Dünya Halleri: 139

18 - 24 Mart 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

“Ramazan ayında Pazar günü geçmek bilmez” dedim ve size uuupuzun bir bülten hazırladım. 12 farklı ülkeden onlarca ilginç ve taze gelişme. Kelime anlamıyla dopdolu.

Unutmadan; bu haftaki podcastimin konusu (iki bölüm halinde) kişisel dertlerimin başında yer alan “uyku” oldu. İlk bölümü aşağıdan dinleyebilirsiniz.

---

REKLAM

Eşit Bir Yarına Uyansın Çocuklar!

Odeabank’ın, kadın-erkek eşitliği kavramının küçük yaşta geliştiği inancıyla hayata geçirdiği ve dünya klasiği masalları eşitlikçi bir bakış açısıyla yeniden yorumladığı “Eşit Masallar” projesi, basılı ve dijital masal kitaplarından sonra tiyatro oyunu ile de çocuklarla buluşmaya devam ediyor.

Can Yayınları iş birliğinde gerçekleştirilen Eşit Masallar projesinde Sindirella, Kırmızı Başlıklı Kız, Rapunzel, Pamuk Kalpli Prens ve Kurbağa Prens masalları, psikolog Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk’un içerik danışmanlığında yeniden yorumlanmıştı.

Aynı isimli kitap projesinden uyarlanan tiyatro oyununda da, bu masalların kahramanları yeni bir macerada bir araya geliyor ve oyunda toplumsal cinsiyet eşitliği, doğa ve çevre konularına dikkat çekiliyor.

Eşit Masallar projesinin basılı kitaplarına Odeabank şubelerinden, dijital versiyonlarına Odeabank web sitesi, YouTube ve Spotify’dan ulaşabilirsiniz. Kitapların görme ve işitme farklılığı olan çocuklara da uygun versiyonları bulunuyor.

Eşit Masallar oyun takvimi ise burada.

🎭✨ Tiyatroya gönül vererek bu kültürü yaşatan tüm sanatçıların, sahne emekçilerinin ve tiyatroseverlerin #DünyaTiyatroGünü şimdiden kutlu olsun! 🌟

---

Haftanın Tortusu

Sony, Playstation 5’ten 3 kat daha hızlı olacak “Playstation 5 Pro” modelini 2024 yılının yaz ayında satışa sunacak.

Bahsi geçmişken değineyim: 220 bin kişi ile yürütülen bir araştırma (oyun oynamak gibi) eğlence amaçlı uzun süre bilgisayar kullanımının erkeklerde iktidarsızlığa (penis sertleşme sorununa) yol açtığını belirledi. Harcanan her 1,2 saatte bu ihtimal 3,5 kat artıyormuş. 🕹️

Penisten devam edelim. 😳 Britanya’da bu yıl yürürlüğe giren “cyberflashing” (çevrimiçi teşhir) yasasının ilk hükümlüsü Nicholas Hawkes (39) adlı İngiliz vatandaşı oldu. 15 yaşındaki bir kıza WhatsApp üzerinden penisinin fotoğrafını gönderen Hawkes, 66 hafta hapis cezası aldı.

Bu hafta Apple için pek de hoş geçmedi. 4 senedir ABD Rekabet Kurulu tarafından incelenen şirket, rakip hizmet ve şirketleri engelleme, gelir paylaşım modelindeki adaletsizlikler gibi düzenlemelere (rekabete) aykırı faaliyetleri sebebiyle mahkemeye verildi. Davanın en az 3 yıl sürmesi bekleniyor.

Diğer yandan Apple’ın kendi tasarladığı ve yeni nesil bütün cihazlarında kullandığı M serisi çiplerin hepsinde kriptografi anahtarlarını sızdıran bir güvenlik açığı olduğu keşfedildi. İşin kötüsü donanım bazlı bu hatanın yamanması mümkün değil  (özellikle M1 ve M2 serisinde). Yazılım bazlı yamalar ise kriptolu işlemlerde performanstan epey ödün verilmesini gerektiriyor. Bu gelişme, bilişim tarihinin en büyük skandallarından biri.

