Dünya Halleri: 123

27 Kasım - 03 Aralık 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Bu hafta temiz enerji alanında dikkatimi çeken bir dizi girişim, ürün ve inovasyon paylaşacaktım fakat birazdan şahit olacağınız gibi içerik (yine) epey uzadı, vazgeçtim. Haftaya telafi edeceğim.

Bültenimiz 52 bin aboneyi geçti. Aramıza katılmadıysanız, buyrun.

---

Haftanın Tortusu

180 yıldır hazırladığı İngilizce sözlüğüyle tanınan Merriam-Webster, yılın sözcüğünü belirledi: “Otantik”. Türkçeye “hakiki, sahici” olarak çevirebiliriz. Seçimin gerekçesi (tahmin edeceğiniz gibi) yapay zeka araçlarının gerçek ile sentetik (sahte) arasındaki farkı neredeyse ortadan kaldırmış olması.

Kodak, ilk duyurusunu 7 sene önce yaptığı Super-8mm filme kayıt yapabilen dijital kamerasının üretimine başladı. Kendi ürettiği filmleri kullanacak “Kodak Super 8” kodlu kamera dokunmatik LCD ekrana ve (16:9 gibi) farklı kadraj oranlarında kayıt yapma imkanına sahip. Ses kaydı ise cihaza ayrıca takılacak SD karta yapılıyor. Kodak Super 8, 400, 700 ve 5 bin 500 dolarlık üç farklı seçeneğe sahip olacak. (Kaydın yapılacağı analog filmlerin dijitalleştirilmek için önce laboratuvarda yıkanması gerekiyor.)

2019 yılında yatırım bankası Goldman Sachs ile işbirliğine giderek vadeli mevduat hizmeti sunmaya başlayan Apple, bu işbirliğini 15 ay içinde sonlandırma kararı aldı. Geçtiğimiz sene 2029 yılına kadar uzatılan anlaşmanın bozulma sebebinin Goldman Sachs’ın müşteri hizmetleri konusunda yetersiz kalması olduğu düşünülüyor. Apple’ın yeni süreçte ortak olarak American Express ya da Synchrony Financial ile devam edeceği konuşuluyor.

JPMorgan-Chase bankası ise yapay zeka destekli dijital yatırım danışmanı “IndexGPT” hizmetini devreye sokmaya hazırlanıyor. Şirket bu hafta yayımladığı paydaş raporunda yapay zekanın 2023 yılında kendi işlerine 1,5 milyar dolar değer kattığını açıkladı. (Bu hizmeti 99. sayıda tanıtmıştım. Bu alandaki araştırmalarını merak ederseniz de buradan buyrun.)

Tesla, uzun zamandır beklenen “Cybertruck” adlı kamyonetini satışa sundu. En önemli özelliklerinden biri güçlendirilmiş paslanmaz çelikten mamul gövdesi. ABD fiyatı 50 bin dolardan başlıyor.

“Güçlendirilmiş” çelik derken şaka yapmıyorlar. Tesla Cybertruck standart donanım olarak “kurşun geçirmezlik” sunan ilk araç olabilir.

Ek bilgi: Huawei’nin akıllı araçlar için yazılım ve donanım üretmek için kurduğu iştiraki 35 milyar dolar değerlemeye ulaştı.

ABD’li otomotiv satıcıları, Başkan Joe Biden’a elektrikli araç satışlarını destekleyen düzenlemeleri gevşetmesi için ortak bildiri yayımladı. Gerekçeleri müşterilerin ve altyapının henüz hazır olmaması. (Bir gerekçe de ben ekleyeyim: Hala alıp-satacak ÇOK sayıda fosil yakıtlı araç var.)

Ek bilgi: Galericilere nispet edercesine ABD / Detroit’te elektrikli araçları seyir halindeyken (kablosuz) şarj eden otoyol açıldı.

Apple iPhone ve iPad başta olmak üzere pek çok markaya üretim yapan (dünyanın en büyük elektronik üreticisi) Çin merkezli Foxconn, Hindistan’da 1,5 milyar dolarlık bir tesis kurmaya hazırlanıyor. (Şirket bu sayede Batı ülkeleri ve Çin arasındaki ticaret savaşında seçenek olarak kalmaya devam edebilmeyi hedefliyor.)

Broadcom, geçtiğimiz hafta 69 milyar dolara satın aldığı VMware şirketinden 2 bin 800 çalışanla yollarını ayırdı. VMware’in 38 bin çalışanı bulunuyordu.

