Dünya Halleri: 104

26 Haziran - 02 Temmuz 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

🏖️ Uzun bir tatil daha sona erdi. Pazartesi sendromunuzu katmerlemek adına yeterince patojen biriktirdiğinizi umuyorum.

Ben tenhalaşan şehrin huzurunu yaşamayı tercih ettim. Biriken onlarca raporu, yüzlerce dosyayı, gazete ve dergileri erittim. Notlarımın bir kısmını yeniden derledim. Yanıt bekleyen mesajların bir kısmına cevaplar yazdım. Arada bir kitap dahi dahi okudum. Bir yandan da (bu bültende bir kısmını okuyacağınız) gelişmeleri takip ettim.

“Bodrum bana, ben Bodrum'a özelim.”

Murat Yetkin’den dinlediğime göre Türkiye’de yılda 1 hafta tatil yapabilenlerin oranı yüzde 40 seviyesindeymiş. Ekşi Sözlük’te oteller pahalı (ya da dolu) diye sokakta yatan tatilcileri itip kaktıkları bir başlığı tararken hatırı sayılır miktarda kişinin kredi çekerek (ya da kredi kartlarına taklalar attırarak) tatil yaptığını anladım.

Şahsen, bedelini aylar boyu diğer keyiflerimden feragat ederek ödeyeceğim bir tatile çıkmazdım herhalde. Yine de herkesin hayatına kimse karışamaz. Bir sonraki tatilde hayatta olacağımızın ne garantisi var, değil mi?

Özümüze dönersek; bu hafta bülten güzel (ve uzun) oldu. İçime sindi.

---

Haftanın Tortusu

.tv uzantılı web adreslerine mutlaka rastlamışsınızdır. Hangi ülkeye ait olduğunu hiç merak ettiniz mi? Tuvalu desem yine pek çoğunuz için bir şey ifade etmeyecek belki de.

Ara bilgi: Tuvalu devleti, .tv uzantılı adres satma hakkını birkaç milyon dolara özel bir şirkete satmıştı. Sonra pişman olup geri istediler. Şirket bu talebi reddetti. Uzun süredir pek ümit vermeyen bir dava sürecindeler.

Pasifik Okyanusu'ndaki 12 bin nüfuslu bu küçük ada, "iklim krizi sebebiyle tamamen sular altında kalacak ilk ülke" olacak. Bugünlerde sıradışı bir çaba içindeler. Bir yandan satın aldıkları toprakla okyanusu doldurup yeni alan kazanmaya, diğer yandan "Future Now" adlı proje kapsamında ülkelerinin bir dijital ikizini oluşturmaya çalışıyorlar.

Milyarlarca dolarlık bir pazar oluşturan “toprak” pazarının bir mafyası olduğunu, Asya ve Afrika’daki pek çok ülkeden yasadışı yollarla “çalınan” toprakların o ülkelere ekonomik ve ekolojik binbir dert açtığını biliyor muydunuz? ARAŞTIRMANIZI ÖNERİRİM!

1703 yılında kurulan ve faaliyetini 320 yıldır sürdüren Avusturyalı "Wiener Zeitung" gazetesi 30 Haziran 2023 itibarıyla son basılı sayısını yayımladı. Tirajı 20 binlere gerileyen gazete artık sadece dijital olarak çıkacak ve ayda bir özel sayı basacak.

Apple'ın yeni oyuncağı "Vision Pro" ile gündemi ele geçirdiği dönemde Google "Project Iris" adlı artırılmış gerçeklik gözlüğüne yönelik çalışmalarını sonlandırdı. Haberin ardından proje liderinin 4 ay önce şirketten ayrıldığı ortaya çıktı.

Adını anmışken; bu hafta Apple'ın pazar değeri yeniden 3 trilyon dolar seviyesine ulaştı. Trilyon... Üç…

Dünyayı Saran Ağ

Elon Musk tarafından satın alındıktan sonra “bir sosyal ağın içine nasıl edilir?” başlıklı bir deneye tabi tutulan Twitter, bu hafta da tuhaf gelişmelere sahne oldu. Önce siteden veri emen yapay zeka algoritmalarından kurtulma adına üye olmayanların tweet’leri okuması engellendi. Hızını alamayan Musk, ardından beleştepe tribününden günde en fazla 300 tweet okunabileceğini duyurdu. Neden sonra bu sayıyı 600’e çıkardı. O esnada ilgilenmeyi bıraktım. Siz bu satırları okurken kimbilir neler yaşanmış olacak. Dünyanın en etkin platformu bir tutarsız züppenin oyun parkına döndü.

