Dünya Halleri: 120
06-12 Kasım 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Her hafta girişe “dur şundan bahsedeyim” diye başlıyorum ama bültenin uzunluğuna bakıp vazgeçiyorum. “Sanki Yedim Camii” misali aklımın bir kenarında “Tut Ki Yazdım” blogu var.
Dünyada olan bitenler ÇOK daha heyecan verici. Oku da gör.
Haftanın Tortusu
Bültende birkaç defa değindiğim ekransız ve yapay zeka destekli yepyeni bir mobil cihaz kategorisi yaratma iddiasındaki (eski Apple çalışanları tarafından kurulan ve OpenAI’ın CEO’su ve Microsoft tarafından desteklenen) “Humane” adlı girişimin resmi ayrıntıları açıklandı. 700 dolara satılacak aynı isimli cihaz, dahili yansıtıcı (projektör) ve ultra-geniş RGB kameraya sahip olacak. Mobil iletişim kurmak için ayrıca aylık 24 dolarlık bir abonelik bedeli gerekecek.
Apple 2025’te piyasaya süreceği cihazlarında kullanmak üzere yeni bir pil teknolojisi üstünde çalışıyor. Kendi mühendisleri tarafından tasarlanan mimarinin en büyük farkı, üretimde kullanılacak nikel, kobalt, manganez ve alüminyum gibi yeni maden türleri olacak.
ARG (Artemis Refund Group / Artemis İade Grubu) olarak bilinen ve e-ticaret sitelerinden satın aldığı ürünleri almamış (teslim edilmemiş) gibi göstererek hem ürüne hem de ödediği bedele sahip olan bir çete çökertildi. Grubun aynı sonuç için kullandığı bir başka taktikse almaktan vazgeçtiğini beyan ederek para iadesi koşuluyla süreç başlatıp, ürünü iade etmemek. Çetenin dikkat çekmemek için bu yöntemi Telegram kanallarından devşirdiği “sicili temiz” kullanıcılar üstünden yürüttüğü anlaşıldı. (Aracı olan kişinin kazancı kendisinde kalacak ürün oluyor. Çete sadece iade edilen ürün bedelini alıyor.)
ABD emniyet teşkilatı FBI, yeraltı örgütlerinin iletişimini takip edebilmek için 2018 yılında “ANOM” adlı kriptolu bir telefon yazılımı geliştirmiş ve çetelere sızan casusları aracılığıyla “takip edilemez ve kırılamaz sistem” diye uyuşturucu baronlarına satmıştı. Bizzat FBI’ın altyapısını kullandıklarını bilmeden senelerce her süreci bu cihazla yürüten çeteler, 16 ülkede gerçekleştirilen ve 800 kişinin tutuklandığı bir operasyonla 2021 yılında çökertilmişti. ANOM’un yayılmasında (farkında olmadan) en büyük rolü üstlenen ancak yakalanamayan Türk uyuşturucu kaçakçısı Hakan Ayık, bu hafta Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı’nın operasyonuyla ele geçirildi.
Güney Kore’deki lojistik fabrikasında çalışan 40 yaşındaki bir işçi, tesiste çalışan bir robot sebebiyle “öldü”. İş arkadaşını kutu zanneden robot, çalışanı banta yerleştirip yüzünü ve göğsünü ezerek ölümüne sebep oldu.
Uzaktan çalışma için en uygun ülkeler sıralamasının özetine göre olay Avrupa’da geçiyor.
Nintendo, Zelda oyununu canlı aksiyon türünde bir filme uyarladığını duyurdu.
Esas haber şu ki, 25. yılını kutlamaya hazırlanan Rockstar Games, Grand Theft Auto (namı değer GTA) oyununun merakla beklenen altıncı bölümünün ilk fragmanını Aralık ayı başında yayımlayacağını duyurdu. Bir önceki bölümden 10 yıl sonra piyasaya sürülecek GTA 6’nın bir önceki bölümün 185 milyon adetlik satış rekorunu kırması bekleniyor.
Dünyayı Saran Ağ
Rastlantısal video sohbet etme hizmeti sunan Omegle, 14 yılın ardından kapandı. İlginç bir ayrıntı olarak sitenin halen aylık ortalama 50 milyon kullanıcısı bulunuyordu. Kararda sadece 2022 yılında 600 bin çocuk istismarı şikayetine konu olmasının belirleyici olduğunu tahmin etmek güç değil. (Sitenin kurucusu Leif K-Brooks’un kapanış mesajını okumanızı tavsiye ederim.)
ABD’de 42 eyalet savcısı tarafından dava edilen Facebook’un eski çalışanlarından Arturo Bejar, sitenin kurucusu Mark Zuckerberg’in çocuk güvenliği konusunda kendisine yapılan uyarıları aylar boyunca gözardı ettiğini itiraf etti.
Ek bilgi: Meta, platformlarında yayınlanacak siyasi reklamlarda yapay zeka kullanılması durumunda bunun açıklanmasını şart koştu.
