Dünya Halleri: 119
30 Ekim - 05 Kasım 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Geçtiğimiz hafta bültenin reklam ve sponsorluk satışıyla ilgili destek verebileceklerin temasa geçmesini istemiştim. İki farklı ülkede ve dört şehri dolaştığım bir haftadan geçtiğim için henüz hiçbirine dönemedim. Ancak başvuran herkese bu vesileyle teşekkür ederim. Varlığınızı bilmek bile güzel.
Haftanın Tortusu
Malezya hükümeti elektrikli araçlar, yarıiletken üretimi ve karbon yakalama alanında yabancı yatırımcıları ülkesine çekmek için çalışmalara başladı.
Kuzey Avrupa ülkesi Norveç, petrolden en çok gelir elde eden ülkelerin başında geliyor. Ülke diğer yandan hem dağınık yerleşim bölgelerinden oluşan yapısı hem de devlet teşvikleri sebebiyle (oransal olarak) dünyanın en büyük elektrikli araç pazarı. Ancak yöneticiler şu sırada süreci daha da farklı bir noktaya taşıma niyetinde. “Neden elektrikli araçları teşvik ediyoruz?” sorusuyla başlayan yaklaşım, diğer ulaşım seçeneklerini görmezden gelerek herkesi yine bireysel araçlanmaya yöneltmenin iyi bir fikir olup olmadığını masaya yatırıyor. Toplu taşıma, bisiklet, mikro-araçlar ve yürüme gibi alternatiflerin olduğunu hatırlamak güzel. (Bir kısmını aşağıdaki “inovasyonlar” başlığında Japonya Mobilite Fuarı haberinde okuyacaksınız)
Fatih Birol yönetimindeki Uluslararası Enerji Teşkilatı’nın (IEA) raporuna göre yeni enerji yatırımlarda yenilenebilir kaynaklar ilk defa fosil yakıt tabanlı yatırımları geride bıraktı (10 yıl önce fosil yakıt yatırımları, yenilenebilir kaynak yatırımlarının 5 katı büyüklüğündeydi). Yeşil enerji kaynaklarına yönelik yatırımlarda aslan payını güneş panelleri aldı.
Apple kendi imzasını taşıyan M3 işlemcili yeni iMac ve MacBook serisini tanıttı. iPhone kategorizasyonundan aşina olduğumuz şekilde M3, M3 Pro ve M3 Max diye sıralanan kurulumlardaki yeni işlemciler bir önceki nesil ile aynı sayıda çekirdeğe sahip olsa da, mimarisi (ve 20 milyardan 25 milyar adede çıkan transistör sayısı) sayesinde yüzde 15 ile 30 arasında performans artışı sunuyor.
Ek bilgi: İlginç bir ara tespit olarak Apple’ın gelirleri içinde cep telefonlarının payının bilgisayarların 5,7 katı olduğunu hatırlatmış olayım. 22,3 milyar dolar seviyesine ulaşan “hizmet geliri” de cabası.
Apple siber-güvenlik birimi, Hindistan’da ana muhalefet partisi lideri Rahul Gandhi başta olmak üzere birçok muhalif aydını, kullandıkları iPhone cihazlarına sızıldığı konusunda uyardı. iOS sisteminde buna yönelik koruma sunan “Lockdown” özelliğini etkinleştirmesi tavsiye edilen Gandhi’ye yönelik sızıntının devlet / istihbarat kökenli olduğu belirtildi. (Hindistan Başbakanı Narendra Modi’nin baş şüpheli olduğu vakada yazılım adına NSO imzalı “Pegasus” ya da Paragon imzalı “Graphite“ kullanıldığı düşünülüyor.) Siz de kendi adınıza şunu okusanız iyi olur.
Dünyayı Saran Ağ
Bir dönem değerlemesi 47 milyar dolara kadar çıkan WeWork adlı girişim iflas başvurusu yaptı. Dünya geneline yayılan 700 noktada paylaşımlı çalışma alanı pazarlayan şirket, kurucusunun türlü çeşit sahtekarlıkları sebebiyle ölümcül bir girdaba kapılmıştı (İlgili bir belgesel tavsiyesi: WeWork).
Elon Musk, SpaceX bünyesinde hizmet veren uydu internet şirketi Starlink’in “tapi olduğunu” (gelir-giderini eşitlediğini) açıkladı.
Ek bilgi: Diğer yandan Musk’ın 44 milyar dolara satın aldığı Twitter’ın değeri yüzde 55 düşüşle 19 milyar dolara geriledi. Durumu kurtarmak adına son çare yeni ismiyle X’i bir ödeme / finans çözümüne dönüştürmek.
Serbest rekabet kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle aleyhinde açılan kamu davasına konu olan delillere (PDF) göre Google’da en çok para kazandıran aramalar “iPhone 8”, “iPhone 8 Plus”, “auto insurance” (araç sigortası) ve “cheap flights” (ucuz uçuşlar) şeklinde sıralanıyor. Listenin geri kalanı şurada.
