Dünya Halleri: 78

26-31 Aralık 2022 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

2023 yılının ilk sayısından merhaba!

Yeni yılda bültenimizin altyapısı değişti. Twitter’ın kapatma kararı aldığı Revue hizmetini -mecburen- bırakarak Substack’e geçtim. Mevcut abonelerin ve arşivin aktarımının daha dertsiz geçeceğini ummuştum. Olmadı. 77 sayıyı tek tek elden geçirerek düzenlemek zorunda kaldım.

Yeni altyapı ile gelenler ve gidenler şöyle:

• Artık (Twitter dışındaki) sosyal hesaplarım üzerinden otomatik duyuru / bildirim yapılmayacak. (Aklıma geldikçe / müsait oldukça manuel olarak paylaşmaya çalışırım fakat bir garanti veremiyorum. Dolayısıyla düzenli takip etmek isteyenler lütfen e-posta abonesi olsunlar.)

• Medium profilime yazılar otomatik olarak eklenmeyecek. (Neyse ki Substack arşivi aynı deneyimi sunuyor.)

• Her bültene (web üstünden) yorum yazmanız, katkı sağlamanız mümkün hale geldi.

• Substack’in bir mobil uygulaması var (iOS / Android). Kimileri her şeyi bir uygulama üstünden kullanmayı tercih ediyor. Onlar için pratik bir seçenek olabilir.

İlk etapta dikkatimi çekenler bunlardı. Kalanını beraber yaşayarak öğreneceğiz. (Umarım bu taşındığım son hizmet olur.)

Şimdi bakalım 2022’nin son günlerinde kayda değer neler yaşanmış.

---

Genel Gündem

İspanya / Barcelona ve Danimarka / Aalborg üniversitelerinin çalışmaları, Akdeniz'deki mikroplastik oranının son 20 yılda 3 katına çıktığını ortaya koydu. Daha da endişe veren ayrıntı, denizin tabanına çöken plastiklerin oksijen ve güneş ışınlarının yokluğu sebebiyle normalden çok daha uzun sürede çözünmesi.

Dünyayı Saran Ağ

Kullanıcılar adına güvenli şifreler oluşturma ve saklama hizmeti sunan LastPass uygulaması, geçtiğimiz Ağustos ayında uğradığı hacker saldırısının ilk algıladıklarından çok daha büyük bir hasar verdiğini duyurdu. Yapılan ilk paylaşımda sadece uygulamanın kaynak kodlarına ulaşıldığı bildirilmişti. Son güncellemede saldırıda kullanıcıların tamamına ait şifre ve profil bilgilerinin de çalındığı açıklandı. (Nispeten) sevindirici tek ayrıntı verilerin kullanıcılar tarafından belirlenen şifrelerle ayrı ayrı 256 bit kriptolu olması.

Google, Hindistan Rekabet Kurulu'nun kestiği 162 milyon dolarlık cezaya itiraz etmeye hazırlanıyor. Cezanın gerekçesinde Google'ın Android işletim sistemindeki hakim konumunu kendisine ait YouTube ve Chrome gibi uygulamaları ön plana çıkarmak için kötüye kullanması yatıyordu.

Facebook'un (Donald Trump'ın zaferiyle sonuçlanan) 2016 ABD Başkanlık Seçimi ve Britanya'nın Avrupa Birliği'nden çıkış referandumu sırasında 87 milyon üyesinin verisine yetkisiz erişim vererek manipülasyona göz yumduğu ortaya çıkmıştı. Aleyhindeki kamu davası halen süren şirket 725 milyon dolar tazminat ödeyerek uzlaşmak istediğini açıkladı. Cambridge Analytica şirketinin başrolde olduğu süreç yüzünden Meta'nın şimdiye dek sadece ABD'ye ödediği tazminat 5,1 milyar doları geçti.

İran'da 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin başını ahlaka uygun örtmediği için ahlak polisi tarafından dövülerek öldürülmesiyle Eylül ayında başlayan halk hareketleri kesintisiz sürüyor. SpaceX şirketine bağlı uydu tabanlı internet erişimi desteği sunan SpaceLink, yönetimin engellediği interneti ayakta tutmak adına 100 uyduyu İranlıların hizmetine sunduğunu duyurdu.

Twitter, tweet'lerin görüntülenme sayılarını herkesin görebileceği şekilde paylaşmaya başladı.

Elon Musk @elonmusk

Twitter is rolling out View Count, so you can see how many times a tweet has been seen! This is normal for video. Shows how much more alive Twitter is than it may seem, as over 90% of Twitter users read, but don’t tweet, reply or like, as those are public actions.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Çimento sektörü, iklim krizinin en önemli sebeplerinden karbon salımında gözardı edilemeyecek bir paya sahip. Dünyada sudan sonra en çok kullanılan madde olan çimentonun üretiminde yenilikçi arayışlar bu sebeplerden ötürü son derece kritik öneme sahip. CarbiCrete adlı bir girişim, bu alardaki ilk karbon-negatif üretimi başararak tarihe geçti.