YouTube’un reklam engelleyicileri yasaklaması, benzeri görülmedik bir etki yarattı. Birkaç aylık testin ardından bu hafta yürürlüğe giren düzenleme ile birlikte sayısı yüz binlerce kullanıcı bu eklentileri tamamen sildi. (Normalde reklam engelleyicilerin site bazlı kapatma özelliği var ancak kullanıcıların çoğunun bunu bilmediği ya da ayarlayamadığı düşünülüyor.)
6 trilyon dolarlık varlığıyla dünyanın en büyük finans kuruluşlarından (Çin merkezli) ICBC, Rusya kökenli bir hacker grubunun “LockBit” adlı meşhur fidye virüsünün kurbanı oldu. Şirketin bazı uygulamaları günlerce hizmet veremedi. Zamana dayalı milyarlarca dolarlık kritik işlem sekteye uğradı.
Paylaşımlı çalışma alanları kiralayan ve bir dönem 47 milyar dolar değerlemeye ulaşan WeWork, iflasını açıkladı. 18,6 milyar dolar borcu bulunan şirket SoftBank, BlackRock ve Goldman Sachs gibi yatırım fonlarının portfoyünde yer alıyordu. 39 ülke ve 777 noktada hizmet veren WeWork’ün iflası sadece ABD ve Kanada’daki şubelerini kapsıyor.
Google’ın 2 yıldır açılmamış / kullanılmamış hesapları silme kararı 1 Aralık 2023’te yürürlüğe giriyor. Bu süreçte milyonlarca hesabın yok olacağı tahmin ediliyor (Kullanıcı ismini kaptıranlar için bir müjde olarak algılanabilir.)
Yapay Zeka Gündemi
Çin, 34 milyar parametreyle çalışan ve ücretsiz ticari lisansla kullanılabilen “Yi” adlı yapay zeka modelini kullanıma açtı.
Samsung, yeni nesil Galaxy cihazlarında yer alacak “Galaxy AI” kod adlı gömülü yapay zeka motorunu tanıttı. İpuçlarına göre uygulamanın en temel özelliklerinden biri arama sürecinde anlık dil çevirisi olacak. (Bir de üretken yapay zeka alanında rekabet edecek “Samsung Gauss” var.)
Üretken yapay zeka çözümleri sunan girişim “1337” (Leet şeklinde okunuyor) kişi ve kurumalara özel “sanal influencer” yaratma aracını tanıttı. Yaşadığı ortamdan bedensel özelliklerine, konuşacaklarından giyineceklerine kadar her ayrıntısı özelleştirilebilen sanal karakterler 2024 yılının Ocak ayında genel kullanıma sunulacak. Sistemin altyapısı 1337’nin kendi uygulamasıyla desteklenen ChatGPT ve MidJourney araçlarından oluşuyor. (Araştırma şirketi Gartner’ın raporuna göre sanal şöhretler 2035’te 125 milyar dolarlık bir ekonomi oluşturacak.)
Microsoft, oyunların içinde yapay zeka destekli karakterler ve hikayeler oluşturmak üzere “Inworld AI” şirketiyle birlikte çalışma kararı aldı. Azure OpenAI, Xbox ve Microsoft Arge merkezlerinin ortaklığıyla yürütülecek işbirliği, oyun içindeki karakterlerin ve diyalogların oyuncuya göre şekillenmesini sağlayacak. Bu çözüm aynı zamanda oyunların farklı dillerde ve karakterlerle oynanabilmesini de mümkün kılacak.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Google’ın kurucularından Sergey Brin’in havacılık girişimi “LTA Research”ün 10 senelik çalışmasının ürünü “Pathfinder 1” adlı zeplin, ilk deneme uçuşunu gerçekleştirdi. Dünyanın en büyük hava aracı unvanına sahip araç 3 Jumbo Jet (Boeing 747) hacminde. Dikey inip-kalkabilen zeplin, dizel jeneratörle desteklenen 12 elektrik motora sahip ve saatte 65 knot (120 km) hız yapabiliyor. Şirket bir yandan çok daha büyük boyutlu “Pathfinder 3” için çalışıyor.
Rüzgar enerjisi alanındaki türbin temelli seçeneklere yenilikçi bir tasarımla alternatif sunan “Airloom Energy” adlı girişim Bill Gates’ten 4 milyon dolar tohum yatırımı aldı. Yeni tasarım merkeze bağlı pervane kanatları yerine alana dairesel olarak dağıtılmış dikey kanatlardan oluşuyor ve sayede rüzgardan çok daha fazla besleniyor. Esas farkıysa sayılarda: Türbinlerin onda birine malolan yapı, enerji üretim maliyetini de üçte birine indiriyor. Kara ya da denizde kurulabilmesi de cabası.
Çin merkezli güneş enerjisi teknolojileri girişimi LONGi, silikon-perovskit tabanlı panellerde yüzde 33,9 ile verimlilik rekorunu kırdı.
