Dünya Halleri: 102
12-18 Haziran 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Hesapta bu hafta tatil yaptım fakat aklım hep bu bültendeydi. Bloguma da yazacak bir dolu konu aklımda biriktiyse de şu “vakit” denen kıt kaynağın bereketinden nasibimi bir türlü alamıyorum. Belki de hayatı anlamlı ve yaşanılabilir kılan böylesi bitmeyen hesap-kitaplardır; kimbilir?
Her hedefine ulaşmış bir yaşamı sürdürmenin bir anlamı kalır mıydı?
Haftanın Tortusu
1942 doğumlu Theodore (Ted) Kaczynski, ABD / Harvard Üniversitesi’nde gördüğü matematik eğitimi ardından ülkenin seçkin üniversitelerinde akademisyenlik yapmaya başlamıştı. Zamanla teknolojinin insanlığın aleyhine işlediği düşüncesine kapıldı. 1971’de akademiyi bırakıp ormanın derinliklerinde kendi yaptığı elektriksiz bir kulübede yaşamaya ve “Yeşil Anarşizm” temalı, teknoloji karşıtı manifestosunu yazmaya başladı (Türkçeye de “Sanayi Toplumu ve Geleceği“ başlığıyla çevrildi). 1995’te bu alanda çalışan bilimcilere bombalı paketler yollayarak 3 kişinin ölümüne, 23 kişinin yaralanmasına yol açtı. “Unabomber” lakabı alan Kaczynski, eylemlerini durdurmak için ABD’nin büyük gazetelerine manifestosunun yayınlanma şartını koştu. Fakat bu karar aynı zamanda onun sonunu getirdi. Metni The Washington Post gazetesinden okuyan kardeşi, bazı sözcük kullanımlarından şüphelenerek abisini FBI’a ihbar etti. Teknik takip sonucu Kaczynski 1996 yılında kulübesinde yakalandı ve ömürboyu hapse mahkum oldu. Hakkında pek çok dizi ve film çekilen Unabomber, bu hafta 81 yaşında ABD’deki hücresinde ölü bulundu.
Müzayede şirketi RM Sotheby’s, tarihin en kıymetli otomobil açık artırmasını duyurdu. 1990 ile 2004 yılları arasında 20 Ferrari içeren lot, 2004 yılında Florida'yı (neredeyse) yerle bir eden Charley Kasırgası sonrasında bir ahırda ortaya çıkmış. Aradan geçen 20 yıla yakın sürede ABD / Indiana'da bir depoda tozlanmaya devam eden koleksiyonda kullanılmadığı için hurdaya dönen örneklerinin dahi milyonlarca dolara satılması bekleniyor.
(Bir insan neden 20 tane Ferrari satın alır ve neden ahırda çürümeye bırakır; ben esas bunu merak ediyorum.)
Bünyesinde Louis Vuitton, Bulgari, FENDI ve Dior gibi pek çok lüks markayı barındıran Fransız LVMH Grubu, bu hafta Paris'te düzenlenen "Viva Technology" etkinliğinde oyun şirketi Epic Games ile ortak girişimini tanıttı. İşbirliği kapsamında Epic Games'in 3D oyun motorunun desteğiyle LVMH ürünlerinin sanal gerçeklik ortamında fotoğrafik gerçekçilikle tecrübe edilmesi sağlanacak.
Ek bilgi: Her eseri ayrı ses getiren ABD merkezli sanat kolektifi MSCHF, dünyanın en küçük Louis Vuitton çantasını üretti. Görmek için mikroskop gerekiyor ama olsun.
Mikroişlemci üreticisi Intel 4,6 milyar dolarlık yatırımla Polonya'da bir yarıiletken fabrikası kuracağını açıkladı.
Fransa Devlet Başkanı Emmanuel Macron bir konferansta konuşmacı olarak ülkesini ziyaret eden Elon Musk ile Cuma günü görüşerek ülkesinde bir Tesla üretim tesisi kurmasını talep etti. (Fransa'nın bu alandaki en büyük rakibi İspanya.)
Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, "eski dostum" şeklinde hitap ettiği Bill Gates ile Çin'de bir araya geldi. Görüşmenin gündemi yapay zeka, küresel sağlık ve iklim krizi olarak açıklandı.
2021 yılında Suudi Arabistan'ın İstanbul Konsolosluğu binasında öldürülen Gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın karısı Hanan Elatr Kaşıkçı, İsrailli siber-casusluk şirketi NSO Group'u mahkemeye verdi. Şirket Pegasus adlı uygulama ile Cemal Kaşıkçı'nın telefona sızarak edindiği verileri Suudi Arabistan istihbaratına aktararak olaya sebebiyet vermekle suçlanıyor.