Bir de güzel haber verelim: Apple’ın sonbaharda “AirPods 4” serisine ait iki yeni modeli piyasaya sürmesi bekleniyor. USB-C ile şarj olacak kulaklıkların üst serisinin aktif gürültü engelleme özelliğine sahip olma ihtimali yüksek.

Cisco, siber güvenlik çözümleri sunan Splunk şirketini 28 milyar dolara satın aldı.

Filosuna 100 bin elektrikli araç ekleyen ve 348 milyon dolar zararın ardından sürdürülebililr olmadığı gerekçesiyle 20 bin adedini satışa çıkaran araç kiralama şirketi Hertz’in CEO’su Stephen Scherr istifa etti.

Dünyayı Saran Ağ

Etiyopya’nın en büyük ticari bankası CBE, bir yazılım hatası sonucu mudilerinin mevduatlarındaki bakiyeden daha fazla para çekmesine izin verdi. Açık birkaç saat içinde kapatıldı ancak bu süre içinde çoğunluğu öğrencilerden oluşan müşteriler toplamda 40 milyon dolara denk “fazla para” çekti.

Avustralya’nın internet düzenleyici kurumu eSafety, sosyal medya şirketlerine terör propagandasını engelleme adına yaptıklarını açıklama zorunluluğu getirdi.

Oyun içeriği sunan platformlar arasına iş dünyasına özel sosyal ağ LinkedIN de katılacak. 1 milyar kullanıcıya ait site bulmaca tarzı bir dizi oyunu yakında kullanıma sunmaya hazırlanıyor.

Çevrimiçi müzik (stream) hizmetlerinin geliri 2023 yılında yüzde 10,2 artarak 28,6 milyar dolara ulaştı. Ücretli abonelik modeline sahip kullanıcı sayısı ise 667 milyona dayandı. (CD ve plak satış gelirlerinin de yüzde 13,3 arttığını kayda geçirelim.)

Kaynak: Statista.

“Global Internet Phenomena” raporuna göre birkaç yıl öncesine kadar internet trafiğinin üçte birini oluşturan bittorrent, tahtını Netflix, YouTube ve TikTok gibi yeni nesil video platformlarına devretti.

Ek bilgi: VPN kullanan bittorrent kullanıcıları ölçülemediği için bu raporun tutarlılığı da tartışılabilir durumda.

Yapay Zeka Gündemi

Birleşmiş Milletler ABD’nin öncülüğünde ve Rusya ve Çin gibi pek çok taraf ülkenin ortak çabasıyla oluşturulan “Güvenli Yapay Zeka” açılımını 40 saatlik görüşmenin ardından oybirliğiyle onayladı.

Danimarka, Nvidia ile birlikte dünyanın en güçlü yapay zeka bilgisayarını hayata geçirmek için düğmeye bastı. Projeyi (zayıflama iğnesiyle Avrupa’nın en değerli şirketine dönüşen) Novo Nordisk Vakfı ve Danimarka Yatırım Fonu üstlenecek.

Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu yapay zeka sektöründeki girişimlere 40 milyar dolar yatırım yapacağını açıkladı. (Fonun şimdiden Anthropic şirketine 7 milyar dolarlık rekor düzeyde yatırımı bulunuyor.)

Intel, ABD hükümetinden aldığı 19,5 milyar dolar bağış ve 25 milyar dolar vergi istisnasının ardından 4 eyalette 100 milyar dolarlık yatırıma çevirme kararı aldı. CEO Pat Gelsinger hedeflerini “dünyanın en büyük yapay zeka çip üretim tesisini hayata geçirmek” şeklinde özetliyor.

