Dünya Halleri: 108
24-30 Temmuz 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Haftalık akıl defterime hoşgeldiniz.
Bir ricam olacak: Abone / okuyucu paylaşımları bültenin hitap ettiği kitlenin renkliliği adına çok etkili oluyor. Siz konuyu anladınız. Olayı o nahoş YouTube repliğine çevirmeden konuyu kapatıyorum.
Dünya gündemi yine yüklü. O yüzden hemen mevzulara geçiyoruz.
Haftanın Tortusu
İçişleri Bakanlığı’nın verilerine göre 2022 yılında Japonya nüfusu 800 bin kişi azaldı. Ülkede ölüm oranı 1,56 milyon kişiyle rekor kırarken doğum sayısı 771 binde kaldı. Başbakan Fumio Kishida vatandaşlarını “ya şimdi ya hiçbir zaman” diyerek çocuk yapmaya çağırdı.
Ek bilgi: Nüfusu 14 yıldır gerileyen Japonya’da evlilik ve çocuk yapma oranları sürekli düşüyor. Ülkedeki 1,2 milyon küçük ve orta boy işletmenin yüzde 70’inin mirasçısı dahi bulunmuyor. Birçok anaokulu, ilkokul, doğumhane ve çocuk kliniğinin kapandığı Japonya aynı zamanda bebeklerden daha fazla yaşlılar için altbezi satılan ilk ülke olarak tarihe geçti. Bu konuda 2013 tarihli muhteşem bir BBC2 belgeseli var. İzlemenizi tavsiye ederim.
Çok ilginç bir gelişme: Yeni güncellemeyle Android telefonlar (Apple AirTag benzeri) bir cihaz ile takip altındaysanız sizi uyaracak. (Uyarı AirTag ile sınırlı değil; bütün benzer cihazları kapsıyor.)
Google, TV ekranlarına kablosuz görüntü aktarımı için geliştirdiği Chromecast adlı ürününde Touchstream şirketine ait bir patenti ihlal ettiği gerekçesiyle 338 milyon dolar tazminat ödemeye mahkum edildi.
Apple, bu sene içinde 85 milyon adet “iPhone 15” satmayı hedefliyor. Eylül ayında tanıtılması beklenen model 1.000 dolardan başlayacak fiyatlarla serinin en pahalı seçeneği olacak.
Covid salgını ve devamındaki tedarik zinciri sorunlarına rağmen Sony 40 milyon Playstation 5 sattığını açıkladı.
Dünyayı Saran Ağ
Twitter’ı satın aldıktan sonra aldığı kararlarla üyelerden reklamverenlere kadar herkesin tepkisini çeken (ve şirketin değerini yarıya düşüren) Elon Musk, bu hafta markanın ismini değiştirerek “X” yaptı. Kurulduğu 2006 yılından bu yana kullanılan kuş logosu da yerini X harfinden ibaret yeni logoya terk etti. CEO Linda Yaccarino X harfinin sınırsız etkileşimin yanısıra fikirler için küresel bir pazaryerini temsil ettiğini duyurdu.
Ek bilgi: Biyografisini yazmakta olan Walter Isaacson’ın iddiasına göre Elon Musk Twitter’ı satın almadan 1 ay önce kendisine şirkete sahip olup ismini X olarak değiştireceğini söylemiş. X(.com) Elon Musk’ın 1999’da kurduğu ve ardından PayPal’a dönüşen dijital banka hizmetinin markası. (Dahası, Meta ve Microsoft başta olmak üzere yüzlerce markanın X adına tescilli markaları var.)
Her uygulamanın birbirine dönüşme yarışına girdiği sosyal ağlarda TikTok da eksik kalmayacağını gösterdi. Uygulamanın yeni sürümde üyeler (Twitter ve Threads gibi) sadece metinden ibaret paylaşımlar da yapabilecek.
Facebook aylık 3 milyar aktif kullanıcı sayısını geçti. (Ve hisseleri rekor yükselişe sahne oldu.)
Yüzde 40’ı ücretli olmak üzere 500 milyon kullanıcıya sahip müzik hizmeti Spotify, kurulduğundan bu yana ilk zammını yaptı. (Türkiye tarifesinde bireysel üyelik 30 TL’den 40 TL’ye yükseldi.)
