Dünya Halleri: 113
18-24 Eylül 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Tarihin (teknoloji ekseninde) dönüşüm anları var. Bunlardan birini tam şu dönemde yaşıyoruz ve kelimenin tam anlamıyla “kartlar yeniden dağıtılıyor”. İki başlık altında toplamak mümkün.
İlki, araçların fosil yakıttan elektriğe dönüşümü. Bu sadece (Türkiye’nin ÇOK büyük bir oyuncu olduğu) yan sanayi sektörüne darbe vurmayacak; aynı zamanda pil teknolojisini de tarihte hiç olmadığı kadar önemli bir konuma yerleştirecek. Bu araçların ihtiyaç duyduğu pillerin bileşenlerine yönelik “maden kapma savaşları”nın yanısıra, üretimi ve bir süre sonra kaçınılmaz olarak gündeme gelecek “geri dönüşüm” meselesi dahi başlıbaşına yepyeni ve dev bir sektör yaratacak. Ülke olarak seyirci kaldığımız bu yarışta pozisyon almak hala mümkün.
İkinci dönüşüm ise çip yarışı. Önümüzdeki dönemin en büyük rekabet alanı olacağı şimdiden belli olan bu süreç, teknolojinin en ileri cephesinde kıyasıya bir rekabete sahne oluyor. Bu alanda rol kapmak hiç kolay değil. Ancak işin üretimi kadar “tasarımı” da büyük bir paya sahip. Ve bu alanda yer almak, üretmek kadar uzak bir hayal gibi görünmüyor.
Fırsat bulursam bu konuda ayrıca bir dosya yapmayı düşünüyorum. (Belki bir YouTube videosu mesela.)
Haftanın Tortusu
Teknoloji dünyasının en büyük bilgi sızıntılarından biri bu hafta bizzat Microsoft tarafından “yanlışlıkla” yapıldı. Ticaret Bakanlığı’nın açtığı dava kapsamında şirketin mahkemeye sunduğu deliller arasında, Microsoft Xbox’ın 2028’e kadar planlanan yazılım ve donanım tabanlı birçok önemli hedefi de bulunuyordu.
Yıllık mevcut 1,3 milyon adet araç üretim kapasitesini 2030 yılına kadar 20 milyona çıkarmayı hedefleyen Tesla, bu strateji doğrultusunda kuracağı yeni fabrikalar için görüşmeler yürütüyor. Elon Musk’ın bu hafta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile New York’taki görüşmesinde de gündeme gelen konuda Türkiye’nin bölgesel rakiplerinin başında Suudi Arabistan ve İsrail geliyor. The Wall Street Journal’ın haberine göre Suudi Krallık yetkilileri görüşmede elektrikli araç üretiminde kilit rol oynayan kobalt ve bakır temini konusunda teşvik ve destek sözü verdi.
Ek bilgi: Diğer yandan ticaret savaşları sebebiyle köşeye sıkışan dünyanın en büyük elektrikli araç üreticisi Çin, Avrupalı otomotiv endüstrisiyle bağ kurarak yaptırımları aşmak için çabalıyor.
Kök hücreden çoğaltma yöntemiyle laboratuvarda et üreten “Good Meat” şirketinin talebiyle toplanan bir ulema heyeti, herhangi bir hayvan kesilmeden üretilen bu tür etin İslami açıdan helal sayılabileceğine karar verdi. Benzer şekilde Ortodoks Yahudi Cemaati de bu tür etlerin “koşer” kabul edileceğini ilan etti.
NASA, ölçülmeye başlandığı 1880 yılından bu yana Kuzey Yarımküre’nin en sıcak yazı geride bıraktığını açıkladı. Sıcaklığın ortalama 1,2 derece santigrat arttığı dönemde Haziran, Temmuz ve Ağustos yılın en sıcak ayları oldu.
Yılın en tuhaf ve saçma bilimsel çalışmalarının belirlendiği “Ig Nobel Ödülü” bu yıl da sahiplerini buldu. 33.’üncüsü düzenlenen etkinlikte bu sene tıp alanında “burun kıllarının sayımı ve ölçümü”, beslenme alanında “elektrikle artırılmış tadım” gibi birbirinden kıymetli bilimsel çalışmalar ölümsüzleşti.
1901 yılında Yunanistan kıyısında gerçekleştirilen dalışta, Millattan Önce 150 yılından kaldığı belirlenen (hatta son Indiana Jones filmine de ilham veren) bir “cihaz” bulunmuştu. Sonradan yapılan incelemede bu aygıtın yıldız, Ay ve gezegenlerin hareketlerini hesaplamak için geliştirilen “tarihin ilk analog bilgisayarı” olduğu anlaşılmıştı. Bilim dergisi Nature öncülüğünde bir grup “Antikythera Mekanizması” adı verilen cihazın çalışan bir örneğini LEGO ile yeniden oluşturdu.