Çip tasarım şirketi Nvidia, yapay zekaya özel geliştirdiği “Blackwell” adlı yeni grafik işlemcisini tanıttı. Yıl sonunda satışa sunulacak “GB200” kodlu ilk çip seti, firmanın geçen sene satışa sunduğu en gelişmiş seçenek H100’den 5 kat daha güçlü (20 petaFLOP). Dahası 27 trilyon değişkenli modelleri destekliyor (Mevcut en büyük model 1,7 trilyon değişkenli OpenAI GPT-4). Fiyat konusunda resmi bir duyuru yapılmadı ancak analistler GB200’ün 200 bin dolar etikete sahip olacağını tahmin ediyor.

Ek bilgi: Nvidia’nın CEO’su Jensen Huang aynı etkinlikteki konuşmasında insan zekasına denk yapay zekanın 5 yıl içinde hayata geçeceğini iddia etti.

Bu alandaki bir diğer şirket “Cerebras Systems” ise “WSE-3” kodlu, 125 petaFLOP gücündeki dünyanın en güçlü yapay zeka çipini tanıttı. Üzerinde 900 bin çekirdek, 4 trilyon transistör ve 44 GB bellek bulunan çip 1,2 petabayt harici veri depolayabiliyor. Dikkat çekici özelliklerinden biri ise düşük enerji tüketimi.

Elon Musk, OpenAI’a rakip olarak kurduğu xAI şirketine ait “Grok” adlı yapay zeka dil modelini açık kaynaklı hale getirdi. Böylece teorik olarak isteyen herkes hem Grok’un kaynak kodlarına erişebilecek hem de herhangi bir ücret ödemeden bu yapıyı kullanarak kendi çözümünü (girişimini) geliştirebilecek. (Grok şu ana kadar sadece Twitter’ın ücretli üyelerinin kullanımına açıktı.)

Ek bilgi: Musk, kurucuları arasında yer aldığı ve açık kaynaklı olarak hayata geçen OpenAI şirketini kapalı kaynağa geçtiği için mahkemeye vermişti.

OpenAI’ın CEO’su Sam Altman net bir tarih vermemekle birlikte çok daha iyi performans vaat eden GPT-5 dil modelini yakında kullanıma açacaklarını müjdeledi. Sistem halen eğitim aşamasında.

Metinden görsel üreten en popüler uygulama Midjourney, v7 kodlu sürümüyle gerçek zamanlı 3 boyutlu görsel oluşturma yeteneği sunacaklarını duyurdu. (Metaverse muhabbeti geri dönüyor, hazır olun.)

Midjourney’nin en yakın rakibi “Stability AI” şirketi ise bu hafta en kilit 5 mühendisinin topluca istifasının ardından belirsiz bir döneme girdi. (Şirket son olarak 3D video üretebilen hizmetini tanıtmıştı.)

Google mühendisleri tek bir kare fotoğraftan gerçekçi videolar üretebilen “VLOGGER” adlı bir algoritma geliştirdi. Ses ve mimikleri de oluştabilen uygulama özellikle metin tabanlı içeriklerin videolaştırılmasında şu anki en iyi seçenek.

Ek bilgi: Yapay zekasının eğitimi için Fransız haber kaynaklarının içeriğini izinsiz kullandığı gerekçesiyle Fransa Rekabet Kurulu Google’a 250 milyon euro ceza kesti.

VTOUCH adlı girişim tarafından geliştirilen “WIZPR RING” adlı ürün, ChatGPT ile aranızdaki iletişimi sesli olarak yürütebilmenizi sağlıyor. Üstündeki düğmeye basıp fısıldadığınız sorular anında yanıt buluyor. Kickstarter’daki kitle fonlaması başarılı olursa hayata geçecek. (139 dolar)

Yapay zeka alanında geride kaldığı sebebiyle yoğun hissedar baskısı altındaki Apple’ın iOS 18 güncellemesinde hizmete sunacağı yapay zeka uygulaması için Google (Gemini) ve OpenAI (ChatGPT) ile görüştüğü iddia ediliyor.