Danimarka Teknik Üniversitesi, 2022'ye girerken 1 mikronun üçte biri kalınlığıyla dünyanın en ince yılbaşı çam ağacını üretmişti. Üniversitenin 2023 projesi ise dünyanın en küçük plağını üretmek oldu. Sadece 40 mikron çapında ve polimerden mamul plak "Rockin' Around the Christmas Tree" şarkısının ilk 25 saniyesini içeriyor.

Hızlı gıda zinciri McDonald's, ABD / Teksas'ta ilk "insansız" restoranını hizmete sundu. Sistemde müşteriler dokunmatik ekranlardan ve ses tanıyan arayüzlerden verdiği siparişlerini hazır olduğunda kayar banttan teslim alıyor. (Mutfakta (şimdilik) hala insanlar çalışıyorsa da işin o tarafında da birçok robotik çözümün yeşerdiğini hatırlamakta fayda var.)

Rolls-Royce üstünde çalıştığı dünyanın en büyük uçak motorunun ilk denemesine hazırlanıyor. Yüzde 25 kapasiteyle çalıştırılacak 3,56 metre çapındaki "UltraFan" kodlu motor, titanyum ve karbon kompozit malzemeden oluşuyor. Tam kapasitede 87 bin beygir güç üretecek UltraFan, tasarımıyla yüzde 35 daha az gürültü ve belirgin bir yakıt tasarrufu vaat ediyor.

ABD / Illinois Urbana-Champaign Üniversitesi okyanus yüzeyinde buharlaşan suyu filtre ederek içilebilir hale getiren bir çözüm geliştirdi. Bu yeni teknik, geleneksel tuzlu su arındırma yönteminin aksine toksik atık da üretmiyor. 100 metre en ve 210 metre boya sahip bir düzenekle kıyıdan birkaç kilometre açıkta çalışan sistemden en fazla 10 tanesi mevcut bütün şehirlerin günlük temiz su ihtiyacının tamamını karşılayabiliyor.

Karasuları rüzgar güllerinden sonra bir de su arıtma tesisleri dolduracak gibi.

Otomotiv markası Bertone, "GB110" kodlu aracıyla yeni bir kategori yarattı. 1.100 beygir gücünde motora sahip model, ABD / Nevada merkezli "Select Fuel" şirketinin atık plastiklerden ürettiği özel bir yakıt kullanıyor. 0-100 km/s aralığını 2,8 saniyede aşan GB110'dan sadece 3 adet üretilecek.

Bertone’nin 1920’lerden bu yana araç üreten bir marka olduğunu bilgilerimiz arasına ekleyelim.

Yoğun miktarda su taşıyabilen moleküllerden mamul "hidrojel" tabanlı bir çözüm, cephede yaralanan askerlerin hayatlarını kurtarmak için hizmet verecek. ABD / Tarasaki Enstitüsü'nün geliştirdiği özel bandaj, yara üstüne uygulandığında vücut ısısıyla aktif hale geçerek kanamayı durduruyor. Hidrojel tamponlar gerektiğinde tuzlu suyla tamamen temizlenebiliyor.

Yapay Zeka Gündemi

Güney Koreli elektronik markası LG, sahibinin uyuduğunu fark edebilen bir cihaz kategorisi üstünde çalıştığını açıkladı. Yapay zeka destekli uyku teknolojileri geliştiren yine Güney Kore merkezli "Asleep" şirketiyle birlikte geliştirilen TV, klima, hava temizleyici, çamaşır ya da bulaşık makinası gibi ürünler kişinin uykuya geçtiğini fark ettiğinde farklı çalışma modlarına giriyor. Yeni ürün gamı ilk olarak ABD'de düzenlenecek teknoloji fuarı CES 2023'te sergilenecek.

Selfie'lerden yola çıkarak yapay zeka destekli görseller yaratan ReFace uygulaması, “AI Avatar” adlı yeni hizmetiyle 6 dolar karşılığında süper kahraman temalarını da içeren 48 yeni görsel oluşturuyor

Oysa yapay zeka camiası çok daha başka türden endişe ve heyecanlara sahipti. İş yine geldi “meşhuriyet çağı” hezeyanlarına bağlandı.

Çin merkezli iletişim uygulaması WeChat, OpenAI şirketinin metin tabanlı yapay zeka algoritması ChatGPT'nin kullanımını yasakladı.