Hollandalı Ressam Vincent van Gogh’un 3 yıl önce çalınan “The Parsonage garden at Nuenen in Spring” adlı tablosu Sanat Dedektifi Arthur Brand tarafından bulunarak Groninger Müzesi’ne iade edildi. Amsterdam yakınlarında Brand ile buluşan hırsız, paha biçilmez eseri bir Ikea poşetinde teslim etti.
Fransa geçtiğimiz haftalarda iPhone 12’lerin radyasyon seviyesinin Avrupa Birliği sınırlarının üzerinde olduğunu belirlemiş ve satışının durdurulmasını talep etmişti. Üretici Apple ise bu sorunu yazılım güncellemesiyle çözeceğini açıklamıştı. Yaptırım kararına katılan Almanya ve İtalya’nın ardından bu hafta Belçika da güncelleme talep eden ülkeler arasına katıldı.
Ek bilgi: iPhone 15 dünya genelinde satışa sunuldu. Malum görüntüler (ve hasetler) eşliğinde.
Dünyayı Saran Ağ
Elon Musk, 550 milyon kullanıcıya ulaşan Twitter’ın herkes için ücretli hale gelebileciğini ifade etti. Gerekçesi, sahte hesapları elemek. (Bir kez olsun hayırlı bir vesileyle gündeme gel, ey mübarek!)
Apple’ın finansal hizmetlerinde stratejik işbirliği yaptığı Goldman Sachs ile iPhone işletim sistemiyle entegre bir yatırım uygulaması çıkarmaya niyetlendiği ancak geçen sene vazgeçtiği ortaya çıktı.
Ek bilgi: Yine Goldman Sachs ile vadeli mevduat hizmeti vermeye başlayan Apple, geçtiğimiz ay 10 milyar dolar topladığını açıklamıştı.
iPad kullanıcılarının en büyük hasretlerinden biri sona erdi: WhatsApp, iPad uygulamasının beta sürümünü yayınladı.
Yapay Zeka Gündemi
Heyecan verici olduğu kadar endişelendirici gelişmelerle de sıkça gündeme gelen yapay zeka araçlarının küresel bir düzenlemeyle denetim altına alınması hemen herkesin ortak niyeti. Ancak bu konuda gösterilen ilk adres olan Birleşmiş Milletler’in Genel Konseyi bu konuda hayalkırıklığı yarattı. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, CNN’e verdiği röportajda sebebini “ne yetkimiz ne de bütçemiz var” diyerek özetledi.
Eğitim platformu edX, bin 600 tam zamanlı çalışan, 800 üst düzey yönetici ve CEO ile bir anket yaparak yapay zekanın iş dünyasına olası etkilerini araştırdı. Sonuçlara göre katılan CEO’ların yüzde 49’u yapay zekanın kendi işlerinin çoğunu ya da tamamını üstlenebileceğini düşünüyor. Dahası, bu grubun yüzde 47’si bunu olumlu gördüğünü belirtiyor.
Mitre-Harris şirketinin anketine göreyse (ABD’de) kamuoyunun yapay zeka teknolojilerine güveni düşüyor. Çalışanların yüzde 52’si işlerini kaybedeceğinden endişeli. Siber saldırılara yönelik endişe ise yüzde 80 seviyesinde.
Google’ın yapay zeka botu Bard, artık şirketin Gmail, Docs ve Maps gibi popüler uygulamaları ile entegre çalışacak.
OpenAI, yazılan metinlerden görsel üreten DALL-E uygulamasının üçüncü sürümünü hizmete sundu. Şirketin bir diğer ürünü ChatGPT ile entegre hale gelen çözüm metinleri algılama ve görsele uygulama alanında daha gelişmiş sonuçlar üretiyor.
Ek bilgi: ABD’nin bir grup tanınmış yazarı, yapay zeka botu ChatGPT’yi eğitirken eserlerini izinsiz kullandığı gerekçesiyle OpenAI şirketini bu hafta mahkemeye verdi.
Amazon, yeni cihazlarını ve hizmetlerini tanıttığı olağan etkinliğinde yapay zeka botu Alexa’nın yeni sürümünü tanıttı. (Amazon Alexa ve Apple Siri gibi iki öncünün bu alanda bir anda beliren rakiplerine karşı bu kadar geri kalması bana hala inanılmaz geliyor.)
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
“Digit” adlı robotuyla tanınan “Agility Robotics” şirketi, yılda 10 bin insansı robot üretecek RoboFab adlı bir tesis kuracağını açıkladı.
Avusturya merkezli “Revo Foods” adlı girişim mantardan elde ettiği mycoprotein ile dünyanın ilk vegan somon filetosunu üretti. “Mycorena” adı İsveçli bir diğer girişimin gıda üretimine özel geliştirdiği 3D yazıcılarla basılan somon eti, Omega-3 ve Omega-9’un yanısıra A, B2, B3, B6, B12 ve D2 vitaminleri içeriyor.
Ek bilgi: Dev biyoreaktörlerinde ürettiği tavuk etiyle adından söz ettiren “Upside Foods” adlı şirketin eski bir çalışanı, ürünlerin medyaya teşhir edilen tesiste değil; daha küçük ölçekli imalathanelerde “elle” üretildiğini itiraf etti.