Joseph James O'Connor adlı hacker 2020 yılında Twitter'a "telefon açarak" sistem yönetim şifrelerini almayı başarmış ve bu sayede Barack Obama, Joe Biden, Bill Gates ve Elon Musk başta olmak üzere 130'dan fazla kullanıcının hesabını ele geçirmişti. 2021'de (İspanya'da) yakayı ele veren ve ABD'ye iade edilen O"Connor, 70 yıl hapis istemiyle yargılanmaktaydı. Bu hafta sona eren davada hakim O'Connor'a 5 yıl hapis ve 794 bin dolar para cezası verdi.

En azından Covid bulaştırmayacağından eminiz.

Microsoft'un kurucusu Bill Gates, CEO olarak görev aldığı doksanlı yıllarda "ağ bilgisayarı" (kabaca internet üzerinde çalışan işletim sistemi) üzerine çalışan Sun Microsystems şirketinin Kurucu ve CEO'su Scott McNealy ile ölümüne (ve davalarla bezeli) bir rekabet yürütüyordu. Zira McNealy hayalini gerçekleştirseydi şirketin varlık sebebi Windows oyun dışı kalacaktı. Gates binbir taktikle rakibini yendi, Sun Microsystems 2009'da 7,4 milyar dolara Oracle'a satıldı ve "ağ bilgisayarı" hayali bir bakıma tarihe karıştı. Ancak bu hafta Microsoft'un Windows'u tamamen web üstünde (bulutta) çalışacak bir yapıya kavuşturmak için çalıştığı ortaya çıktı. Muhtemel ismi Office kullanıcıları için sürpriz değil: "Windows 365".

Ek bilgi: Aynı yıllarda Microsoft bir yandan (yine Bill Gates'in kişisel alerjisinden ötürü) açık kaynak dünyasıyla savaş halindeydi. Bugün ise dünyanın en büyük açık kaynak şirketine dönüşmüş durumda.

YouTube, çevrimiçi (online) oyunlara özel "Playables" adlı bir ürün hazırlığı içinde. Platform kapsamındaki oyunlar YouTube'un sitesininin yanısıra Google Android ve Apple iOS uyumlu cihazlarda oynanabilecek.

Ek bilgi: YouTube diğer yandan reklam engelleyicilerle mücadelesini de hızlandırıyor. Yöntemi de ilginç. Reklam engelleyici kullandığınız tespit ettiğinde "Engelleyicinizi kapatmazsanız 3 video sonra oynatıcı çalışmayacak" şeklinde bir uyarı yapıyor.

Şahsi not: YouTube Premium, düzenli ödeme yaptığım internet hizmetleri arasında bedelini sonuna kadar hak eden bir kalem. Reklamlı hali tahammül edilir türden değil. Bence bu durum da başlıbaşına bir tehlike. Sadece para verenlerin konforuna erişebildiği bir YouTube asla (bugünkü gücü ve algısıyla) ayakta kalamaz. Yayıncılar da platform da bunun ideal ölçüsünü bulmalı.

İnternet tabanlı müzik hizmetlerinin altın çocuğu Spotify'ın (masaüstü) arayüzü yenilendi.

"Balık kavağa çıktı" tarzı bir gelişme: Dünya genelinde gençler arasında sosyal medya kullanımı yavaşlıyor. (PDF)

Facebook’un kronik hale gelen kan kaybını geriye çevirebilecek bir şey mümkün mü, gerçekten merak ediyorum (ve bulamıyorum).

Sosyal medyaya her saniye eklenen yüz binlerce içeriğin denetimini kim yapıyor, hiç merak ettiniz mi? Büyük oranda Afrika ve Asya'da yok pahasına çalıştırılan dijital köleler. "Dünyanın en yıpratıcı işi" olarak anılan bu meslekte çoğu kişi 6 aydan fazla dayanamıyor. Son isyan Kenya'dan geldi. Facebook adına içerik denetimi yapan 200 moderatör, işlerini "işkence" olarak nitelendirerek şirketi mahkemeye verdi. (İfadelerde moderatörlerin bazı fotoğraf ve videolara bakarken ağlama krizine girdiklerinden ve çığlık attıklarından bahsediliyor. Neler yükleniyor, varın siz hayal edin.)