Dünyayı Saran Ağ
Rest of World sitesi internetteki dillerin dağılımına yönelik bir araştırma raporu yayınladı. Baskın lisan malum. Devamı ise sürprizli.
Google, pek bilinmeyen sihirli uygulaması Google Lens'in yeni sürümünü tanıttı. Yeni işlevleri arasında cildinizin fotoğrafından olası rahatsızlıklarınızı teşhis etmek dahi var.
Güvenli dosya aktarımı vaadi sunan MOVEit adlı uygulamanın güvenlik açığını keşfeden hacker'lar, ABD'nin kamu kurumları da dahil olmak üzere pek çok büyük ve çokuluslu şirketin dosyalarına sızdı. Ele geçirilen veriler internette satışa çıkarıldı.
Twitter'ın yeni CEO'su Linda Yaccarino, "Twitter 2.0" adını verdiği yenilenme projesi kapsamında sosyal ağın yeni odağının videolar ile gelir paylaşımlı bireysel ve ticari içerik üretim işbirlikleri olacağını açıkladı. Duy da inanma.
Ek bilgi: Aralarında Universal Music, BMG, Warner ve Sony Music'in de yer aldığı 17 üyeli müzik yayıncıları birliği Twitter'ı telif haklarını ödemeden şarkı paylaşımına izin verdiği gerekçesiyle mahkemeye verdi. Dava dosyasında bu şekilde yayınlanmış bin 700 şarkı bulunuyor ve birlik her biri için 150 bin dolar tazminat talep ediyor.
Alphabet (Google) web adresi (domain) satışı birimini kapatarak tüm envanterini 180 milyon dolar karşılığında Squarespace şirketine devretti.
Dünyanın en popüler forumlarından Reddit'teki 7 binden fazla alt-forum (subreddit), şirketin API fiyatlandırmasındaki fahiş artırma kararını protesto etmek için kepenkleri indirdi.
Ek bilgi: API sistemi temelde bir sitenin işlevlerini farklı site ve uygulamarın kullanabilmesini sağlıyor. Zam oranının maliyetini anlatabilmek adına bir örnek: Reddit'in API'sini kullanarak hizmet veren en popüler uygulamalardan Apollo, yeni fiyat tarifesinin kendisine yılda 20 milyon dolara mal olacağını açıkladı.
Japonya, mobil uygulamalardan ücret tahsilatında platform tekelini kaldırmayı planlıyor. Apple ve Google'ın kimi zaman yüzde 30'a varan platform komisyonu kestiği bu uygulama değiştiğinde uygulama geliştiriciler alternatif tahsilat sistemlerini de kullanabilecek.
Yapay Zeka Gündemi
Avrupa Parlamentosu yapay zeka uygulamalarını düzenleyecek yasayı onayladı. 28 üye ülkenin ret, 499'ununsa kabul oyu verdiği sürecin sonunda bu alandaki en kapsamlı ve ilk düzenleme hayata geçmiş oldu. Yasa yapay zeka hizmetlerini şeffaflık ve güvenlik ekseninde yaptırımlara tabi tutuyor. Buna göre Çin'de uygulanan "sosyal puanlama", biyometrik veri toplama ve öngörüye dayalı karar mekanizmaları yasak kapsamına alınıyor. Çocuklara yönelik uygulamalar da sıkı şekilde denetime tabi tutulacak. ChatGPT ve benzeri botlar da şeffaflık ilkesine tabi olacak. Bu hizmetler sunduğu verileri hangi kaynaklardan topladığını belirtilmek zorunda kalacak.
Her konuda bilgiçlik taslayan yapay zeka botları, bu bilginin büyük bölümünü mevcut dijital kaynakları tarayıp sentezleyebilme yeteneğine borçlu. Bu konuda kullandıkları veri havuzunun başında da medya siteleri geliyor. Aralarında News Corp, Axel Springer, The New York Times ve The Guardian gibi kuruluşların da yer aldığı medya devleri, yapay zeka botlarının kendi kaynaklarını kullanmalarına yönelik özel bir ücretlendirme politikası oluşturmak için bir araya geldi. Bu gelişme yeni bir pazarın (ve çekişmenin) habercisi.
Meta (Facebook) müzik üretiminde özelleşmiş yeni bir yapay zeka aracını duyurdu. Şirketin "Audiocraft" ekibi tarafından geliştirilen "MusicGen" adlı algoritma, tarif ettiğiniz özelliklerde (şimdilik) 12 saniyelik besteler üretiyor. Denemek isterseniz, buyrun.
