Dünya Halleri: 96

01-07 Mayıs 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Malum Çin dünyanın kalabalık ülkesi olma unvanını (öngörüldüğü gibi) Hindistan’a devretti. Ucuz işgücü sebebiyle fason üretimde hatırı sayılır bir paya sahip ülke, sömürge geçmişinin lisan ve ilişki avantajının yanısıra, tersine beyin göçü sayesinde bilişim başta olmak üzere pek çok alanda büyük bir güce dönüştü. (Google, Microsoft gibi onlarca dev şirketi de Hintlerin yönetmekte olduğunu unutmayalım.)

Diğer yandan şiddeti sürekli artan ticaret savaşları sebebiyle otomotivden pil üretimine, veri merkezlerinden teknoloji fabrikalarına kadar bütün stratejik sektörler de Çin’den Hindistan’a kayıyor. (Narendra Modi’nin hakkını teslim edelim mi?)

“Nerden çıktı şimdi Hindistan?” diyenler vardır. Uluslararası Robotik Federasyonu’nun son raporuna göre Hindistan’da endüstriyel (işçi) robot sayısında da patlama yaşanıyor. Fabrikalarda çalışan robotlar geçtiğimiz yıla oranla yüzde 54 artmış. “Ucuz işgücü” denkleminde enteresan bir değişken.

Bakalım dünyanın kalan kısmında neler oluyor?

---

Haftanın Tortusu

Tarihinin en büyük gelir kaybını açıklayan çip üreticisi Intel'in hisseleri yüzde 36 değer kaybetti.

Apple yılın ilk 3 ayındaki telefon satışlarından yüzde 21 pay almasına rağmen sektörün toplam gelirinin yüzde 50'sine, karının ise yüzde 82'sine sahip oldu.

Sony Nisan 2024'e kadar 25 milyon PlayStation 5 oyun konsolu satmayı hedefliyor.

Oyun şirketi Activision'ı 69 milyar dolar karşılığında satın alması Britanya Rekabet Kurulu tarafından engellenen Microsoft, İspanyalı bulut oyun platformu Nware ile 10 yıllık anlaşma imzaladı. Şirket bu sayede Activision oyunlarını Xbox konsolunda sunabilme hakkını dolaylı bir şekilde kazanmış oluyor.

Microsoft, artık Windows 10 için güvenlik odaklı güncellemeler dışında bir yenilik sunmayacağını açıkladı. Güvenlik kapsamdaki destek de Ekim 2025'te son bulacak.

Almanya, çip üretiminde kullanılan kimyasal bileşenlerin Çin'e ihraç edilmesini engellemeyi iki ülke arasındaki ticari ilişkilere zarar vereceği gerekçesiyle reddetti.

Apple ve Google (AirTag benzeri cihazlar yardımıyla) kişilerin izinsiz takibini engellemek için anlaştı.

Dünyayı Saran Ağ

Google, üye olduğunuz / olacağınız site ve uygulamalarda kırılması güç ve birbirinden farklı şifreler oluşturacak, saklayacak ve gerektiği zaman forma girecek "Passkey" uygulamasını kullanıma sundu.

Diğer yandan Gmail de e-posta gönderen hesapların güvenilirliğini belirleyecek "mavi rozet" uygulamasını duyurdu.

Twitter medya kuruluşları için makale başına ücretlendirilmiş içerik satışı desteği sunacak.

Kurucusu Jack Dorsey, Elon Musk'ın Twitter'ı satın almasının hata olduğunu ve onun yönetiminde her şeyin kötüye gittiğini söyledi.

YouTube Music hizmeti (şimdilik sadece ABD'li kullanıcılar için)  podcast desteği sunmaya başladı.

Yapay Zeka Gündemi

Yeni işe alımları durduran IBM, 7 bin 800 çalışanıyla yollarını ayırdı. İşten çıkarılanların görevini yapay zeka üstlenecek.

Sağlık alanındaki denemelerde ChatGPT'nin hastalara hekimlerden daha isabetli sorular sorduğu, empati yapabildiği ve bulguları daha iyi değerlendirdiği belirlendi.

ChatGPT’nin geliştiricisi OpenAI şirketi, 29 milyar dolar değerleme üzerinden 300 milyon dolar yatırım aldı.

Metinden görseller üreten yapay zeka uygulaması MidJourney'nin 5.1 sürümü kullanıma sunuldu.

ABD'de bir grup hukukçu ve senatör, yapay zeka algoritmalarının nükleer silah kullanmasının yasaklanması için bir yasa üzerinde tartışıyor. Savunma Bakanlığı'nın bu konuda mevcut bir iç genelgesi olmakla birlikte grup bunun yasayla da tanımlanmasını istiyor.

Ek bilgi: G7 ülkelerinin liderleri de yapay zekanın potansiyel tehlikeleri gündemiyle toplanarak yeni düzenlemeler için anlaştı.

Avrupa Birliği iki yıldır üstünde çalıştığı üretken (generative) yapay zeka kullanımına özel telif hakları yasası taslağını tamamladı. Bu alanda bir ilk olacak düzenlemede yapay zeka araçları "sınırlı", "yüksek" ve "kabul edilemez" şeklinde 3 grupta değerlendiriliyor. Amaç bu tip çözümlerin biyometrik takip, yanlış bilgi yayma ve ayrımcı dil kullanma gibi konulardaki standartlarını belirlemek.