Yapay Zeka Gündemi

Görgüsüzlük kotamı kullanarak bu kategoriye kişisel bir tanıtımla başlayayım. Bu hafta Habertürk televizyonunda Afşin Yurdakul'un HT360 programına katıldım. Ufuk Tarhan ve Akın Ünver ile 2,5 saat boyunca yapay zeka konuştuk. İlgisi ve vakti olanlara duyurmuş olayım.

Yukarıdaki programda bahsi geçen dezenformasyon konusunda ürpertici bir gelişme: İsviçre / Zürih Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma, yapay zeka tarafından üretilen dezenformasyona, insanlar tarafından üretilen dezenformasyona kıyasla daha fazla inandığımızı ortaya koydu. Çalışmada platform olarak Twitter, yalan üretme jeneratörü olarak ise GPT-3 kullanıldı.

İnsanlar gülüyordu de
Trende, vapurda, otobüste,
Yalan da olsa hoşuma gidiyor, söyle.
Hep kahır, hep kahır, hep kahır
Bıktım be...

(Hep Kahır / Nazım Hikmet Ran)

Güney Kore Endüstriyel Teknoloji Enstitüsü tarafından üretilen "EveR 6" adlı bir android robot, ülkenin ulusal orkestrasının şefi olarak sahne aldı ve konseri yönetti. İyi de NEDEN? 🤷

Birleşmiş Milletler'in önümüzdeki hafta Cenevre'de düzenleleyeceği "AI for Good Global" adlı etkinliğine dünyanın çeşitli ülkelerinden 10 robot katılacak.

Robot odaklı yeni bir politik doğruculuk hareketine şimdiden hazırlıklı olmakta fayda var. Örümcek hislerim davul çalıyor.

"Chatbot Pi" adlı ürünüyle tanınan henüz 1 yaşındaki yapay zeka girişimi Inflection 4 milyar dolar değerleme üzerinden 1,3 milyar dolar yatırım aldı. Google'ın DeepMind adlı yapay zeka girişiminin kurucusu Mustafa Suleyman'ın kurduğu şirketin destekçileri arasında Microsoft ve Nvidia gibi şirketlerin yanı sıra (LinkedIN'in kurucusu) Reid Hoffman, Bill Gates ve (Google'ın eski CEO'su) Eric Schmidt gibi isimler var. (Ligin lideri tahmin edileceği gibi OpenAI.)

“Arayı açmak” böyle bir şey olmalı.

Diğer yandan Google DeepMind'ın yeni CEO'su Demis Hassabis, yeni ürünlerinin ChatGPT'yi gölgede bırakacağını iddia etti. Açıklamaya göre "Gemini" adlı çözüm, kendine ait geniş dil modelini (LLM) GO üstadını yenerek sükse yapan AlphaGo ile birleştirerek problem çözme kabiliyetine sahip olacak.

Ek bilgi: Diğer yandan DeepMind yapay zeka destekli robot kolunu tanıttı. En karmaşık görevi dahi en fazla 100 denemede öğrenebilen "RoboCat" adlı yapı, kendini sürekli geliştirme yeteneğine de sahip. (Ek bilginin eki: İlginç bir ayrıntı olarak; videoda izleyeceğiniz robot kol, ABD / MIT Üniversitesi'nin Bilgisayar Bilimi ve Yapay Zeka Laboratuvarı Direktörü Rodney Brooks'un 2008'de kurduğu Rethink Robotics imzalı dünyanın ilk öğrenen robot kolu "Sawyer". Şirket 2019 yılında Alman HAHN Group tarafından satın alınmıştı)

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

2017 yılında IndieGoGo adlı kitle fonlama sitesinde hayata geçen Fransa merkezli HiVibe, akustik gitarlara kolayca monte edilen bir aparat ile onlara bir anlamda "can veriyor". Girişimin yeni ürünü "The HyVibe Essential" ise kabiliyetlerini epey artırmış şekilde yine destekçilerini bekliyor. (219 euro)

Türkçeye tam olarak kazandıramadığımız sözcüklerden biri de "mobilite". Hareketlilik diyen de var fakat tam karşılamıyor (uygun bir öneriniz varsa yorumlarda beklerim). Trafiğin hayatı çekilmez kıldığı büyük şehirlere yönelik arayışları ilgiyle takip ediyorum. Birkaçını paylaşayım dedim.