Bir başka kıyım ise oyun şirketi “Unity Software”de yaşandı. 7 bin çalışana sahip firma, 14 ülkedeki temsilciliklerini kapatacağını ve 265 kişinin işine son vereceğini açıkladı.

Geleceğe yönelik öngörüleriyle teknoloji basınının en önemli yayınlarından biri olan “Popular Science” dergisi 151 yılın ardından baskıyı bıraktı. Birçok çalışanıyla yollarını ayıran yayın artık sadece web sitesinden içerik üretecek.

Ortaokul yıllarımda mahallemizdeki sahafa nadiren Popular Science’ın eski sayıları düşerdi. Harçlığ denkleştirene kadar çoğu satılmış olurdu fakat ulaşabildiklerim ile dahi ufkuma epey katkı sunmuşluğu vardır.

2015’ten bu yana düzenlenen “Devternity” konferansı yazılımcılara yönelik en büyük etkinliklerden birisine dönüşmüştü. Ancak şüpheci ve meraklı bir yazılımcı, bu sene etkinliğin sitesinde listelenen kadın konuşmacıların çoğunun “sahte” olduğunu ortaya çıkardı. Ardından, geçmiş yıllarda da konuşmacı listesinde benzer şekilde “güzel görünümlü” sahte kadın fotoğraflarının kullanıldığı anlaşıldı.  Etkinliğin düzenleyicisi (Litvanyalı) Eduards Sizovs, bunun bir yanlışlık olduğunu söyledi.

“Uçkur” hala en büyük motivasyon kaynağımız.

Noel ve yılbaşı alışverişlerinin zirvesini temsil eden “Kara Cuma” (Black Friday) ve “Siber Pazartesi” (Cyber Monday) bu yıl yeni bir rekora imza attı. Sadece Kara Cuma kapsamında dünya genelinde e-ticaret satışları 70,9 milyar dolar ciroya ulaştı. Yüzde 10,4 oranla satışı en çok artan ürün grubu, toplam satışın yüzde 54’ünü oluşturan akıllı telefonlar oldu.

Ek bilgi: Son 2 yıldır düşmekte olan akıllı telefon satışları (bu özel dönemin de katkısıyla) ilk defa yükselişe geçti.

Microsoft’un Windows 10 ile desteklemeye başladığı parmakizi kullanarak bilgisayarı açma işlevi “Blackwing Intelligence” grubu tarafından kırıldı. Birçok bilgisayar markasının kullandığı parmakizi okuyucu donanımını temel alan güvenlik açığının harici aksesuarlar yardımıyla nasıl aşıldığı ekip tarafından paylaşıldı.

Dünyayı Saran Ağ

Meta’nın Twitter’a (başka bir deyişle Facebook’un X’e) rakip geliştirdiği Threads uygulaması Avrupa Birliği’nin kişisel verileri koruma düzenlemesine uyumlu olmadığı için birliğe ait ülkelerde kullanılamıyor. Bu ay içinde tablo değişiyor. AB değil; Meta değişiyor.

Anavatanı ABD’de 33 eyalet tarafından dava edilen Meta’nın duruşmasında delil olarak kurum içi yazışmalar okunmaya başlandı. Bu belgelere göre şirket yöneticileri (Facebook, Instagram gibi) ürünlerinin gençleri kötü etkilediğini tespit etmesine rağmen bu konuda bir şey yapmamış. Dahası, kulanıcılardan gelen şikayetlerin neredeyse hiçbirinde rapor edilen hesapları kapatmamış.

Oyun sektörü yeni bir oyuncu daha kazandı: YouTube. Video platformu, bu hafta öncelikli olarak Premium (ücretli) üyelerine açtığı “Playables” başlıklı oyun kategorisinde YouTube içinde ücretsiz oynanabilecek 37 mini oyun bulunuyor.

Google’ın bulut tabanlı dosya barındırma hizmeti “Google Drive”da yaşanan teknik arıza sonucunda çok sayıda kullanıcının verisi silindi. Dosyaların bir kısmı ancak Mayıs 2023 tarihindeki sürümüyle ulaşılabilir hale geldi.

İsrail - Hamas Savaşı sürecinde Yahudi karıştı paylaşımlara yönelik müsamahakar tutumu nedeniyle bazı şirketler tarafından kara listeye alınan Twitter’ın (X) reklam kaybının 75 milyon dolara ulaşacağı tahmin ediliyor.