Microsoft, yapay zeka desteğiyle çalışan "Designer" adlı tasarım aracını tanıttı. Canva benzeri bir arayüze sahip çözüm, sunumlardan sosyal medya paylaşımlarına kadar her konuda yazarak tarif ettiğiniz tasarımları (OpenAI şirketinin DALL-E 2 aracı ile) görselleştirebiliyor.

Umarım o korkunç tasarımlı Powerpoint sunumlarına şifa olur.

Kanada / Montreal Üniversitesi yapay zekanın bir sonraki küresel pandemiyi engelleme konusundaki en güçlü araç olabileceğini iddia etti. Akademisyenlerin 3 yıllık çalışmayla geliştirdikleri algoritma, 80 bin potansiyel senaryo ekseninde hassas noktaları sürekli takip ederek erken uyarı yapabiliyor.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Michelin, araç lastiği üretiminde 2030 yılına dek yüzde 40, 2050 yılındaysa yüzde 100 oranında sürdürülebilir yapıya geçeceğini duyurdu. Bu hedef doğrultusundaki ilk ürün 2025'te satışa sunulacak.

Ek bilgi: Dünya genelinde sadece 2022 yılında 2,3 milyar adet satılan araç lastikleri 200 farklı bileşenden üretiliyor.

"Akıllı kumaş" kategorisine güncel bir örnek Avustralya / Flinders Üniversitesi'nden geldi. Sıvı metal (liquid metal / LM) alaşımlı tekstil ürünü kendini onarabilme özelliğinin yanısıra kamuoyunda "hastane mikrobu" olarak bilinen antibiyotik dirençli iki bakteriyi etkisiz hale getirme kabiliyetiyle dikkat çekiyor.

ABD / Georgia Üniversitesi doğadaki petrol sızıntılarını temizleyen; ayrıca implantlardaki enfeksiyonları engelleyen bir "süper köpük" üretti. Bu süngersi doku, petrol atıklarını emerek sudan tamamen ayrıştırmanın yanısıra kloroform, hidroklorik asit ve benzeri organik kirleri de yok ediyor. Bu süreçte bileşenindeki mikro bakır parçacıkları ise bakterileri öldürüyor.

Kripto Gündemi

Mastercard, kendi damgasını taşıyan kartların kripto paralar ve borsalar ile kullanımını geliştirme ve yaygınlaştırma çabasında olduğunu açıkladı.

Hidroelektrik santrallerinden ürettiği enerjinin yüzde 75'ini Hindistan'a satan Butan Krallığı'nın 2020'den bu yana kripto para madenciliği yaptığı ortaya çıktı. Ülke sadece geçen bu amaçla yıllık bütçesinin yüzde 15'ine denk gelen 142 milyon dolar tutarında çip ithalatı yapmış.

Göklerden Gelen Haberler

SpaceX, Starship adlı roketinin geliştirilmesi için bu yıl 2 milyar dolar bütçe ayırdı. Şirketin kurucusu Elon Musk, geçtiğimiz ay gerçekleştirilen deneme uçuşunda plan dışında infilak eden roketin ikinci denemede mutlaka başarıyla yörüngeye ulaşmasını hedefliyor.

"Elin taşıyla elin kuşunu vurmak" diye sevdiğim bir söz var. Tam karşılık gelmese de Çin'in kurmayı hedeflediği Ay üssü için Ay'dan toplayacağı kumu kullanacağını açıklaması bana onu hatırlattı. Üretim tahmin edeceğiniz gibi 3D yazıcılarla yapılacak.

Sağlık Olsun

ABD / MIT ve New York üniversiteleri, yılan derisinden aldıkları ilhamla "iştah açan" bir hap icat etti. İçindeki pilden aldığı enerji desteğiyle mide çeperine elektrik akımı veren e-hap, bu sayede açlık hissinden sorumlu "ghrelin" adlı hormonun üretimini tetikleyerek 20 dakika içinde açlık hissi oluşturuyor.

Kandaki glikoz oranının artışı oksijen ve besinlerin hücreye erişimini engelleyerek diyabet hastalarının bağışıklık sisteminin düzgün çalışmasını engelliyor. Aynı sebeple yaralar ve iltihaplanmalar da artıyor. Bu yaraların iyileşmesini de normalden çok daha uzun sürüyor. İsveç / Chalmers Üniversitesi, elektrik akımı kullanan bir yöntemle diyabet hastalarındaki bu tip vakalarda yaraların iyileşme hızını iki katına çıkarmayı başardı.

“Elektrikli hap” böyle (fallik) bir tasarıma sahip.

ABD / MIT Üniversitesi iç kanamayı durduran bir sentetik çözüm üretti. Nano ölçekteki polimer kapsüllerden oluşan buluş damardan enjekte ediliyor. Ardından sıvı damar yolunu takip ederek denk geldiği çatlakları kendiliğinden anında kapatıyor kişinin hastaneye ulaşana kadar kan kaybından ölmesini engelliyor.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda “planlı eskitme” meselesine baktım. Yenisi çıkınca yavaşlayıp dağılmaya başlayan telefonlar, garanti süresi dolar dolmaz bozulan cihazlar, ikinci sezonu çıkaramayan kıyafetler ve dahası… Bunların bir tesadüf olduğunu düşünmüyordunuz, değil mi?

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Bu çabama maddi katkıda bulunmak isterseniz Patreon sayfamı kullanabilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️