Dünya Halleri: 93

10 - 16 Nisan 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Apr 16, 2023

Bu “gündem özetleme” işine ne zaman merak sardığımı düşünürken aklıma geldi. İlk denememi 18 Ekim 2010 tarihinde yapmışım. Hala da yayındaymış üstelik. İçeriğindeki konular, sayılar, oranlar bugün gülümsetse de tarihe not düşme adına kıymetini koruyor.

Bu tarz çabaların dönemin ruhunu yansıtmak dışında, açık bilgi kaynakları olma adına -gelecekte- önemli rol üstleneceğini düşünüyorum. Hele ki ChatGPT türevi araçlarla birleştiğinde daha da ilginç şekillere girecektir eminim.

Gelelim bu haftanın akılda kalası olaylarına.

Haftanın Tortusu

ABD Emniyet Teşkilatı FBI, cep telefonlarını havaalanı, otel ve AVM gibi kamuya açık istasyonlarda şarj edenleri veri hırsızlığına karşı uyardı. Hacker'ların araya kendi cihazlarını yerleştirme riski olan bu noktalarda veri çalınmasının yanısıra uzaktan erişimi mümkün kılan uygulamaların yüklenme ihtimali de bulunuyor.

Ek bilgi: Bu riske karşı 2014 yılında Kickstarter sitesinden fonlayarak (22 dolara) edindiğim Umbrella USB adlı bir cihaz kullanıyorum. Şimdilerde fiyatları birkaç dolar seviyesine geriledi. Kabaca USB’nin veri aktarım işlevini kesip sadece elektrik (enerji) akımına izin veriyor. Üstelik isterseniz sadece bir bant kullanarak da mevcut kablolarınızı bu şekle getirebilirsiniz.

IDC raporuna göre masaüstü bilgisayar satışları yılın ilk çeyreğinde dünya genelinde geriledi. En büyük zararı yüzde 40 kayıpla Apple yaşadı. Listenin devamında Dell, Lenovo ve HP yer alıyor.

Bellek çipi gelirleri adına 2009'dan bu yana en kötü yılını yaşayan Samsung, üretimi kısma kararı aldı. Kar oranı bir önceki yıla kıyasla yüzde 96 gerileyen şirket, önceliğini bu alandaki araştırma-geliştirme projelerine çevirdi.

Dünyayı Saran Ağ

Netflix'te şu ana kadar en çok izlenenlerin başına Squid Game dizisinin ilk sezonu yerleşmiş.

Şahsen Stranger Things'in ilk sezonu dışında bu listeden hiçbir şey izlemediğimi fark ettim.

İş dünyasının en popüler sosyal ağı LinkedIN aynı zamanda sahte profillerin (kariyerlerin) de cenneti. Artan dolandırıcılık ve istismar vakalarının ardından site profilinizde yazan şirketlerde ve pozisyonlarda gerçekten çalışıp çalışmadığınızı doğrulatacak bazı onay mekanizmalarını denemeye başladı.

Ek bilgi: LinkedIN'in sahibi Microsoft'un Entra adlı benzer bir çözümü olduğunu da bilgilerimiz arasına eklemiş olalım.

Twitter, Elon Musk'ın 9 Mart 2023'te kurduğu çatı şirketi "X Corp" alt iştiraki haline geldi.

Ek bilgi: Elon Musk BBC'ye verdiği röportajda "Bu çeyrekte nakit akışı sorununu çözüyoruz" dedi. (Bu iddiayı Türkiye'nin ekonomik hedeflerine yönelik açıklamalarla aynı kapsamda ele alabilirsiniz.)

Vietnam hükümeti de TikTok'u mercek altına aldı. Soruşturmaya gerekçe olarak "devlet politikalarına aykırı içeriklerin yayılması" gösterildi.

Çin, TikTok'a yönelik yaptırıma hazırlanan Avustralya'yı "adil ve önyargısız davranması" konusunda uyardı.

