önceki yıla kıyasla yüzde 30 gerilemeyle 1,7 milyar dolar yatırım alabildi. Bu tutarın yüzde 40'ı Wiz, Via ve eToro şirketlerine ait.
Çin, ABD'nin başlattığı teknoloji savaşında taraf olarak aralarındaki çip ve yarıiletken ticaretini durdurmaması konusunda denizaşırı komşusu Japonya'yı uyardı.
Bu hafta Türkiye'de de resmen satışa sunulan otomotiv üreticisi Tesla, yılın ilk çeyreğinde kendi rekorunu kırdı. Bilançosuna göre marka bu dönemde ürettiği 440 bin 808 aracın 422 bin 875 adedini satmayı başarmış. Bu performans yıl bazında yüzde 36 büyümeye denk.
Apple'ın dokunmatik ekranlı Airpods (kulaklık) kasası için patent başvurusu yapması, yeni bir müzikçalar ya da aksesuar kategorisi ihtimalinin habercisi oldu.
Dünyayı Saran Ağ
Britanya ULusal Suçla Mücadele kurumu, "Cookie Monster" (Kurabiye Canavarı) adlı uluslararası bir operasyon sonucunda 2 milyon kullanıcıdan ele geçirilen 80 milyon kişisel bilgi ve dijital varlığı pazarlayan "Genesis Market" adlı siteyi çökertti.
Yeni Zelanda'nın ardından Avustralya da TikTok'un devlet hizmetine özel cihazlarda kullanımını yasakladı. (PDF) Diğer yandan TikTok İngiltere'de veri koruma yasalarını ihlal ettiği gerekçesiyle 12,7 milyon paund para cezasına çarptırıldı.
Ek bilgi: TikTok'un sahibi ByteDance'in bu hafta açıkladığı bilançoya göre şirket 2022'de yüzde 30 artışla 80 milyar dolar gelir elde etmiş.
TikTok yasaklarına karşı yürütülen lobi faaliyeti kapsamında ortaya çıkan ilginç bir gerçek: Dünyanın dört bir yanından birçok "influencer" özellikle ABD'li kullanıların yarattığı pazara muhtaç. Ne ilginç, değil mi?
Norveç ve Finlandiya devletlerinin ortaklığında kurulan Avrupa'nın en büyük mühimmat üreticisi Nammo, bölgedeki ek enerji kapasitesinin tamamını TikTok'un veri merkezinin kullanması sebebiyle üretimi artıramadığını açıkladı.
Google, 800 milyon kullanıcısıyla Çin'in en e-ticaret platformu Pinduoduo'yu kötü amaçlı yazılım (malware) olarak listelemeye başladı. Android uygulamalarının denetlendiği Google Play Protect hizmeti artık bu uygulamanın yüklenmesine izin vermiyor.
Ek bilgi: Google Play Store Çin'de çalışmıyor. Dolayısıyla bu düzenleme aslen Çin dışı Android kullanıcılarını etkiliyor.
Mahremiyet odaklı arama motoru DuckDuckGo, Android platformunda izinsiz takiple veri toplayan uygulamaları engelleyen "App Tracking Protection" hizmetini tanıttı.
İnternet kullanımını dağıtık ve kriptolu hale getiren Tor web tarayıcısının üreticisi "Tor Project", mahremiyet odaklı yeni bir tarayıcı geliştirdi. "Mullavad" adlı yazılım Tor protokolü yerine Mullavad VPN altyapısını temel alıyor. Amaç dijital parmakizi verilerini VPN üzerinden filtreleyerek takibi zorlaştırmak.
"Blue" adlı paralı sürüme geçmeyen hesaplardaki onay rozetini 1 Nisan'da kaldıracağını açıklayan Twitter bu kararından (şimdilik) vazgeçti. Tek istisna, ödeme yapmayacağını açıklayan The New York Times gazetesi oldu. 1 Nisan'da kurumun hesabından onay rozeti kaldırıldı. (Ancak sonra yeniden eklendi.)