50 yıl önce dağılan müzik tarihinin en meşhur grubu Beatles'ın solisti Paul McCartney, önümüzdeki ay piyasaya sürülecek "Son Beatles Şarkısı"nın yapay zeka desteğiyle oluşturulduğunu açıkladı.
McKinsey, yapay zekanın ekonomiye potansiyel etkilerine yönelik son derece kapsamlı bir rapor yayımladı. Burada özetleyebileceğim türden değil fakat konunun ilgilileri için mutlaka okunması gereken bir kaynak. (Üşenenler için bir veri kırıntısı: Yapay zeka mevcut ekonomik değer üretimine yüzde 15 ile 40 arası bir katkı yapma potansiyeline sahip. Bu oran küresel ölçekte 2,6 ile 4,4 trilyon dolar aralığına denk geliyor.)
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Mercedes, "Vision One-Eleven" adlı konseptiyle 1970'lerdeki efsaneleşen modelini yepyeni bir bakış açısıyla ele almış. Tahmin edeceğiniz gibi elektrikli.
Elektrikli scooter alanında pek çok örneğe rastlıyoruz fakat hepsi neredeyse birbirinin kopyası. "ToMove" adlı İtalyan girişimin ürünü "TOM" oyunun kurallarını değiştirmeyi hedefliyor. Plastik oranı sadece yüzde 10. Sahip olduğu 750 Wh pil ile cihazlarınızı da şarj edebiliyor.
Nükleer yakıtlı ticari deniz araçları üretmeye odaklanan NTS (Nuclear Transport Solutions) şirketi FastRigs adlı konsept çözümünü tanıttı. Sistem, uçak kanatlarında kullanılan flap benzeri katlanabilir metalik yelkenleri temel alıyor. Seyir sürecinde açılan yapay zeka destekli kanatçıklar, rüzgarın gücüyle geminin ilerlemesine destek olarak yakıt tasarrufu sağlıyor.
Kripto Gündemi
Kripto takas borsası Binance kriz üstüne kriz yaşıyor. Şirket sıradışı bir kararla (Güney) Kıbrıs'taki kripto varlık hizmet sağlayıcı belgesinin iptali için başvuru yaptı. Kararın Fransa, İtalya ve İspanya gibi daha büyük Avrupa ülkelerine odaklanma amacıyla alındığı belirtildi. Diğer yandan Binance lisans alamadığı için Hollanda'daki faaliyetlerini durdurduğunu açıkladı. Lisanssız çalıştığı Nijerya’da ise devlet şirketin faaliyetini yasadışı ilan ederek engelleme kararı aldı. Yasal soruşturma sürecinde olduğu ABD'deyse Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu SEC'ye ABD'li müşterilerinin kripto varlıklarını ABD içinde tutma sözü verdi.
Göklerden Gelen Haberler
Virgin Galactic, ilk ticari uzay seferini 27 Haziran 2023 tarihinde gerçekleştireceğini açıkladı. İlk seyahat 3 kabin görevlisi ile İtalyan Hava Kuvvetleri ve İtalyan Ulusal Araştırma Konseyi'nden 3 kişiyi taşıyacak.
ABD / California merkezli uzay girişimi "Varda", uzayda hizmet veren ilk "fabrika"yı yörüngeye oturttu. Yerçekimsiz ortamda üretim için denemeler yapacak tesis aynı zamanda materyallerin uzay ortamındaki davranışlarını da inceleyecek. (Görevleri arasında "HIV / AIDS tedavisinde kullanılan Ritonavir adlı ilacın uzaydaki ısı değişimlerine tepkisinin ölçümü" gibi ilginç başlıklar bulunuyor.)
Sağlık Olsun
ABD / Georgia Üniversitesi'nin araştırması, günde 3 öğünden az yemenin tip 2 diyabet riskini düşürdüğünü ortaya koydu. Yani günün 12 - 14 saatini aç geçirmek sağlıklı bir düzen.
Ek bilgi: Şahsi bir tecrübemi ekleyeyim. 15 Ocak 2019 tarihinden bu yana (yani bu yazının yayınlanma tarihi itibarıyla bin 615 gündür) hiç kesintisiz aralıklı oruç düzenindeyim. Yani öğlen ve akşam yemeği dışında hiçbir şey tüketmeyerek günün 18 saati oruç tutuyorum. Hayatım boyunca kendimi hiç bu kadar iyi hissetmemiştim. Verdiğim kilolar da cabası. Kesinlikle zorlanmadığımı da ekleyeyim. Meraklısı için uzunca bir yazım blogumda yer alıyor.