Google tarafından satın alınan öncü yapay zeka girişimi DeepMind’ın kurucusu Mustafa Süleyman, Microsoft’a transfer oldu.

Suriye’den Britanya’ya göçen taksi sürücüsü baba ve İngiliz bir annenin 1984’te dünyaya gelen çokuğu Süleyman’ın son girişimi makine öğrenimi ve üretken yapay zeka alanında hizmet veren “Inflection AI” olmuştu.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Yeşil enerji yatırımlarındaki hatırı sayılır bir paya sahip rüzgar türbinlerinin en büyük sorunu 140 metreye varan pervane kanatları. Bu ölçekteki parçaları karadan taşınması neredeyse imkansız. Bu açığı fark eden “Radia” adlı girişim, 110 milyon dolar yatırımla “Windrunner” adlı dünyanın en büyük kargo uçağı üstünde çalışmaya başladı. Sadece 80 metre kanat genişliği ve Airbus A380 yüksekliğindeki yapısına rağmen Windrunner 8 bin 200 metreküp hacimli gövdesinde 72 ton taşıma kapasitesi sunuyor. Geleneksel uçaklara kıyasla yüzde 30 daha kısa mesafede havalanabilen aracın en büyük ayrıcalığı özel bir piste ihtiyaç duymadan herhangi bir düz yüzeyden inip kalkabilmesi.

“Aerolane” adlı bir başka havacılık girişimi ise kargo taşıma maliyetini yüzde 65 düşürme iddiasında yeni bir tasarım ile görücüye çıktı. İlhamını II. Dünya Savaşı’ndan alan “Aerocart” adlı araç geleneksel bir uçağa bağlı motorsuz ve otonom bir planörden ibaret. Çekici ile havalanıp rotasına girdikten sonra bağlantıyı kesip kendi başına ilerliyor ve hedeflenen alana pilotsuz iniş yapabiliyor. 2025’te deneme uçuşunu yapacak 3 ton kapasiteli ilk modelin başarılı olması durumunda 10 tonluk ikinci serinin üretimi başlayacak.

Dünyanın en hızlı insansı robotu” unvanına sahip Çin menşeli Unitree H1”, hidrolik kullanmadan ters parende atan kendi alanındaki ilk “şey” olarak da kayda geçti. 10 yıllık araştırmanın ürünü H1, 90 bin dolar etikete sahip.

Rekabetin kızıştığı robotik alanında ilginç bir seçenek Lenovo’nun alt şirketi “Daystar”dan geldi. Endüstriyel kullanıma yönelik geliştirilen “Bot GS” kodlu robot 6 ayaklı bir köpeği andırıyor. Lenovo bu ayrıntının ona emsalsiz bir manevra ve denge kabiliyeti kazandırdığını belirtiyor.

Bu süreci bir “robotik evrim” olarak adlandırmak yanlış olmaz.

Enerji sektörüne yönelik yenilikçi çözümler geliştiren Avusturyalı “SolarCont” şirketi, katlanabilir güneş paneli tasarımını tanıttı. Standart kargo konteynerine entegre sistem, kurulacağı alanda akordeon şeklinde açılarak (32 hanenin enerji ihtiyacını karşılayabilen) 120 metrelik bir güneş paneli tarlasına dönüşüyor. Montaj süresi ise sadece 5 saat.

Singapur Üniversitesi, geliştirdiği güneş enerji paneli ile yüzde 27,1 oranında güç çevrimine ulaşarak bu alanda verimlilik rekorunu kırdı.

ABD / Rice Üniversitesi, 3D yazıcıların kullanabildiği materyaller arasına “tahta” seçeneğini de ekledi.