TikTok, İsrail - Hamas savaşı kapsamında 24 milyon sahte hesabı ve 925 bin videoyu sildiğini açıkladı.
Kanada, Çin merkezli hızlı mesajlaşma uygulaması WeChat’in kamu cihazlarında kullanımını yasakladı
Çin de “haftayı boş geçirmeyelim” diyerek, 500 binden fazla takipçiye sahip blog sahibi ve sosyal medya kullanıcılarının anonim olmasını yasakladı. Bu çıtayı geçen hesaplar gerçek ad ve soyadlarını kullanmak zorunda.
Yapay Zeka Gündemi
Müzik tarihinin en popüler gruplarından Beatles, dağılmasından 50 yıl sonra bu hafta “Now and Then” adlı yeni şarkısını piyasaya sürdü. Bu çalışma, 1980 yılında bir hayranı tarafından New York’ta vurularak öldürülen John Lennon’ın evinde kaydedilen bir parçanın yapay zeka desteğiyle yeniden düzenlenmiş hali. Gitar partisyonlarında 2001 yılında ölen George Harrison’ın 1995’te kaydettiği bölümler kullanılmış. (Peter Jackson imzalı bir klibi de var.)
Elon Musk, xAI adı altında geliştirdikleri yapay zeka çözümünün mevcutlar arasındaki en iyi olacağını iddia etti.
Üretken yapay zeka algoritmalarının kendi eserlerinden beslenmesini isteMEyen sanatçılar için yeni bir çözüm geliştirildi. “Nightshade” adlı bu yeni teknik, dijital görsellerin içine yerleştirdiği gizli (insanlarca görünmeyen) pikseller ile onu analiz etmeye çalışan MidJourney ve DALL-E gibi yapay zekaları işlevsizleştiriyor. Nightshade’i geliştiren ABD / Chicago Üniversitesi, bu özelliği aynı amaçla ürettiği “Glaze” adlı çözüme entegre edecek.
Üretken yapay zeka demişken; en insanlık dışı kullanımlarından birine İsrail - Hamas savaşı kapsamında denk geliyoruz. Bir şeyi paylaşmadan önce birkaç kere düşünmekte ve onay sitelerini turlamakta fayda var.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Bebekliğime ait birkaç fotoğraf var. Birinde anneannem bir leğende altbezlerimi yıkıyor. Çünkü henüz ne bir çamaşır makinemiz var (olsa da hijyen adına makinede yıkamazlardı diye düşünüyorum) ne de tek kullanımlık alt bezleri üretiliyor. Bugün çocuk bakımından dert yanan arkadaşlarıma o kareyi hatırlatıyorum. Alternatifleri düşününce tek kullanımlık altbezleri elbette rakipsiz. Ancak geri dönüştürülmesi son derece zor yapıları sebebiyle kullanım sonrası çevre için maliyetleri DEVASA. Almanya / Karlsruhe Teknoloji Enstitüsü, sadece kendi ülkesinde yıllık 100 bin tonluk altbezi atıklarını geri dönüştürmenin en etkin yolunu buldu. Özel bir yöntemle morötesi (ultraviyole / UV) ışımaya maruz bırakılan atıklar hiçbir kimyasal kullanmadan ve oda sıcaklığında 200 kat daha hızlı (16 saat yerine 5 dakikada) kimyasal bozunuma uğruyor. Oluşan plastik atıklar da yeniden kullanılabiliyor.
Finlandiya / Aalto Üniversitesi, şu ana kadarki en verimli su tutmayan yüzeyi geliştirdi. Alternatiflerine kıyasla 500 kat ince yapıya sahip kaplama, reaktördeki kontrollü üretim sürecinde sayesinde sadece suyun değil; neredeyse hiçbir maddenin tutunamayacağı kadar kaygan bir satıh oluşturuyor. Ürünün en çok ısı aktarım borularında, buzlanmanın ve buğulanmanın istenmediği yüzeylerde kullanılması bekleniyor.
Norveç’te geliştirilen 19 metrelik açık deniz rüzgar türbini prototipi, ters yönlü rotora sahip dikey aksıyla 30 kW enerji üretebiliyor. Emsallerinden en büyük farkı ağırlığın suyun altında kalması. “World Wide Wind” adlı girişimin tasarımı, (rüzgarın ters yönünde dönen) pervane bıçaklarıyla da dikkat çekiyor.
Japonya Mobilite Fuarı yine birbirinden ilginç ve iddialı ulaşım seçeneklerine sahne oldu. Araçların çoğu konsept tasarım aşamasında olsa da, bir noktadan diğerine ulaşma adına arayışımızın hala sürdüğünü göstermeleri adına kıymetli. Etkinliğe katılan Ars Technica sitesi güzel bir derleme yapmış. Benim ilgimi en çok çeken Honda’nın tekerlekli sandalyesi “Uni-One” oldu.
