Dünya Halleri: 135

19-25 Şubat 2024 tarihleri arasında yaşanan kayda değer gelişmeler.

Her bültenin başında iki çift laf edip dertleşelim diyorum fakat içeriğin yoğunluğu elimi tutuyor. “Bir e-posta bülteninin ideal uzunluğu ne olmalı” konusu kafamı fena halde kurcalıyor. Derdimi içime atıp, benim için önem taşıyan bir anketle bu giriş faslını kapatayım.

Haftanın Tortusu

1931 yılında İtalyan Alpleri’ndeki kazıda bulunan ve 280 milyon yıllık olduğu açıklanan “Tridentinosaurus antiquus” adlı kertenkele fosilinin sahte olduğu anlaşıldı. İrlanda / College Cork Üniversitesi’nin  morötesi analizi, 3D yüzey modellemesi ve elektron mikroskobu ile desteklediği araştırma, paleontologları yıllar boyu tartıştıran meşhur kalıntının kaya oluğuna elle çizilmiş bir figürden ibaret olduğunu ispatladı.

Bu kadar gülecek ne vardı?

Britanya Ulusal Suç Kurumu’nun ABD emniyet teşkilatı FBI ile yürüttüğü “Cronos Operasyonu” ile en belalı fidye virüsü Lockbit’in web sitesini ve sunucusunu ele geçirildi. Eş zamanlı olarak Ukrayna polisi virüsle ilgili bir baba oğulu tutukladı. Operasyon devam ediyor.

Elon Musk, beyin çipi Neuralink’in denendiği ilk insanın sağlık durumunun iyi olduğunu ve düşünce gücüyle fare kullanmadan imleci hareket ettirebildiğini duyurdu.

Bir kısmı 1970’lerden kalma 60 masaüstü bilgisayar Londra’da düzenlenen bir müzayedede ortaya çıktı.

Şu güzelliğe bakar mısınız?

Apple ilk defa dünya genelinde en çok satılan 10 telefondan 7’sine logosunu yerleştirdi.

Sony’nin bu yıl oyun konsolu Playstation 5’in “Pro” sürümünü çıkaracağı iddia ediliyor.

Dünyayı Saran Ağ

Avrupa Birliği’nin hışmına uğramamış nadir teknoloji şirketlerinden Apple, bu unvanını kaybetmek üzere. Zira AB, kendi müzik hizmetini rakiplerine karşı kayırdığı gerekçesiyle şirkete 500 milyon euro para cezası kesmeye hazırlanıyor. Süreci tetikleyen soruşturma 2019 yılında Spotify’ın şikayetiyle başlamıştı.

TikTok, çocuk yaştaki kullanıcılarını zararlı içeriklerden korumadığı gerekçesiyle Avrupa Birliği tarafından incelemeye alındı. Avrupa Komisyonu tarafından yürütülen soruşturmada suçu sabit görülmesi halinde TikTok küresel gelirinin yüzde 6’sına kadar para cezasına çarptırılabilecek.

İnternete bağlı güvenlik kameraları üreten ve 10 milyon kullanıcıya sahip Wyze, yazılımındaki güvenlik açığı yüzünden 13 bin kişinin evleri gözetlemesine sebep oldu. Elde edilen görüntülerin akıbeti meçhul.

ABD Başkanlığı sürecinde sosyal medya hesapları askıya alınan Donald Trump, “Truth Social” adlı alternatif bir platform kurmuştu. Bu hizmetin sahibi “Trump Media & Technology Group” adlı şirket 2 yıl önce “Digital World Acquisition Corp” adlı yatırım şirketiyle birleşmek için ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’na (SEC) başvurmuştu. SEC bu hafta beklenmeyen bir kararla başvuruyu onayladı. Teklif hissedarlar tarafından da kabul görürse Trump’ın payı 4 milyar dolar değere ulaşacak. (Truth Social’ın mevcut bilançosu 26 milyon dolar zararda.)