Ek bilgi: ABD Başkanlık makamını temsil eden Beyaz Saray da ödeme yapmayacağını açıklayan kurumlar arasında yer alıyor.
Spotify, artık bahsi bile geçmeyen Clubhouse uygulamasının fırtınalar yarattığı günlerde rekabete karşılık vermek için 57 milyon dolar karşılığında ("Locker Room" isimli emsal bir hizmet sunan) Betty Labs şirketini satın almıştı. 2021'de "Spotify Live" adıyla kullanıma sunulan hizmet bu hafta kapatıldı.
Çin, 500 milyon dolarlık bir yatırımla ABD'nin öncülüğünde kurulan sualtı internet aktarım altyapısına bir alternatif kuruyor. Amaç Asya, Ortadoğu ve Avrupa'yı Çin adına her durumda erişilebilir kılmak.
Yapay Zeka Gündemi
Çin'de CEO görevini yapay zekaya teslim eden NetDragon Websoft adlı oyun şirketi hisse değerini yüzde 10 yükseltti.
En büyük ortağı Microsoft olan ChatGPT'nin işe yaradığı konulara bir yenisi daha eklendi: Korsan Microsoft Windows lisansları için seri numaraları üretmek.
ABD / Stanford üniversitesi yapay zekanın günümüzdeki durumuna yönelik 386 sayfalık bir rapor yayımladı. TechCrunch sitesi güzel bir özet çıkarmış.
Anthropic adlı bir girişim, 4 yıllık süre ve 5 milyar dolar bütçeyle OpenAI şirketine rakip olmayı hedefliyor. Şirket "Claude-Next" adlı modeliyle günümüzdeki örneklerden 10 kat daha kabiliyetli bir yapay zeka ortaya çıkarma iddiası taşıyor.
Meta (Facebook) daha önce eğitilmediği şeyleri de anlayıp tanımlayabilen bir yapay zeka modeli geliştirdi. "Segment Anything" adlı ürünü siz de deneyebilirsiniz.
İngiltere / Sussex Üniversitesi beyin dalgalarını okuyarak kişinin dinlediği şarkıyı yüzde 72 tutarlılıkla tespit eden bir algoritma üretti.
ABD / Cornell Üniversitesi, ürettiği EchoSpeech adlı yapay zeka destekli gözlükle ağız ve dudak hareketlerini akustik hissetme yöntemiyle okuyarak konuşulanları algılamayı başardı.
Finans dünyasının en büyük bilgi kaynaklarından Bloomberg, 50 milyar parametreli bir geniş dil modeli kullanan BloombergGPT adlı yapay zeka aracını tanıttı.
Yapay zeka yarışında geride kalmakla itham edilen Google'ın CEO'su Sundar Pichai, kendilerini 2016 yılında "yapay zeka öncelikli şirket" olarak tanımladıklarını hatırlatarak "biraz daha sabredin, bekleyin" mesajı verdi.
ABD Başkanı Joe Biden yapay zekanın yarattığı riskleri ve fırsatları görüşmek üzere bu hafta sektör uzmanlarıyla bir araya geldi. Sonuç açıklaması netti: "Yapay zeka tehlikeli bir şey olabilir". Thank you Captain Obvious.
Ek bilgi: Diğer yandan Future of Life Institute öncülüğünde ortaya atılan "6 ay bütün yapay zeka çalışmalarını durdurup ne yaptığımızı ve ne yapMAmamız gerektiğini belirleyelim" çabası Bill Gates tarafından "bir işe yaramaz" şeklinde yorumlandı.
İtalya'nın ardından Kanada hükümeti de ChatGPT'nin kişisel verilerin mahremiyetini ihlal edip etmediğini araştırma kararı aldı.