2019'da kullanıma sunulan Currents hizmeti de Google Mezarlığı'ndaki yerini 166'ıncı ürün olarak aldı. Kim kullanıyordu bilemiyorum. Anlaşılıyor ki Google da bilemedi.

Yapay Zeka Gündemi

Araştırma şirketi Grand View, yapay zeka destekli sohbet botlarının 2032'de 42 milyar doların üstüne pazar büyüklüğüne ulaşacağını öne sürdü.

Goldman Sachs raporuna göre üretken yapay zeka uygulamaları küresel geliri yüzde 7 artırmakla birlikte, AB ve ABD gibi gelişmiş ekonomilerde mevcut işlerin dörtte birini üstlenerek 300 milyon kişinin istihdam dışı kalmasına sebep olacak.

Google'ın eski CEO'su Eric Schmidt, son dönemde gündeme gelen "yapay zeka çalışmalarına 6 ay ara verelim" fikrinin sadece (bu karara uymayarak devam edecek) Çin'e yarayacağını iddia etti. Schmidt çalışmaları durdurmadan mümkün olduğunca geniş bir katılımla etik kuralları tanımlamayı tavsiye ediyor.

Çinli teknoloji grubu Alibaba, ChatGPT'ye rakip "Tongyi Qianwen" adlı bir ürün geliştirmeyi planladığını açıkladı. Takvimle ilgili herhangi bir bilgi verilmedi.

Ek bilgi: Çin diğer yandan üretken yapay zeka uygulamalarını düzenleyip yönetecek bir dizi düzenleme üzerine çalıştığını açıkladı.

Yapay zeka destekli sohbet botu geliştiren hizmetler arasına bilgi alışverişi konusundaki en önemli kaynaklardan Quora sitesi de eklendi. Her üyenin kendi botunu oluşturmasına izin veren hizmet, şirketin Şubat ayında tanıttığı Poe adlı uygulamayı temel alıyor.

Bu alandaki en yeni dev ise Twitter oldu. Şirket satın aldığı 10 bin adet GPU ve Google'ın yapay zeka şirketi DeepMind'dan transfer ettiği mühendislerle kendi yolunda yürümeyi deneyecek.

Ek bilgi: ChatGPT ile tanınan OpenAI'ın kurucu ortaklarından Elon Musk 2018'de şirket ile yollarını tartışmalı şekilde sonlandırmıştı.

Japonya Başbakanı Fumio Kishida ile görüşen OpenAI şirketinin CEO'su Sam Altman, ülkede bir ofis açmayı hedeflediklerini belirtti. Amaç başta ChatGPT olmak üzere şirketin yapay zeka araçlarının kamu hizmetleriyle entegrasyonunu sağlamak.

Fransa'nın mahremiyet konusunda hizmet veren kurumu CNIL, kişisel verilerin ihlali endişesiyle ChatGPT'yi incelemeye aldığını duyurdu.

Ek bilgi: Avrupa Birliği'nin bu konudaki çatı kuruluşu da benzer bir hazırlık içerisinde.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

GaeaStar adlı girişim, plastik atıkların en büyük sebeplerinden biri olan tek kullanımlık bardaklara yenilikçi bir üretim ve dönüşüm modeli getirdi. Kil, kum, su ve tuzdan oluşan özel bir bileşik ile 3D yazıcılarla 30 saniyeden kısa sürede üretilebilen özel alaşımlı kap ve bardaklar, kullanım sonrası çok basit yöntemlerle tamamen geri dönüştürülebiliyor.

ABD / MIT Üniversitesi tarafından geliştirilen "DribbleBot" adlı robot, hemen her tür yüzeyde ilerleyebilmenin yanısıra "top da sürebiliyor". Herhangi bir sebeple düştüğü zaman kendi başına ayağa kalkıp futbol topunu ilerletmeye devam edebiliyor. Belirlenen koşulları sezdiğinde şut atma yeteneğine de sahip. (Yeni bir ligin habercisi diyebilir miyiz?)