Almanya / Fraunhofer Araştırma Enstitüsü, sahte ilaçları tespit edebilen “SmartID” adlı bir yöntem geliştirdi. Bunun için ilacın üretimi sırasında her kutu için ambalajın yüzeyine farklı ve görünmeyen bir doku işleniyor. Hemen yanına yine benzersiz bir karekod basılıyor. Akıllı telefonlara yüklenen ve internet bağlantısına ihtiyaç duymadan çalışabilen mobil uygulama, ambalajın üzerindeki görünmeyen dokuyu ve görünür karekodu okuyup eşleştirerek ilacın sahte olup olmadığını algılıyor.
ABD’nin başkenti Washington D.C. Emniyet Teşkilatı artan hırsızlıklarla mücadele amacıyla araç sahiplerine ücretsiz Apple AirTag dağıtmaya hazırlanıyor. Böylece çalınan araçların anlık lokasyon takibini yapmak mümkün hale gelecek.
“Halo” adlı girişim rüyalara hükmetmeyi sağlayacak bir cihaz üzerinde çalışıyor. “Lucid Dream” olarak da geçen bu yöntem, uyku ile uyanıklık arası yarı bilinçli bir evrede rüyaların bizzat görmekte olan kişi tarafından yönetilebilmesini mümkün kılıyor. Ürünün 2025 yılında piyasaya sürülmesi hedefleniyor.
Çekya (Çek Cumhuriyeti de denebilir) merkezli “Bene Meat Technologies” adlı girişim evcil hayvanlar için laboratuvar üretimi et ile mama üretti.
Kripto Gündemi
Yönettiği 10 trilyon dolara yakın fon büyüklüğüyle dünyanın en önemli finans oyuncularından ABD merkezli BlackRock şirketinin Bitcoin tabanlı yatırım aracı çıkarma hamlesi kripto para pazarını canlandırdı. Uzun süredir durgun seyreden Bitcoin’in 35 bin dolara kadar çıkmasının ardından rüzgar yönünü Ripple (XRP) gibi alternatiflere çevirdi. Ne var ki hemen ardından gelen hızlı düşüşler bu dalgalanmanın yatırımdan çok kar satışlarını tetiklediğini gösterdi.
Sağlık Olsun
Fred Hutchinson Kanser Araştırmaları Merkezi, obezite ve (Alzheimer ve demans gibi) nörolojik hastalıkların insülin direnciyle doğrudan ilgili olduğunu ortaya çıkardı. Buna göre insülin dengesinin bozulması, beynin nöronlarda biriken artıkları temizleme işlevini de zedeleyerek hastalığa giden yolu açıyor.
Ek bilgi: Diğer yandan Kanada / British Columbia Üniversitesi’nin çalışması, kandaki yüksek insülin seviyesinin pankreas kanserinde doğrudan rol oynadığını belirledi. (Özetle: Yediklerimize ve içtiklerimize lütfen dikkat edelim.)
Elon Musk’ın beyne takılacak çip geliştiren girişimi Neuralink’in öncelikli hedefi felçli hastaların hareket kabiliyetini yeniden kazandırabilmek olarak açıklanmıştı. Bu hafta yeni bir hedef daha duyuruldu: körlük tedavisi. Bunun için görme işlevine özel, farklı bir çip geliştiriliyor.
Fransa’nın Bordeaux şehrinde yaşayan ve 20 yıl önce Parkinson teşhisi konan 63 yaşındaki bir hasta, omuriliğine takılan implant sayesinde kilometrelerce yürüyebilir ve merdiven çıkabilir hale geldi. Aslen felç tedavisi için İsviçre’de geliştirilmekte olan çip tabanlı implantın böylece Parkinson hastalarında da yüzde 90’a varan iyileşme sunduğu anlaşıldı. Sözkonusu implant normalde omurilik sinirlerinden geçmesi gereken sinyalleri yapay olarak üretip ilgili kaslara iletiyor.
ABD / Duke Üniversitesi, beyin sinyallerini çözerek kişinin söylemek istediklerini algılayan yüksek çözünürlüklü bir çip geliştirdi. Konuşma yeteneğini kaybeden hastalar için üretilen çip, dakikada 78 sözcük çevirebiliyor (normal bir insan ortalama hızda dakikada 150 sözcük seslendiriyor). Pul büyüklüğündeki sistem, 256 mikroskobik duyarga ile (sensör) çalışıyor.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda yapay zekanın düzenlenmesine yönelik ulusal ve uluslararası çabaları derledim.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Emeğiniz için teşekkürler amirim:)
Serdar Bey merhaba,
Yazınızı keyifle okudum ve birçok arkadaşıma da yönlendirdim. Öğrenmekten keyif aldığım hususları sayenizde bir paket olarak karşımda buldum ki bunun anlamı benim için ciddi zaman tasarrufu demek. Vaktiniz için teşekkür ederim.
Güzel bir hafta dilerim.