Öneminden dolayı ileride gündemdeki yerini artıracağını düşündüğüm (umduğum) “federe / dağıtık ağlar” meselesinde önemli bir gelişme Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey’nin ağı Bluesky’dan geldi. Artık herkes kendi sunucusu üzerinden hizmet verebilecek. (Küçük ve teknik bir not: Bunun için Mastodon türü emsaller ActivityPub protokolünü kullanırken, Bluesky AT Protocol’u tercih ediyor.)

Instagram, paylaşımlarda tanıtılan ürünlerin doğrudan markalara bağlanmasını sağlayacak işlevi 8 ülkede denemeye başladı.

Spotify, markalara özel müzik üretecek AUX adlı danışmanlık hizmetini duyurdu.

İnternetin en eski ve popüler sosyal platformlarından Reddit, ABD / New York Borsası’ndan halka arz başvurusu yaptı.

Yapay Zeka Gündemi

Google’dan ayrılan bir grup yapay zeka uzmanı tarafından kurulan ElevenLabs adlı girişim ilginç bir açık keşfederek çözüm geliştirmiş: Videolara “ses üretmek”. (Türkçe dahil)

Ürünü denemek isterseniz ön kayıt formu şurada. OpenAI’ın Sora tarafından üretilen videolarına eklediği sesleri aşağıda izleyebilirsiniz.

Google’ın yapay zeka aracı Gemini ile görsel üretme kabiliyetine kavuştuğundan önceki sayılarda bahsetmiştim. Sebep olduğu skandalların ardından şirket bir açıklama yayımlayarak düzeltinceye kadar hizmete ara verdiklerini duyurdu.

Ek bilgi: Diğer yandan Google, “Gemma” adlı açık kaynaklı ve ücretsiz yeni bir sohbet botu (daha doğrusu “dil modeli”) tanıttı.

Yapay zeka sektörünün lideri OpenAI, “Thrive Capital” adlı risk sermayesi grubundan 80 milyar dolar değerleme ile yatırım aldı. Şirket böylece değerini 9 ayda 3 kat artırarak, TikTok ve SpaceX’ten sonra en kıymetli üçüncü teknoloji girişimi haline geldi.

Ek bilgi: Bu gelişmelere tezatla OpenAI’ın en kitlesel ürünü ChatGPT’nin trafiği 8 aydır geriliyor.

ABD merkezli NVIDIA, ürettiği yazılım ve donanımlar ile önce kripto para (madenciliği) rüzgarı ardından yapay zeka kasırgasından yelkenlerini en çok dolduran şirket oldu. Bu hafta açıkladığı parlak bilançonun ardından değerini 277 MİLYAR dolar artırarak S&P ve Dow endekslerini uçurdu. Geçtiğimiz Mayıs ayında 1 trilyon dolara ulaşan pazar değeri de bu hafta 2 trilyon dolara ulaşmış oldu.

Japonya merkezli yatırım grubu Softbank, yapay zeka alanında NVIDIA ile rekabet edecek bir yapı için 100 milyar dolarlık fon oluşturduklarını duyurdu. Yapay genel zeka (AGI) geliştirmeyi hedefleyen “Izanagi Projesi” kapsamındaki hamle, 2016 yılında grubun bünyesine geçen çip şirketi “Arm”ı daha iddialı hale getirmeyi hedefliyor.

Ek bilgi: NVIDIA’nın pek konuşulmayan ilginç bir ayrıntısı, fabrikasız (fabless) bir çip ve işlemci markası olması. Aynen Apple gibi sadece tasarımı yapıyor, üretimi başka şirketler tarafından gerçekleşiyor.

ABD’de ise Joe Biden hükümeti çıkardığı 280 milyar dolar bütçeli “Çip ve Bilim Yasası” ile ülke içindeki girişimlere odaklanmış durumda. Bu kapsamda GlobalFoundries şirketinin New York eyaletinde kuracağı yarıiletken fabrikası için 1,5 milyar dolarlık ilk teşvik çıkartıldı. Diğer yandan Intel’in yeni çip fabrikaları için 10 milyar dolarlık kredi ve hibe görüşmeleri de sürüyor.