Yapay Zeka Gündemi
Medya sektöründe 100’den fazla ülkede faaliyet gösteren IAC’nin CEO’su Barry Diller öncülüğünde birleşen farklı ülkelerden yayıncılar, kendi içeriklerini izinsiz ve bedelsiz kullanarak uygulamalarını eğittiği gerekçesiyle yapay zeka devlerine milyar dolarlık bir tazminat davası açmaya hazırlanıyor.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Donanım alanında kelime anlamıyla dünyayı değiştirecek iki gelişmeyi takip ediyordum. Özetle şöyle:
Yeni nesil transistör: Teknoloji dünyasının en az bilinen mucizesi Bell Laboratuvarı’nda 1947 yılında geliştirilen transistörler 20. yüzyılı var eden teknoloji oldu. 1954’te geliştirilen yarıiletken (silikon dense de aslında silisyum) transistörler ile bugünkü çip ve işlemcilerimizin de kapısı aralandı. Ne var ki artık bu düzeneğin teknik sınırlarına dayanmış durumdayız. Oysa (özellikle yapay zeka teknolojileri sebebiyle) çok daha fazlasına, çok daha düşük maliyetle ihtiyacımız var. İlk makalesi (duyurusu) ABD / Arizona Üniversitesi’nden Mohammed Hassan tarafından Şubat ayında paylaşılan lazer tabanlı optik transistörler, veriyi ışık hızında, neredeyse kayıpsız ve çok az gürültülü aktarabiliyor. Elektrik akımı yerine ışık kullanması da cabası. Hız artışı mevcut üst teknolojimizin yaklaşık 1 milyon katı.
Ortam sıcaklığında çalışabilen yarıiletken: Hafta ortasına doğru Güney Kore’den bir grup bilimci, oda (ortam) sıcaklığında süperiletken olarak çalışabilen “LK-99” adını verdikleri bir madde sentezlediklerini iddia etti. Sadece 34 saatte ve basit bir teknikle üretilebileceği belirtilen bu madde haklı olarak epey heyecan yarattıysa da birkaç gün içinde sular bulandı. Ortalık karıştı, düzen bozuldu. Başka bahara diyelim. (Not: Böyle bir buluş gerçekleştiğinde ulaşımdan bilişime dünyayı -neredeyse- baştan sona değiştirme potansiyele sahip.)
İklim krizinden en büyük hasarı alacak iş kollarının başında şarap üreticiliği geliyor. Birçok ülkenin ekonomisinde hatırı sayılır bir paya sahip şarapçılık da bu sebeple çözümler yaratma adına sürekli çabalıyor. Yüksek güçlü, düşük frekanslı ultrason dalgaları 2019 yılından bu yana sektörde harikalar yaratan teknolojilerden biri. Ultrasona maruz bırakılan şarapların hücresel parçalanması ve kimyasal reaksiyonları hızlanıyor, böylece ürünler dakikalar içinde “yaşlandırılabiliyor”.
Endüstriyelleşmeye uzun süre direnen tarım, su kaynaklarının ve ekilebilir arazilerin azalması, iklimin değişmesi gibi sebeplerle açığı hızla kapatma peşinde. Bu konuya kafa yoran Alessandro Pennese adlı bir tasarımcı, Vktor adlı otonom robotik bir araç konsepti geliştirmiş. Enteresan fikirler ve ayrıntılar içeriyor.
Red7Marine adlı girişim, Britanya açıklarında dünyanın ilk su üstü yapay kuş yuvasını hayata geçirdi. Denizden tek bir direkle yükselen ve her biri 500 kanatlıya yuva imkanı sunan yapının gerekçesi, kuşların göç güzergahı üzerine kurulan ve doğal dengelerini bozan su üstü rüzgar enerji türbinleri.
Avustralya / Melbourne merkezli “Cortical Labs” adlı girişim geçtiğimiz sene laboratuvarda ürettiği 800 bin adet fare ve insan beyin hücresiyle entegre çalışan bir bilgisayar çipi imal etmişti. 5 dakika içinde Pong adlı bilgisayar oyununu oynamayı öğrenerek gündeme gelen çip, bu hafta Avustralya Ordusu’ndan maddi destek aldı. Yeni hedef bu çipi robotik, gelişmiş otomasyon ve beyin-bilgisayar arayüzü çalışmalarına yönelik geliştirmek.
“Overview Effect” adlı özel bir yapıda hizmet veren yenilikçi sinema salonları tasarlayan “Cosm” şirketinin yapımcılığını üstlendiği “Orbital” adlı uzay temalı film, çoklu algı destekli ortamda gösterilen ilk eser olacak. Yarımküre formundaki 27 metre çaplı perde, “Unreal Engine” ile desteklenen yazılım tanımlı ekranda, 8K çözünürlükte içerik sergileyecek.
Project E-Ink: Duvarda dikine asılı 32 inçlik bir e-mürekkepli ekran. Her gün gazetelerin ilk sayfalarını yansıtıyor. Eski dönemin gazete panoları gibi. 2 bin 800 euroluk fiyatı dışında beni üzen bir tarafı olmadı.