Ek bilgi: Elon Musk, katıldığı bir söyleşide bu konunun gündeme gelmesi üzerine “Bana parayla, reklamla şantaj yapamazlar. Siktirip gitsinler.” şeklinde fazlasıyla profesyonel bir yorum yaptı. (Musk’ın kurumsal iletişimcilerinin kalp sağlığına yönelik sosyal bir deney olduğunu düşünmeye başladım.) Böyle medyatik zeybekliklerine bakmayın; zira aşağıda izleyeceğiniz gibi Musk, sohbetin devamında bu boykotun şirketi batırabileceğini itiraf ediyor.

Danimarka Özel Suçlar Masası, uzun süreli istihbarat çalışmasının ardından bir korsan içerik grubuna yönelik tutuklamalar yaptı. Operasyonun temelini 2016 yılında korsan ağının içine sızan Özel Suçlar Masası Müdürü Thomas Heldrup’un çalışmaları oluşturdu.

Yapay Zeka Gündemi

Yapay zeka sektörünün açık ara lider şirketi OpenAI ile ilgili birkaç gelişmeyle başlayalım:

• Yönetim Kurulu’nun darbesiyle görevden uzaklaştırılan OpenAI şirketinin CEO’su Sam Altman, bu hafta “resmen” görevine (aynı unvanla) döndü. Yerine atanan CEO Mira Murati ise Başkan olarak atandı. Karışıklıktan istifade etmekte başarısını perçinleyen (OpenAI’ın en büyük hissedarı) Microsoft yeni dönemde yönetim kuruluna da girdi.

• OpenAI şirketini belleklere kazıyan “ChatGPT” bu hafta 1 yaşını doldurdu. 30 milyon dolar ciroya imza atan hizmetin 110 milyon kullanıcısı bulunuyor.

Bu alanda geç kalan teknoloji devlerinden Amazon, açığı kapama adına hızlı adımlarını sürdürüyor. Şirket bu hafta düzenlediği geleneksel “AWS re:Invent” konferansında metinden görsel üreten “Titan Image Generator” ve sohbet botu “Amazon Q” hizmetlerini tanıttı.

Nasıl bir tarif ile böylesi ayrıntılara ulaşılır dersiniz?

Ek bilgi: Fırsat buldukça yapay zekanın (aynen kripto paralardaki gibi) pek anılmayan “enerji maliyetinden” bahsediyorum. ABD / Carnegie Mellon Üniversitesi’nin son araştırmasına göre bu araçlarla üretilen her bir resim, bir akıllı telefonu neredeyse tamamen şarj edecek kadar enerji tüketiyor. (PDF)

Alabildiğine tuhaf bir gelişmeyle devam edelim. Latin Amerika ülkesi Brezilya’nın Porto Alegre şehrinin belediye meclisinde kabul edilen bir düzenlemenin baştan sona yapay zeka botu ChatGPT ile yazıldığı ortaya çıktı. Nasıl anlaşıldı derseniz; bizzat yazdıran Meclis Üyesi Ramiro Rosario’nun itirafı sayesinde!

Aralarında Almanya, İtalya, Polonya, Çekya, Estonya, Nijerya, Avustralya, Şili, İsrail, Singapur, Britanya ve ABD’nin de yer aldığı 20 ülke, yapay zeka uygulamalarının güvenlik standartları konusunda bağlayıcı olmayan bir ortak yönetmelik üzerinde anlaştı.

Ek bilgi: Diğer yandan Avrupalı 33 teknoloji şirketi imzaladığı ortak bildiriyle yapay zeka alanındaki düzenleme taslağının bu alandaki inovasyonu ve rekabetçiliği engelleyeceği konusunda Avrupa Birliği’ni uyardı. (Avrupa’nın şu dönemde üstünde anlaşma sağlayamadığı konuların başında yapay zeka meselesi geliyor.)

Rusya Başkanı Vladimir Putin, Moskova’da düzenlenen bir konferansta Batı ülkelerinin yapay zeka alanında tehlikeli bir tekelleşmeye gittiğini vurgulayarak yapay zeka odaklı bir ulusal stratejinin hayata geçirileceğini belirtti.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

ABD / MIT Üniversitesi’ne bağlı “Broad Enstitüsü” damıtım evleri, köpek salyaları ve Antarktika gölleri gibi farklı alanlardan topladığı 3 bakteri üstünde “gen düzenlemesi” odaklı bir çalışma yürüttü. Araştırmada kullanılan yapay zeka, genetik düzenleme sistemi CRISPR için binlerce yöntem buldu. Bunlardan 188 tanesi daha önce bilinmeyen sistemlerden oluşuyor.