Intel’in TSMC ve Samsung ile rekabet adına (yapaya zeka gibi) özel amaçlara yönelik çip üreteceği tesisin ilk müşterisi Microsoft oldu.

Microsoft, yapay zeka altyapısını güçlendirmek adına İspanya’da 2,1 milyar dolarlık yatırım yapacak. Şirket geçtiğimiz hafta aynı hedef doğrultusunda Almanya’da 3,2 milyar euro tutarında bir yatırımı duyurmuştu.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

ABD / Pennsylvania Üniversitesi, hacker saldırılarından etkilenmeyecek ve elektrik yerine ışıkla çalışacak yeni nesil bir bilgisayar çipi geliştiriyor. Verinin ışık ile aktarımı aynı zamanda ışık hızında aktarım anlamına geldiğinden bu yeni nesil çiplerin özellikle yapay zeka gibi büyük ölçekli veriyle çalışacak sistemlerde yeni bir sayfa açması bekleniyor.

Türkiye / Abdullah Gül Üniversitesi’nden (Güney Koreli) Dooyoung Hah’ın yürüttüğü çalışmada yüzde 66 daha fazla enerji üretebilen yeni bir güneş paneli  teknolojisi geliştirildi. Sistemin temelini yarımküre şeklinde kabarcıklara sahip panel tasarımı oluşturuyor. Bu sayede yüzeye yansıyan ışınlardan yüzde 36 ile 66 oranında daha fazla enerji toplamak mümkün hale geliyor.

Göklerden Gelen Haberler

Geçtiğimiz sayıda sefere çıktığını duyurduğum Intuitive Machines şirketine ait “Odysseus” aracı Ay’a başarıyla indi. Bu hem ABD’nin 52 sene sonra Ay’a ilk dönüşünü hem de bir özel şirketin Ay’a ilk inişini temsil ediyor. (Uzayda kesinlikle enteresan bir dönem başlıyor.)

“Space Perspective” adlı bir başka özel girişim ise yüz binlerce uzay tutkununu “Excelsior” adlı özel tasarımlı uzay balonu ile 100 bin feet yüksekliğe çıkarmayı hedefliyor. (Bileti 125 bin dolar)

İtalyan devletine bağlı savunma şirketi Leonardo, Savunma Bakanlığı’nın çağrısıyla uzayda hizmet verecek bir bulut bilişim altyapısı için çalışmalara başladı. 2 yıl sürecek ve Avrupa’nın bu kapsamdaki ilk girişimi olacak proje, Fransız uzay ve havacılık şirketi Thales ile ortak yürütülecek.

NASA, Mars’ta yaşam şartlarını kontrollü bir deneyle canlandırmak adına “CHAPEA” kodlu 158 metrekarelik bir habitat inşa etti. Şimdi 14 ay boyunca içinde yaşayacak gönüllü (ABD vatandaşları) arıyor.

Çin uzay ajansı, görevi ve işlevi gizli bir iletişim uydusunu yörüngeye yerleştirdi.

Sağlık Olsun

Britanya / Uppsala Üniversitesi, uçuk olarak bilinen oluşumun sebebi HSV adlı virüsünün demans riskini de iki katına çıkardığını belirledi. Ağız, dudak ve cinsel organ çevresinde gözlemlenen; tedavi edilebilen ancak tamamen yok olmayan HSV, dünya genelinde 50 yaş altı insanların yüzde 67’sinde mevcut.

Şimdiye dek astım hastalarında kullanılan “Xolair” adlı ilacın aynı zamanda gıda alerjisi olan 1 yaş üstü bazı hastaların toleransını yükselttiği belirlendi. Denek grubunun yüzde 17’sinde olumlu sonuç veren ilacın bu amaçla kullanımı FDA’den onay aldı. 

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda yapay zekanın dünya seçimlerinde şimdiden rol oynadığı birbirinden tuhaf olaylara değindim.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️