Airbus, dikey konumda dönen silindirlerden oluşan 6 adet Flettner motorla ilerleyen yeni bir gemi konsepti tanıttı. 2026’da hizmet vermeye başlayacak araçlar, rüzgar gücünü destekleyecek dizel ve e-metanol yakıtlı motorlar da kullanacak. Geminin seyrüsefer yazılımı, rotayı rüzgardan en verimli şekilde faydalanılabilecek şekilde oluşturacak.
Son yılların en popüler (yeni nesil) iki ev cihazı sanıyorum “Air Fryer” ve “robot süpürge”. İki eski Google mühendisi süpürge kısmında alınacak daha çok yol olduğunu düşünerek “The Matic” adlı bir girişim kurdu. Evinizi kablo, terlik ve oyuncaklara dolanmadan temizleyebilen ve bunu haritanızı üreticisine yollamadan yapabilen, bin 800 dolarlık bir masraf kapısı.
Avusturya merkezli “AVL” 410 beygir güç üreten hidrojen yakıtlı (içten yanmalı) 2 litrelik bir turbo motor geliştirdi.
Kripto Gündemi
Kurucusu olduğu FTX adlı kripto varlık borsasını dolandırarak iflasa sürükleyen Sam Bankman-Fried, çıkarıldığı mahkemede hakkındaki 7 ithamın tamamından suçlu bulundu.
Göklerden Gelen Haberler
Ticari uzay seyahatlerini mümkün kılacak “Dream Chaser” adlı araç, onlarca yıllık ön çalışma sürecinin ardından neredeyse tamamlanmak üzere. Bir roketle 385 kilometre yüksekliğe çıkarılacak araç, normal bir uçak gibi ilerleyecek ve yine normal bir uçak (mekik) gibi yeryüzüne inecek.
Ek bilgi: Aracı üreten Sierra Space firması Fatih Özmen ve Eren Özmen tarafından kurulan “SNC Space” çatısı altında hizmet veriyor.
Sağlık Olsun
60 yaş üstündeki kişilerin derin uyku sürecindeki yüzde 1’lik kaybın demans riskini yüzde 27 artırdığı belirlendi. Başka bir deyişle, daha uzun derin uykuda kalabilmek, demansı önleyebilir.
Yaşam kalitesini en olumsuz etkileyen hastalıklardan Parkinson ile mücadelede ilginç bir seçenek daha ortaya çıktı: Çin kökenli kadim dövüş tekniği “Tai Chi”! Birleşik Krallık Parkinson Merkezi tarafından yürütülen çalışmaya göre Tai Chi’nin kendine has figürleri, hastalığın ilerlemesini yavaşlatma adına olumlu sonuçlar veriyor.
Ek bilgi: Dünya genelinde 10 milyon kişiyi etkileyen Parkinson, aynı zamanda en hızlı yayılan nörolojik rahatsızlık. Beynin dopamin salgılama işlevini bozan hastalık kamuoyunda daha çok “istemsiz titreme” ile tanınıyor. Kökeni henüz bulunamadıysa da göz retinasındaki bir protein mutasyonunun (ve bağırsak florasındaki bazı düzensizliklerin) beyne yayılan bu hastalığın başlangıç noktası olduğu düşünülüyor. (Aşağıdaki Türkçe altyazılı video güzel bir özet.)
(114. sayıda haberine yer verdiğim) Genetiği insanla uyumlu olacak şekilde değiştirilmiş domuz kalbi nakledilen 58 yaşındaki Lawrence Faucette, 6 hafta sonra hayatını kaybetti. İlk haftalarda her şey yolunda gitmesine rağmen devamında organ uyuşmazlığı oluştu ve Faucette’in savunma hücreleri yabancı olarak tanımladığı kalbe saldırmaya başlayarak kaçınılmaz sonu getirdi.
Halk arasında “kireçlenme” olarak adlandırılan “osteoartrit” , eklem dokusunda yarattığı bozulma sebebiyle yaşam kalitesini olumsuz etkileyen bir başka yaygın hastalık. Avustralya / Adelaide Üniversitesi’nin çalışması, kök hücre terapisiyle eklemleri eski haline döndürmenin mümkün olduğunu ortaya koydu.
Apple’ın yeni nesil akıllı saatlerinde hipertansiyon ve uyku apnesi gibi rahatsızlıkları tespit edeceği iddia ediliyor.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Çok teşekkürler Serdar Bey,
Sıradan, az gelişmiş bir Ortadoğu ülkesinde yaşadığım gerçeğini 5 dakikalığına unutturduğunuz için.
Ya da aşkolsun size,
Saçma sapan bir ülkede, saçma sapan gündemlerle ömür tükettiğimizi yüzümüze her hafta vurduğunuz için.
Yine de zevkle okuyorum. Teşekkürler
Yine birbirinden harika ve ilgi çekici bilgilerle ufkumuzu zenginletmemize destek oldunuz. Emekleriniz için çok teşekkür ediyorum. Kolaylıklar diliyorum. 👏😇