ABD / Texas A&M Üniversitesi (bazı) metallerin kendi kendini onarabildiğini tesadüfen keşfetti. Platin plakası uygulanan (kendi deyimleriyle sivrisinek konması şiddetindeki) baskının mikroskobik çatlaklarını inceleyen ekip, metalin tam tersi yönden reaksiyon başlatarak “soğuk kaynak” benzeri bir yöntemle kendini onardığını gözlemledi. Kaportacıların içi rahat etsin, öncelik (şimdilik) uzay araçlarında.
Eminim siz hiç mastürbasyon yapmıyorsunuzdur. Ama yapanlar olduğunu duymuşsunuzdur. 2018’den beri bu konuya odaklanan Mucit Brian Sloan, geliştirdiği “Autoblow AI+” adlı mastürbasyon çözümünün yapay zeka destekli ve zihin kontrollü yeni neslini tanıttı. (49 sayfalık patent belgesi var!) Robotik otomasyon ve yapay zekanın insan emeğinin yerini alacağından bahsederken kastettiğimiz bu değildi.
ABD’nin Teksas eyaletinde yapımı süren ve 3D yazıcılarla inşa edilen 100 haneli “Wolf Ranch” projesinin ilk etabı tamamlanmak üzere. Bu şekilde üretilen en büyük yaşam alanı olacak müstakil konutlar, 140 ile 195 m2 büyüklüğe, 3 ya da 4 yatak odasına, 2 banyoya ve güneş enerjisiyle desteklenen akıllı ev teknolojilerine sahip. Fiyatları ise 476 bin ile 560 bin dolar arasında değişiyor.
Kripto Gündemi
Bir proje olarak duyurluduğu 2021 yılında Oksijen gazetesinde ayrıntılarını paylaştığım Worldcoin, bu hafta dünya geneline kullanıma açıldı. OpenAI şirketinin kurucu ortağı ve CEO’su Sam Altman’ın girişimi Worldcoin, göz taramasıyla kayıt olan herkese kendi kripto parası üzerinden düzenli ve karşılıksız gelir sunmayı vaat ediyor. (Biyometrik veri toplama düzenlemesine aykırı olduğu gerekçesiyle ilk itiraz Fransa’dan geldi.)
Kripto para borsası FTX, kayıtdışı faaliyetleri sebebiyle geçtiğimiz sene kapatılmış, yöneticileri tutuklanmış ve müşterilerinin milyarlarca doları buhar olmuştu. Davanın savcısı, şirketin kurucusunun kardeşi ve lobi sorumlusu Gabe Bankman-Fried’ın bir dönem Avustralya’nın 2 bin 100 mil açıklarındaki 12 bin nüfuslu Nauru Adası’nı satın almak için girişimde bulunduğu ortaya çıkardı. Kayıtlara göre Bankman’ın hedefi otonom yönetimli kıyamet sığınağı kurmak ve üstün insan ırkı geliştirmekmiş.
Göklerden Gelen Haberler
Amazon, uzaydan yeryüzüne internet dağıtacak hizmeti “Project Kuiper” için birkaç yıl içinde 80 uydu fırlatmayı planlıyor. Yapı tamamlandığında toplam 3 bin 236 uydudan oluşan bir ağ ile hizmet verecek.
SpaceX’in Falcon Heavy roketi bu hafta “Jupiter 3” adlı şu ana kadar üretilmiş en büyük iletişim uydusunu 28 bin km irtifadaki yörüngesine taşıdı. Maxar tarafından üretilen ve EchoStar şirketi adına çalışacak uydu 9,2 ton ağırlığında.
NASA, SpaceX’in Starship roketini uzay üssüne dönüştürme fikriyle ilgili konseptlerini kamuoyuyla paylaştı. Bunun gerçekleşmesi için hem aracın içinin insana uygun şekilde basınçlandırması hem de üretim ve montaj süreçlerinde birçok geliştirme yapılması gerekiyor.
Sağlık Olsun
ABD / Arizona Üniversitesi beynine önceden elektrotlar yerleştirilmiş epilepsi hastalarıyla teta dalgaları üstüne bir çalışma yürüttü. Sonuçlara göre normalde beyinde üretilen ve insan hafızası ve yaratıcılığını destekleyen teta dalgalarını haricen uygulayarak Alzheimer ve demans gibi hastalıklarla oluşan hafıza aşınmasını engellemek mümkün olabilir.
Danimarka / Kopenhag Üniversitesi beyne nakledilen sağlıklı ve genç hücrelerin hasta ve yaşlı olanların yerini aldığını keşfetti. Fareler üstünde yürütülen ve sinir sistemini oluşturan Glia hücrelerini baz alan ilk çalışmada insandan alınan sağlıklı örnekler, farelerdeki sağlıksız hücrelerin yerini alarak farenin hastalığını tedavi etmeyi başardı.