Kripto Gündemi

Bir dizi usulsüzlük sonucu iflas eden kripto varlık borsası FTX'in Kurucu ve CEO'su Sam Bankman-Fried, ABD'nin talebiyle ikamet ettiği Bahamalar'da tutuklanarak anavatanına iade edilmişti. 32 milyar dolara ulaşan servetiyle "en genç zengin" unvanına sahip 30 yaşındaki Bankman-Fried, 8 ayrı suçtan 115 yıl hapis istemiyle yargılandığı mahkemenin ilk duruşmasında  ev hapsi ve 250 milyon kefalet ile serbest bırakıldı.

Yazar Neal Stephenson, 1992'de yayınladığı romanında yarattığı "metaverse" kavramının mucidi olarak geçtiğimiz sene yeniden gündeme gelmişti.  Stephenson'ın başını çektiği ekibin yeni uğraşı "Lamina1" adlı blokzinciri. Ekosistemin hedefi, metaverse platformlarında hizmet verecek web3 tabanlı girişimler ile yatırımcılar arasındaki ilişkilere aracılık etmek.

ABD merkezli kripto borsası Kraken, Japonya'daki faaliyetini durdurma kararı aldı.

Sağlık Olsun

Bir grup bilimci, demans hastalığının en yaygın türlerinden Alzheimer'ı kan örneği analiziyle teşhis edebilen bir teknik keşfetti. Mevcut beyin taramalarına ya da omurilik sıvısı tahliline kıyasla çok daha hızlı ve ekonomik olan çözüm kanda Alzheimer'a özel protein izini tespit etmeye odaklanıyor.

Almanya / Münih Teknik Üniversitesi ile Avustralya / Western Australia Üniversitesi işbirliği, 3D yazıcılarla kalp kapakçığı basmayı başardı.  Heterojen iki katmandan üretilen kapakçıklar elektrik tahrikiyle aynen insan kalbindeki gibi açılıp kapanabiliyor. Bir sonraki hedef işlevsel kalp dokusu üretimi.

Şu gördüğünüz yüzey kimbilir kaç kişinin kaderini değiştirecek?

Parkinson ve epilepsi gibi hastalıklara yönelik deneylerde beyni elektrotlar ile uyararak  olumlu sonuçlar alınmıştı. Buradan yola çıkan bilimciler, aynı yöntemle depresyon tedavisinde de başarı sağladı. 12 gönüllü hastanın kafatasından girerek özel noktalara yerleştirilen 14 elektrot son derece karmaşık belirti ve etki noktalarına sahip bu hastalık için bir nevi "ruh hali detektörü" işlevi gördü. Sistem belirtiler tespit edildiği anda otomatik olarak devreye girerek elektrik akımı uyguluyor. Çözüm, depresyonu neredeyse tamamen tedavi etti ancak (deneklerden habersiz) kapatıldığı anda hastalar yeniden depresif belirtiler göstermeye başladı.

İsrail / Hadassah Tıp Örgütü'ne bağlı bilimciler dünyada ilk defa tek bir insandan hem erkek hem de dişi kök hücresi üretmeyi başardı. Bu, cinsiyet hariç insan geninin erkek ve kadında özdeş olduğunun ispatı olarak kabul ediliyor. Çalışmanın hedefi cinsiyetlere özel yürütülen hastalık ve ilaç araştırmalarında yeni bir dönemi başlatması bekleniyor.

Japonya / Tokyo Üniversitesi, moleküllerden ürettiği sentetik DNA dizilimiyle kanser tedavisinde olumlu sonuçlara ulaştı. Saç tokası formundaki yapay DNA'lar, vücudun algılayamadığı kanser hücrelerini başarıyla tespit ederek savunma sistemini harekete geçiriyor.

Göklerden Gelen Haberler

Lockheed Martin şirketi, NASA'nın NextSTEP programı kapsamında uzayda yaşam desteği sunacak bir şişirilebilir kapsül geliştirdi. 285 psi basınca dayanıklı yapı, Mars ve Ay yüzeyine ek olarak Dünya'nın alçak yörüngesindeki ara istasyonlarda da düşük maliyetle geniş alanlar sunacak.

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki yazımda 2023 yılı boyunca gündemi en çok meşgul edecek 4 konuyu derledim: Yapay zekanın kişiselleşmesi, inovatif (ve yazılım destekli) yeşil enerji girişim ve çözümleri, finans teknolojilerinin geleneksel yapılara yönelik zorlayıcı etkileri ve yeni çalışma düzenlerine uyumun kurumsal sancıları

Son hatırlatmalar

• (Eğer abone değilseniz ve) bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi olarak almak isterseniz şu sayfadaki forma e-posta adresinizi yazmanız yeterli.

• Maddi destek olmak isteyenler için bir Patreon sayfası ve arşiv taraması yapacaklar için basit fakat işe yarar bir arama motorumu olduğunu hatırlatmış olayım.

Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️