Hindistan, ilginç bir kararla yapay zeka çalışmalarını ve hizmetlerini düzenlemeyeceğini (serbest bırakacağını) açıkladı.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
ABD / Silikon Vadisi'nde hizmet veren Sakuu adlı fabrika 3D yazıcılarla istenen boyut ve şekilde katı-hal (solid-state) piller üretiyor. Tasarıma göre şekillenebilen piller bisiklet, araba ya da elektronik eşyaların bütün kıvrım ve boşluklarına uyum sağlayabildiği için daha büyük hacme ulaşarak daha uzun kullanım vaat ediyor. Üstelik katı-hal piller lityum-iyon pillere oranla daha fazla enerji depoluyor ve daha düşük maliyetle geri dönüşüyor.
Artan nüfusun iklim krizi ile iyice belirginleşen açlık sorununa yönelik çözüm arayışı ilginç bir seçenek daha ortaya çıkardı. Avustralyalı kültür eti üreticisi Vow, soyu yaklaşık 4 bin yıl önce tükenen bir mamut türünün Hollanda'daki Nemo Bilim Müzesi'nden temin ettiği DNA'sıyla köfte üretti.
Laboratuvar ortamında kök hücrelerin çoğaltılmasıyla üretilen etlerin en büyük eksikliği, ete lezzetini veren "yağ" üretmenin mümkün olmamasıydı. Onun için de ayrı bir laboratuvar süreci ortaya çıkıyor.
Kripto Gündemi
Elon Musk, Twitter hesabından kripto para birimi Dogecoin'e yönelik manipülasyon yaptığı gerekçesiyle 258 milyar dolar para cezası talebiyle yargılanıyor. El yükselten Musk, bu hafta mahkemeye meydan okurcasına sahibi olduğu Twitter'ın logosunu Dogecoin'in simgesi Shiba köpeği ile değiştirdi. Bu hamleyle Dogecoin hisseleri yüzde 30 değer kazandı.

Ek bilgi: Elon Musk bu davada tweet'leriyle Dogecoin'in değerini yüzde 36 bin artırmakla suçlanıyor.
Avustralya, kripto para borsası Binance'in ülkedeki türev piyasalarda işlem yapma lisansını iptal etti.
Göklerden Gelen Haberler
"Artemis II" göreviyle yıllar sonra yeniden Ay'a insan indirmeyi hedefleyen NASA, seferde yer alacakları belirledi. 4 kişilik grupta bir kadın ve bir siyah astronot bulunuyor.
Ek bilgi: 44 yaşındaki kadın astronot Christina Koch aynı zamanda 328 gün ile "uzayda kesintisiz en uzun süre kalan kadın" unvanına sahip.
Sağlık Olsun
Her yeni kuşakta biraz daha yaygınlaşan yerfıstığı alerjisinin mRNA ile tedavi edilmesinin mümkün olduğu iddia edildi. Bir diğer görüş ise bebeklik çağında fıstık ile tanıştırmanın bunun önüne geçebileceği yönünde.
Hollanda merkezli Vitestro girişiminin ürettiği dünyanın ilk otonom kan alma cihazı 12 milyon euro yatırım aldı. Sırada AB kapsamında kullanım izinlerinin alınması var.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda üretken yapay zeka algoritmalarıyla beslenen hizmetlerin mümkün kıldığı “alternatif tarih” akımına değindim. Orson Welles’in radyo tiyatrosundan her yıl Edirne‘yi ziyaret edip gençlere güzellikler sunan Anna Nicole Smith’e uzanan bir düzlemde.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz bu çabamı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Çok teşekkürler serdar ağabey, bu hafta da sayende düyadan haberimiz olmuş oldu.
Serdar amirim, bu haftaki emekleriniz için yine yeni yeniden teşekkürler. Papaz her gün pilav yemeyebilir ama ben her pazar dünya hallerini okumaktan bıkmıyorum ☺️ mamut köftesinin porsiyonu da tam benlikmiş bu arada 😬 ekmek arası köfte yapılamasa da enteresan olmuş