Fransa merkezli “Euro Airship” adlı girişimin gürültüsüz ve karbon salımsız bir hava yolculuğu vaat eden dev zeplini “Solar Airship One” 2026 yılında ilk deneme seferini gerçekleştirmeyi hedefliyor. 151 metrelik hava aracı 53 bin metreküp hacme sahip. Yüzeyi, güneşten enerji toplayan 4 bin 800 metrekarelik paneller ile kaplı. Motorları gücünü elektrik ve hidrojenden alıyor. Solar Airship One’ın ilk seferi 20 gün boyu hiç yere inmeden 6 bin metre yükseklikten 40 bin kilometrelik bir güzergahta gerçekleşecek.
ABD / NG State Üniversitesi, genetik mühendislik yöntemiyle yeniden programladığı mikroorganizmalarla deniz ve okyanuslardaki plastikleri parçalamayı başardı. “Vibrio natriegens” ve “Ideonella sakaiensis” adlı iki bakteriden üretilen organizmalar PET yüzeyleri parçalayarak yiyor.
Kripto Gündemi
Araştırma şirketi Elliptic, Kuzey Kore devleti tarafından yönetilen Lazarus adlı hacker grubunun son 104 gün içinde 240 milyon dolar tutarında kripto parayı ele geçirdiğini belirledi. Mağdur listesinin ilk sıralarında 100 milyon dolar ile Atomic Wallet, 60 milyon dolarla Alphapo, 41 milyon dolarla Stake ve 37,3 milyon dolarla CoinsPaid şirketleri yer alıyor. Çetenin son kurbanıysa 70 milyon dolar ile CoinEx oldu. Lazarus’un son dönemdeki saldırılarını merkeziyetsiz yapılardan merkezi kripto yapılara yoğunlaştırması da dikkat çekiyor.
Finans ve blokzincir teknolojileri konusunda uzmanlaşan “dappGambl” grubunun raporuna göre (geçtiğimiz seneye damgasını vuran) NFT’lerin yüzde 95’inin fiyatı sıfıra indi.
Sağlık Olsun
Elon Musk’ın beyne çip yerleştirmeyi hedefleyen girişimi Neuralink, insan üzerinde deneme izni aldı. Çiplerin ilk etapta yeniden yürüyebilmesi adına 10 felçli hasta üstünde denenmesi planlanıyor.
Ek bilgi: Şu ana kadar sadece hayvanlar üzerinde denenen çiplerin birçok maymunun ölümüne yol açtığı iddia edilmişti. Elon Musk başta inkar ettiyse de araştırmalar ve belgeler bu iddianın doğru olduğunu ortaya koymuş durumda.
ABD / Chicago Üniversitesi’ne bağlı bir araştırma grubu MS türü otoimmün hastalıkların yanısıra tip1 diyabeti tamamen tedavi eden bir aşı geliştirdi. Aşı karaciğerin molekülleri bağışıklık sistemine tanımlamak için kullandığı işaretleme yöntemi taklit ediyor.
Avustralya / Ulusal Üniversitesi nanoteknoloji, moleküler biyoloji ve yapay zeka desteğiyle Alzheimer hastalığını belirtiler ortaya çıkmadan 20 yıl önce tespit edebilen bir yöntem geliştirdi. Keşfin temelinde hastalığın erken dönemde kanda oluşturduğu protein izlerini takip etmek yatıyor.
GE HealthCare şirketi, yapay zeka destekli ultrason cihazı geliştirmek üzere Bill ve Melinda Gates Vakfı’ndan 44 milyon dolar hibe aldı.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda bültenin girişinde değindiğim otomotivin dönüşümüne yönelik ayrıntılara yer verdim.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
DALL E görseli oluşturmak için "Bu görseli oluşturmak için girilen metinler. Bu metinleri yazma kabiliyeti yeni bir meslek dalının da habercisi." Notu bana insanların daha çok okumaları gerektiğini düşündürdü. Yazarak bu kadar detaylı tasvir için iyi bir okuyucu olmak şart değil mi?
Hocam selamlar,
Tam da Harari'nin Homo Deus'unu tekrar okurken denk geldi diye sanırım, insan-tanrı kavramına adım adım yaklaştığımızı hissediyorum.
Sizin derlediğiniz bu güncel içerikleri Pazar günleri izole bir ortamda okumak benim için aktif bir meditasyon rutinine dönüştü. Günlük hayatta takıldığımız, telaşladığımız şeylerin küçüklüğünü fark etmek için yarım saatlik bir hatırlatıcı.
Emeğiniz ve istikrarınız için çok çok teşekkür ederim. Hepimiz belli bir dönemde çok iyi ürünler, içerikler, başarılar elde edebiliyoruz ama asıl önemli olan bunu sürdürebilecek altyapı ve güce sahip olmak.
Ellerinze sağlık :)