Google’ın yapay zeka girişimi DeepMind, California Berkeley Üniversitesi’nin bir araştırma projesi kapsamında 2,2 milyon kristal ve 380 bin madde keşfetti. Bunlar arasında güneş panel hücrelerinde işe yarayacak alaşımlar da bulunuyor.

Airbus’ın inovasyondan sorumlu “UpNext” birimi, uçuş esnasında yakıt ikmali yapmak için geliştirdiği otonom aracını tanıttı. Otonom (pilotsuz) özelliği sebebiyle kendi alanında bir ilk olan “Auto'Mate” kodlu hava tankeri, önce hedef uçağı birkaç mil öteden takibe başlayarak hız ve yönünü tayin ediyor. Ardından hedef uçakla otomatik pilot üstünden senkronize olarak aktarımı gerçekleştiriyor. Buluşun hem askeri hem sivil havacılıkta kullanılması amaçlanıyor.

Fotoğraftan da anlaşılacağı gibi bu sistemi kullanabilmek için mevcut uçakların alt gövdesine aktarım için ek bir düzenek yerleştirilmesi gerekiyor.

Kripto Gündemi

Bitcoin, 38 bin 880 dolar bandını da aşarak son 19 ayın en yüksek değerine ulaştı.

Kara para akladığı ve usulsüz işlemler yaptığı gerekçesiyle 4,3 milyar dolar ile ABD tarihinin en büyük kurumsal para cezasına çarptırılan kripto para borsası Binance’te sular durulmuş değil. Kişisel hesabından 150 milyon dolar ödemeyi ve görevinden istifa etmeyi kabul eden kurucu ve CEO Changpeng Zhao, mahkemeden yurtdışına çıkış yasağının kaldırılmasını talep etti. Birleşik Arap Emirlikleri ve Kanada vatandaşlığına sahip Zhao’nun suçlu bulunması halinde 18 ay hapis yatma ihtimali var.

Göklerden Gelen Haberler

28 ülkede eğitim ve araştırma projeleri yürüten Wiley’nin uzun süreli uzay görevlerinin bedene etkilerini inceleyen son çalışması sürpriz bir sonuca vardı. NASA tesislerinde 4 hafta süresince uzayın radyasyon, yerçekimi ve basınç şartlarına maruz bırakılan 86 fare, sonrasındaki 13 ay boyunca ereksiyon sorunu (iktidarsızlık) yaşadı. Ana gerekçe penis bölgesindeki kılcal damarların kozmik ışımadan (radyasyon) ve stresten etkilenmesi.

(Sir) Richard Branson tarafından kurulan uzay girişimi “Virgin Galactic”, ABD’nin Arizona eyaletinde “Mesa” adlı yeni bir üretim tesisini hayata geçirdi. Fabrika şirketin senede 400 uzay seferi düzenlemesi hedeflenen “Delta” sınıfı uzay araçlarını üretecek.

Fransa ve İtalya ortaklığıyla kurulan “Thales Alenia Space” adlı girişim her iki ülkenin uzay ajanslarının desteğiyle Ay’da bir yaşam ünitesi kurmaya hazırlanıyor.

Uçsuz bucaksız evren içinde şu kadarcık bir tanker deposunun içinde yaşamak hiç de cazip bir seçenek gibi gelmiyor bana.

SpaceX’in NASA’nın uzay görevleri için geliştirdiği Starship roketi önceki iki denemesinde fırlatmanın ardından infilak etmişti. Bu süreçte tespit edilen hataları gideren şirket üçüncü denemeyi Aralık ayı içinde gerçekleştirecek.

Sağlık Olsun

Britanya / Bristol Üniversitesi, dondurma, sosis, bisküvi ve gazlı içecek gibi aşırı işlenmiş gıdaların kafa ve boyun yemek borusu bölgesinde kanser riskini artırdığını belirledi. 10 farklı ülkeden deneklerin 14 yıl boyunca takip edildiği araştırmada ilginç bir sonuç daha çıktı: Şimdiye kadar kanser ile fazla kilolar arasında kurulan ilişki aslında şişmanlık ile değil yağlanmayı da artıran bu tip gıdalarla doğrudan bağlantılı. Bir başka deyişle kilo, doğrudan kanserin sebebi değil. Aksine, aynen kanser gibi aşırı işlenmiş gıdaların bir yan etkisi.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesinde sunduğu nimetlerden çok bahsettiğimiz bulut bilişimin kırılganlığına yönelik bir derleme yazdım.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️