Diabet hastalarına yönelik bir diğer sevindirici gelişme ise ABD / Pennsylvania Üniversitesi'nden geldi. Kuruma bağlı bilimciler maruldan elde edilen ve ağız yoluyla alınabilen insülin üretti. Fareler üstünde yürütülen deneyde bu yolla elde edilen insülin kan şekerini 15 dakikada dengelemeyi başardı.
Ek bilgi: Halihazırda dünya genelinde 537 milyon diabet hastası insan yaşıyor.
ABD / Stanford Üniversitesi'ndeki bir çalışma, pişirilme sürecinde maruz kaldığı ısıyla genetiği bozulan etin, onu yiyen kişinin de genetiğini bozduğunu ortaya koydu. (Çalışmanın dolaylı sonuçlarından biri: Mutlaka yiyecekseniz eti çok pişirmeyin!)
Britanya / Cambridge Üniversitesi ve ABD / California Teknoloji Enstitüsü ortaklığında yürütülen bir deneyde sperm ya da yumurtaya ihtiyacı ortadan kaldıracak bir teknikle sentetik insan embriyosu üretildi. Genetik bozuklukları ve / veya düşük riskini yok etme amacıyla çalışılan projenin insan üzerinde kullanımı mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde yasak. Ancak çalışma grubu, yasaların izin verdiği 14 güne kadarki sürecin başarıyla ilerlediğini açıkladı.
Japonya'da gerçekleştirilen bir deneyde insan kök hücrelerinden üretilerek fare beynine nakledilen yapay organsı (organoid) ile stres, metabolik faaliyetler ile kan ve damar tepkilerini kontrol eden hormonların üretimi başarıldı. Söz konusu parçacık 24 hafta boyunca hayvanda hiçbir yan etki yaratmadan işlevini yerine getirdi. Çalışmanın sonuçlarının beyin odaklı sorunlar sebebiyle hormonal bozukluk yaşayan insanlara çözüm üretmesi hedefleniyor.
Elon Musk'ın beyne çip yerleştirmeyi hedefleyen girişimi Neuralink'ten ayrılan bir yöneticisi tarafından kurulan "Precision", insan üstünde ilk esnek çip implantını denedi. Saç telinin beşte biri inceliğindeki çip, BCI (Brain - Computer Interface) olarak da bilinen beyin ile bilişim sistemleri arasında bağ kurmayı sağlıyor. Kafatası açılarak beyin dokusu üstüne yerleştirilen bin 24 elektrot içeren implantın 15 dakikalık ilk deneyinde beynin bütün elektriksel faaliyetleri okunup başarıyla kaydedilebildi.
Ek bilgi: Bu çiplerin felç hastalarına yeniden hareket kabiliyeti kazandırmanın yanısıra depresyonu durdurma gibi vaatleri de bulunuyor.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Serdar amirim her bülten güzel ama bu bülten benim açımdan ilk 3 bülteniniz (okuyabildiklerim arasından) arasına girer. Çok teşekkürler. Özellikle embriyo ve çip haberi beni iyice korkutmaya başladı ;( ayrıca bizim için hazırladığınız bültenin size tatilde dert yaratması beni üzdü. Eksik olmayın ♥️
Zihnine ve ellerine sağlık.
Çocukluğumda 89'larda yurtta bazı arkadaşların küçük plastik maket araba koleksiyonları vardı. Şimdi zenginleşip gerçek araba koleksiyonları da yok galeri de işletilmiyorlar. Ama onlar benden daha zeki idiler. lüks arabaları kullanmayıp garajlarında bekletenleri ben de anlamıyorum ama memlekette çocuk genç yaşlı öyle insanlarla karşılaşıyoruz ki keşke diyorum çocuksa sanal alemden yaşlıysa evinden çıkmasalar böyle bize boş gibi gelen hobilerle uğraşsalar..
Serdar Abim bu yapay zeka nereye evrilir? Teknoloji ya hep ya hiç misali dünyamıza tek çatı altına toplanmaktan başka çare bırakmaya bilir mi?
Medeni insanların medeni dünyası hayali gerçekleşebilir mi?
Bozulan dünya düzenini geriye döndürmeyi başarabilecek miyiz?
Geleceğin evleri meteor yağmurlarına da dayanıklı olabilir mi?
Yani gün geçmiyor ki bir sel felaketi bir yangın bir deprem haberi gelmesin. Bu gidişle yanar dağ patlaması yer yarılması denizlerin taşması metaor düşmesi gibi akla hayale gelmedik her türlü olumsuz şarlara dayanıklı kentler inşa edilmesi kaçınılmaz gibi görünüyor.
Sevgilerimle Eskişehirden selamlar