Yılda yaklaşık 350 milyon insanın (başta sıtma olmak üzere) hastalanmasına yol açan sivrisinekler sebep olduğu kaşıntı illetiyle dahi yeterince sıkıntı kaynağı. Kudüs Hebrew Üniversitesi doğal selüloz molekülünden ürettiği bir sıvıyla sivrisinek sokmasını yüzde 80 oranında engellemeyi başardı. Nano ölçekte selüloz kristallerinin su ve gliserin ile birleşiminden oluşan solüsyon deriyi görünmez bir jel ile kaplayarak sivrisineklerin sokmasını imkansız hale getiriyor. (Aşağıdaki videoda bu “sokma” meselesinin esasen ne kadar karmaşık bir süreç olduğunu görebilirsiniz.)

Ek bilgi: Batı Afrika ülkesi Gana, ilaç şirketi Oxford tarafından üretilen dünyanın ilk sıtma aşısına kullanım onayı veren ilk ülke oldu. Ülkede her sene 5 yaş altı nüfusun yüzde 25'ine denk gelen 20 bin çocuk bu hastalıktan dolayı hayatını kaybediyor.

Kripto Gündemi

Güney Koreli Do Kwon, kurucusu olduğu "Terraform Labs" adlı girişim ile Terra adlı bir kripto para birimini parlatmış ancak Mayıs 2022'de 40 milyar dolarlık bir batıkla yatırımcıları perişan etmişti. Hakkında sürdülen soruşturmada Kwon ve ekibinin 314 milyon dolar tutarında kayıtdışı varlığa sahip olduğu ortaya çıktı.

Ether adlı kripto para biriminin altyapısını sunan Ethereum blokzincirinde bu hafta yapılan "Shapella" kodlu güncellemeyle 3 yıldır "faize yatırılan" ether'ler tahsil edilebilir hale geldi. Böylece 33 milyar dolarlık pazar değeri oluştu.

Göklerden Gelen Haberler

İspanya merkezli Sateliot girişimi cep telefonlarının hizmet aldığı baz istasyonlarını uzaydan hizmet verecek şekle dönüştürdü. SpaceX'in roketleriyle alçak yörüngeye yerleşecek ilk ürün, 500 kilometre yükseklikten ilk testini gerçekleştirecek. Proje 2025 yılında ulaşacağı 256 baz istasyonu uydusuyla tam kapsama sunmayı hedefliyor.

Avrupa Uzay Ajansı "JUICE" kodlu proje kapsamında yaşanabilir alanlar yaratma adına Jüpiter'in uydularına araç yollayacak. 2031'de yörüngeye oturacak araç hedeflenen uydulara 200 km yaklaşarak yüzeye ait şu ana kadarki en ayrıntılı verileri ulaştıracak.

Sağlık Olsun

Sıradan bir vakaya dönüşmüş olmasından ötürü haberlerde pek bahsi geçmese de "mevsimsel grip" hala yılda yüz binlerce kişinin ölümüne sebep olan bir hastalık. Halen hepatit B ve C ile yaşayan 350 milyon hasta var. Virüslere bağlı hastalıkların hem cana hem de ekonomiye (mala) yönelik olumsuz etkilerini yok etme adına Yeni Zelanda'da kurulan "Kimer Med" adıl şirket, tanımlı virüslerin tamamına yakınına karşı etkili olacak "penisilin benzeri" bir aşı geliştirmeye çalışıyor.

Maymunlarda kısa sürelik hamilelik tepkilerini belirlemek için yürütülen bir çalışma kapsamında kök hücreden (sperm ve yumurta kullanılmadan) üretilen sentetik embriyolar dişinin rahmine başarıyla yerleştirildi. Sırada fetus üretimi var. İnsan türüne yansımasının tüp bebek benzeri yeni bir tedavi modeline dönüşmesi bekleniyor.

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda sosyal ağlar başta olmak üzere küresel teknoloji devlerinin devletler arasında (ve seviyesinde) ulaştığı güce ve role değindim. İtibarın mavi rozetlere indirgenip parayla satın alınabilir hale gelmesinden terör propagandasına kadar akıl almaz bir kuvvet ve sorumluluk.