Kripto Gündemi

2014 - 2017 yılları arasında sahte gelir vaatleriyle 13 bin Çinli yatırımcıyı dolandırarak elde edilen 5 milyar paund geliri bitcoin üzerinden aklayan Wen Jian (42) adlı kadının yargılanmasına Britanya’da başlandı. İngiliz polisinin 2021 yılındaki operasyonunda ele geçirilen Jian’a ait 61 bin bitcoin’in şu anki değeri 3 milyar paundu geçiyor. 2020 yılında ülke dışına kaçan ve Wen Jian’ın “Zhang Yadi” olarak tanıdığı paranın asıl sahibi “Qian Zhimin” halen kayıp.

2018 yılından bu yana blokzincir üzerine çalışmalar yürüten “Quantum Blockchain Technologies” adlı İngiliz ve İtalyan ortaklı bir şirket, Bitcoin üretmeyi kolaylaştıran bir teknik geliştirdiğini iddia ederek iki patent başvurusu yaptı. Sektör uzmanları ise bunun bir kandırmaca olduğu iddiasında.

Sam Bankman-Fried (32) kurduğu FTX adlı kripto para borsasında gerçekleştirdiği çeşitli usulsüzlükler ile şirketin iflasına ve 40 milyar doların batırılmasına sebep olduğu gerekçesiyle ABD’de yargılanmaya devam ediyor. Yasa gereği en fazla 110 yıl hapis yatabilecek Fried için savcılık 40-50 yıl arası ceza talebinde bulundu.

Göklerden Gelen Haberler

Elon Musk’ın sahibi olduğu SpaceX şirketi, ABD istihbaratının casus uydu ağı ihalesini kazandı. Alçak yörüngede hizmet verecek yüzlerce uyduluk sistem, dünya genelinde dinleme ve gözetlemenin yanısıra ABD’ye ait kara ve hava birliklerinin koordinasyonunu da sağlayacak.

Ek bilgi: Gelişmenin ardından Rusya bu hamlenin SpaceX uydularını kendileri için bir askeri hedefe çevireceği konusunda ABD’yi uyardı.

Çin uzay ajansı Ay’ın karanlık yüzüne iletişim köprüsü (röle) görevi üstlenecek “Queqiao-2” adlı uyduyu fırlattı.

Sağlık Olsun

Neuralink, beynine çip taktığı insanla bir canlı yayın gerçekleştirdi. Noland Arbaugh adlı 29 yaşındaki Arizonalı denek, yayında düşünce gücüyle kontrol ettiği bilgisayarda satranç oynadı. 8 yıl önce bir çocuk kampında suya atlarken geçirdiği kaza sonucu felç kalan eski atlet Arbaugh, şirketin “Telepathy” adını verdiği çipin denendiği ilk kişi olarak tarihe geçti. Eski Neuralink çalışanları ise Arbaugh’un kendini gereksiz yere tehlikeye attığı görüşünde.

Neuralink’in rakibi “Precision Neuroscience” şirketi de benzer şekilde kendi çipini beynine yerleştirdiği Jeffrey Keefer adlı Parkinson hastası üzerindeki deneyini medyayla paylaştı.

Bir domuzdan alınan ve genetik olarak uyumlandırılan böbrek, ABD / Massachusetts Hastanesi’ndeki 4 saatlik bir ameliyatla insana nakledildi. Dünyada ilk kez denenen bu teknik, diyaliz makinesine bağlı yaşayan yüz binlerce hasta için hayati öneme sahip.

Bebeklerin sinir sistemini bozarak konuşma ve yürüme yeteneğini yok eden ve yarısının ölümüne yol açan MLD (metachromatic leukodystrophy) adlı çok nadir hastalığı tedavi eden ilaç satışa sunuldu. Fakat kaç kişiye şifa sunacak belli değil; zira fiyatı 4,25 milyon dolar! (Bu haftaki kurla yaklaşık 136 milyon TL)

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda enerji sektörünün yenilikçi çözüm arayışlarının birbirini besleyen keşiflerine yer verdim.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️