Dünya Halleri: 153

24-30 Haziran 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Haziran ayının sonuna geldik bile. Haftalık rutinimin yoğunluğundan olsa gerek; zaman giderek daha hızlı akıyor gibi.

Meşguliyetlerden bahsedince huysuzlanan (tuhaf) insanlar var. Aklıma hep Spike Lee’nin MUHTEŞEM filmi “Do the Right Thing” geliyor. Gece-gündüz çalışarak bakkal işleten Koreli karı-kocaya uyuz olan aylakların sahnesi.

Bu filmi herkesin izlemesi gerekiyor.

Bülten dışı icraatlarıma geçelim.

Blogumda merkez bankalarının ulusal dijital paralarının “programlanabilir” yapısının gizlediği ürpertici bir senaryoya yer verdim.

Oksijen gazetesindeki sayfamda ise sürpriz bir şekilde serbest bırakılarak anavatanı Avustralya’nın yolunu tutan WikiLeaks’in kurucusu Julian Assange’ın kilometre taşlarını derledim.

Podcastim “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”nin bu haftaki bölümünde ise “kusursuz” ilişkiler için bir reçeteye yazdım.

Gelelim bu haftaki diğer olaylara.

---

Genel Gündem

1974’te kurulan Tayvan merkezli Foxconn, 24 ülkeye yayılan fabrikaları ve 700 bini aşkın çalışanıyla dünyanın elektronik cihazlarının yüzde 40’ını tek başına üretiyor. Şirketin son hamlesi Vietnam’da 383 milyon dolar yatırımla inşasına başladığı baskı devre tesisi oldu. (Foxconn’un ülkedeki yatırımları 3,2 milyar doları geçmiş durumda.)

Harvard Üniversitesi’ndeki eğitimlerini yarıda bırakan 3 gencin çip tasarlamak üzere 2 yıl önce hayata geçirdiği “Etched” adlı girişim bu hafta 120 milyon dolar yatırım aldı. Şirketin geliştirdiği “Sohu” adlı çip, bu pazarın yüzde 80’ine sahip Nvidia’ya nal toplatma iddiasında. (Sitesindeki karşılaştırmalar ibretlik.)

Yapay zeka alanında oyunun kurallarını kökten değiştirme iddiasındaki çip.

Nvidia, Katarlı telekom grubu Ooredoo ile yapay zeka teknolojileri ve veri merkezleri odaklı bölgesel işbirliği konusunda anlaştı. Ooredoo bu çerçevede Katar, Cezayir, Umman, Tunus, Maldivler ve Kuveyt’te kuracağı veri merkezlerinde Nvidia’nın yazılım ve donanımlarını kullanımda öncelik sahibi olacak.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Rafine Bir Rehber: O'mag

Moda, kültür, seyahat, sanat, mimari, gastronomi ve yeni teknolojiler gibi konularda en güncel ve rafine içerikleriyle 3 ayda bir yayınlanan Odeabank’ın kültür-sanat dergisi O’mag yaz sayısıyla yayında!

“İstanbul’daki En İyi Kore Restoranları” ve “Gizli Saklı Avrupa” yazılarında keşfedecek çok şey bulabilir, “2024 Yazının Renk Paleti” ile yazın trendlerini geç olmadan yakalayabilir, bilmediğiniz “Sıfır Atık İçin Alınabilecek Bireysel Önlemler”e göz atabilirsiniz.

Bu dopdolu yaz sayısını Time Out dergisiyle birlikte veya www.odeabank.com.tr’de bulabilirsiniz. Keyifli okumalar.

Hemen şimdi okumak için buraya tıklayın.

---

Dünyayı Saran Ağ

İnternet için küçük, insanlık için büyük bir adım: Google 2021’de mobil cihazlarda, 2022”de masaüstünde kullanıma sunduğu “sonsuz kaydırma” özelliğinden vazgeçti. Artık arama sonuçlarını eskisi gibi sayfa sayfa görebileceğiz.

Ek bilgi: Diğer yandan bu haftadan itibaren Google Çeviri hizmetine 110 yeni dil eklendi. (Arkasındaki güç ise “PaLM 2” kodlu yapay zeka dil modeli.)

Mahremiyet, güvenlik ve gizlilik odaklı e-posta, takvim ve VPN hizmetleriyle tanınan İsviçre merkezli Proton, 10 yıl önce başlattığı kampanyada 10 bin kişiden topladığı 500 bin dolar destek ile hayata geçmişti. Girişim, hizmetlerini kar amacı gütmeyen bir vakfa dönüştürdüğünü duyurdu. Vakfın yönetim kurulunda Web’in mucidi Tim Berners-Lee de yer alıyor.

Video konferans çözümü Teams’i Office paketi ile sunduğu için Microsoft rakibi Slack tarafından Avrupa Birliği’ne şikayet edilmişti. Microsoft hemen ardından Teams’i bağımsız bir uygulamaya dönüştürdü. Ancak Avrupa Komisyonu mevcut durumun yeterli olmadığını ve soruşturmanın sürdüğünü açıkladı.  İşin örtülü bir AB - ABD çekişmesinin bahanesi olduğunu savunanlar da var.

Ek bilgi: Suçlu bulunması durumunda Microsoft’un küresel gelirinin yüzde 10’una varan miktarda para cezası alması sözkonusu.