İlk örnek "Tekerleksiz Bisiklet" adını taşıyor. Görünüşü epey sıradışı. Mucidi Sergii Gordieiev motivasyonunu "kuralları yıkmak" olarak özetliyor. Sonuç sahiden de öyle. Kullanışlı değilse de iddiası adına kayda değer. (Instagram hesabında ve YouTube kanalında daha da fantastik tasarımları var)

ABD / Caltech Üniversitesi'nin otonom teknolojiler geliştiren CAST departmanının tasarımı M4 adlı dört tekerlekli robot ise yapay zeka desteğiyle her koşulda yola devam etme özelliğiyle dikkat çekiyor. Karadan ilerleyemediği durumda "uçuyor". Bu sebeple arama-kurtarma görevlerinde kullanılması hedefleniyor.

Bu konudaki son örnekse "Alef" adlı girişimin ilginç tasarımlı uçan arabası. Videoyu izleyince "ilginç" sıfatını neden hak ettiğini daha iyi anlayacaksınız. (Uzunca bir sunum. Demo sonlara doğru başlıyor.)

Drone'lardan bahsetmişken bu hafta tanıtılan "Empa" şirketinin "Fire Drone" adlı modelini de paylaşmış olalım. Emsalsiz bir özelliği var: ateşe dayanıklı. İtfaiye ekiplerine destek için geliştirilmiş. Yangın esnasında binalara girerek insanların yerini ve sağlık durumunu tespit ederek ekiplere raporluyor.

Kripto Gündemi

Almanya'nın düzenleyici kurumu "BaFin" kripto para borsası Binance'in lisans talebini reddetti.

Ek bilgi: Binance geçtiğimiz haftalarda ABD, Belçika, Hollanda ve Nijerya'da da benzeri sorunlar yaşamıştı.

Göklerden Gelen Haberler

NASA'nın Mars'ta yaşamın nasıl olacağına yönelik simülasyonu kapsamında 4 gönüllü, 378 gün sürecek bir deneye başladı. 3D yazıcılarla oluşturulan 157 metrekarelik ortamda uzay yürüyüşü, robotik operasyonlar, bitki yetiştirme, kişisel hijyen ve egzersiz gibi çeşitli başlıklarda denemeler yapılacak. Görevin gerçekçiliği adına bazı yapay arızalar da yaşanacak.

Basın bültenini okurken bir mahrumiyet hayal ediyordum fakat ortam hiç de fena görünmüyor.

Sağlık Olsun

"Insilico Medicine" adlı girişimin yapay zeka kullanarak sadece 46 günde ürettiği ilk ilacın insanlar üstündeki deneyi 2. faza geçti. İlaç "idiopatik pulmoner fibrozis" adlı kronik bir akciğer hastalığını tedavi etme iddiası taşıyor.

ABD / Johns Hopkins Tıp Fakültesi geliştirdiği kanser tedavisine yönelik mRNA tabanlı aşının fareler üstündeki deneylerinde başarı sağladı.

Hong Kong Üniversitesi'nin geliştirdiği mikro-iğnelerle bezeli bir bant, 15 dakikalık ultrason uyarımlarıyla cilt aknesine yol açan "P. acnes" bakterisini yüzde 99,73 oranında yok etmeyi başardı. Yöntemin cildi olumsuz etkileyen mantar, parazit ve virüs gibi benzeri unsurlar için de programlanabileceği düşünülüyor.

Hayatımda nerdeyse hiç sivilcem olmadı fakat şunun özellikle ergenlikte yarattığı travmayı gayet iyi bilirim.

Britanya / College London Üniversitesi'nin yürüttüğü bir çalışma, gün içinde kısa kestirmeler yapmanın beyin sağlığı açısından son derece faydalı olduğunu ortaya koydu. 40-69 yaş arası 378 bin 932 kişiyle yürütülen araştırmada "şekerleme" alışkanlığının özellikle ileri yaşlardakilerin beyin işlevlerini yükselttiği belirlendi. Gün içi uykusu için tavsiye edilen süre ise 30 dakika.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda her taşın altından çıkan yapay zeka endüstrisinin nedense gündeme hiç gelmeyen “bedeline” değindim.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️