Britanya / Cardiff Üniversitesi, hayvanlar üzerinde yürüttüğü deneyde Parkinson tedavisi için yenilikçi bir yöntem geliştirdi. İki Parkinson hastası insanın derisinden alınan hücre örnekleriyle sağlıklı kök hücreler (iPSCs) üretildi ve bunlar Parkinson hastası farelere aktarıldı. Aktarılan sağlıklı hücreler farelerdeki hasarlı beyin nöronlarının yerini alarak hastalığın fiziksel etkilerini terse çevirmeye başladı.
Ek bilgi: Dünyadaki bilinirliği Boksör Muhammed Ali ve Oyuncu Micheal J. Fox ile artan Parkinson hastalığına bugüne dek kesin bir tedavi bulunabilmiş değil.
ABD / Pittsburgh Üniversitesi’nin araştırması anne sütünde her annenin kendine has oranda (eşsiz) bir antikor karışımı olduğunu belirledi. Bu kokteyl bebeğin zararlı bakterilere karşı direncini yükseltiyor.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesinde tarihin en büyük kavimler göçü için geri sayımdaki dünyanın, teknoloji desteğiyle yürüttüğü çabalara değindim.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Çok güzeldi hocam. Sizi eskiden bilirdim ama sonra neden bilmiyorum ama bağlantımız kopmuş. Yani sizinle daha doğrusu içeriklerinizle bağlantım kopmuş. Yıllar sonra tekrar şu an tam hatırlayamadığım bir şekilde buldum sizi. Kuvvetle muhtemel Twitter'ın size özel diye takip ettiklerimin etkileşimlerinden. Söylemek istediğim birkaç şey şunlar.
1- Sizin yaptığınız bu iş muazzam değerli. Peki neden çok daha fazla bilinir değilsiniz? Çok daha fazla bilinir olmanız lazım gibi geliyor bana.
Not: Aahhh şimdi hatırladım sizi tekrar buluş anımı. Rahmetli Cüneyt Arkın vefat ettiğinde hakkında yazılanları okurken Twitter'da paylaştığınız "Seni uzaktan sevmek aşkların en güzeli" yazınızdan. Blogunuzu gördüm ve sonrasında tüm ortamlardan takibe aldım sizi.
2- Sizi çok beğeniyorum. O kadar kalitelisiniz ki. Maşallah. Yazılarınızdan hissettiğim kişiliğiniz çok hoş. Çok naif. Sizin gibi bir Türk olmasından gurur duyuyorum. Sağ olun, var olun. Keşke sizin gibi olabilsem.
3- Bu düşüncelerim beni gayri ihtiyari birinci maddeye tekrar döndürüyor. Nasıl daha da iyi bir bilinirliğe sahip olursunuz düşüncelerine itiyor. Yani bilinir derken bunu açıklamam gerektiğini hissettim. Yani nasıl Özgür Demirtaş'ı ilgili ilgisiz herkes tanıdı ise, o gibi tanınmanızı istiyorum galiba. Şu an belki de o kadar tanınmak da iyi olmayabilir diye de hissettim. Aslında içimdeki şu: böyle abur cubur kötü insanlar tanısın diye değil de örneğin ODTÜ'de İTÜ'de vb.de okuyan tüm öğrenciler sizi bilmeli. Çünkü yaptığınız bu çalışmalar Türkçe içerikli de olduğu için o kadar önemli ki bence. Sadece dil bariyeri değil kastım. Sizi siz yapan şey. Filtreniz. Bu bizim için muazzam değerli. Örneğin Eric Topol takip ederim. O bir alanda yazıyor. Neden onu takip ediyorum. Çünkü adamın ilgi alanı benim ilgi alanıma giriyor ve adama güveniyorum. Gibi gibi. Bunun için belki üniversitelerde biraz daha birebir konferans vs iyi olabilir. Çünkü ülkemizin gelecek neslinin sizin gibi yaşayan büyük adamlarını tanımaya çok ihtiyacı var bence.
Neyse çok uzattım. Bu kadarını da başta yazdığınız yorum cesaretlendirmesi sebebiyle yazdım galiba. :)
Sizi çok seven bir takipçiniz.
Belki bir gün sizi kanlı canlı da görürüm. Ya da "seni uzaktan sevmek mi aşkların en güzeli" :))
Amirim ellerinize sağlık. Yine çok keyifli çok doyurucu olmuş. Nacizane bir ekleme-düzeltme yapmak isterim. Anne sütünde bulunanlar aslında bağışıklık yanıtı sağlayan yapılar olan ‘antikorlar (antibody)’ Antibiyotik ise bakteriyel hastalıklara karşı kullanılan bir ilaç grubunun genel adı.
Sevgiler saygılar