Avrupa Birliği’nin rekabet düzenlemesinin ilk kurbanı Apple oldu. DMA adlı yasaya dayanan karar, şirketin uygulama yükleme ve ödeme yapma konusunda kendi dışındaki seçeneklere de izin vermesini şart koşuyor. AB Rekabet Kurulu ayrıca firmanın bu ay düzenlediği etkinlikte duyurduğu 3 yeni özelliğinin de haksız rekabete sebep olacağına yönelik görüş bildirdi. Kararın ardından Apple ekran paylaşımı sunan 2 işlevi ve yapay zeka hizmetlerini erteleme kararı aldı.

Sadece internetten satış yapan Çin merkezli tekstil devi Shein, ABD Borsası’nda halka açılmak istemiş ancak tedarik zincirindeki uygunsuz çalışma koşulları sebebiyle reddedilmişti. 66 milyar dolar değerlemeye ulaşan şirketin yeni rotası Britanya oldu ve halka arz için Londra Borsası’na gizli bir başvuru yaptı. 

Yapay Zeka Gündemi

Birleşik Arap Emirlikleri’nin dünyada Yapay Zeka Bakanı’na sahip tek ülke olduğunu biliyor muydunuz? Tanıtayım: Omar Sultan AlOlma. Bu hamlenin amaçlarından biri petrolden gelen serveti ileri teknolojiye tahvil edebilmek. Destekçilerinden biri de ABD Başkanı Joe Biden. Çin’in bu alandaki ilerleyişini durdurmak için Microsoft’un ülkenin varlık fonu G42’ye 1,5 milyar dolarlık yatırımı da bu stratejinin bir parçasıydı. Zira bu yatırımın ön şartı ülkenin Çin’e bağlı tüm şirketler ile bağını koparmasıydı. Öyle de oldu.

Dünyanın ilk Yapay Zeka Bakanı Omar Sultan AlOlma.

Bu minvalde enteresan bir hamle de Çin’den geldi. Ülkenin devlet ortaklı çip üretim şirketi Nexperia, Avrupa’daki yapılanmasına 200 milyon dolar yatırım yaptı. (Nexperia aynı zamanda dünyanın en büyük yarıiletken, transistör ve diyot üreticisi.)

OpenAI’ın teknoloji lideri Mira Murati bir sonraki dil modeli GPT-5’in 2025 sonu ya da 2026 başında kullanıma sunulacağını açıkladı. GPT-3’ü ilkokul öğrencisi becerisine, şu anki güncel sürüm GPT-4’ü ise lise zekasına denk tutan Murati; GPT-5’in profesör seviyesinde zeka ve uzmanlığa sahip olacağını iddia etti.

Amazon’un “Metis” kod adıyla OpenAI ile rekabet edebilecek bir yapay zeka botu üstünde çalıştığı ortaya çıktı. Bot yine Amazon tarafından geliştirilen “Olympus” kodlu geniş dil modeli (LLM) üstünde çalışacak.

Apple, geride kaldığı yapay zeka yarışındaki iddiasını geçtiğimiz günlerde duyurduğu “Apple Intelligence” ile tazelemişti. OpenAI çözümlerini tercih eden markanın bu kararın öncesinde Facebook, WhatsApp ve Instagram’ın çatı şirketi Meta ile de görüştüğü fakat anlaşmaya varamadığı ortaya çıktı. (Meta bu alanda Llama adlı geniş dil modeli ile çözümler geliştiriyor.)

Uluslararası rekabete yönelik ulusal hamlelerden biri de İsrail’den geldi. Ülke bu amaçla ilk süperbilgisayarını hayata geçirecek. Ayrıca İnovasyon İdaresi 250 milyon dolarlık bütçeyle akademik alandaki ilgili çalışmaları ve girişimleri destekleyecek.

Ek bilgi: 9 binden fazla teknoloji girişimine evsahipliği yapan İsrail’in ihracatının yüzde 20’sini yine bu şirketler oluşturuyor. Üretken yapay zeka çözümlerini geliştiren şirketlerin küresel liginde 3. sırada.

Aralarında Sony, Warner ve Universal’ın da yer aldığı bir grup müzik yapım şirketi, üretken yapay zeka çözümüyle şarkı besteleyen Suno ve Udio’yu dava etti. Bu algoritmaların eğitimi için kendilerine ait eserlerin izinsiz kullanıldığını iddia eden grup, üretilen her bir eser için 150 bin dolar tazminat talep ediyor. Dava edilen her iki şirket “ticari sır” gerekçesiyle eğitim kaynaklarını açıklamaktan kaçınıyor.

Ek bilgi: OpenAI ise ChatGPT’nin eğitimi için TIME yayın grubuyla içerik kullanım anlaşması imzaladı.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Singapur merkezli  girişim Fourier Intelligence, 360 derece görüş açısına yenilikçi bir yöntemle kavuşan “GR-1” kodlu robotuyla yeni bir sayfa araladı. Benzer ürünlerde tercih edilen radar ve LiDAR teknolojileri yerine standart özelliklere sahip 6 adet kamera kullanan robot bu görüntüleri yazılım ile birleştirerek tek bir planda algılıyor. Böylece çok daha düşük maliyetle çok daha yüksek verim sunuyor.

Avrupa Uzay Ajansı ESA’ya bağlı uzay bilimciler, göktaşı tozlarından 3D yazıcılarla LEGO tuğlaları üretti. “ESA Uzay Tuğlaları” kod adlı bu materyalin amacı, Ay’da inşa edilmesi hedeflenen yaşam alanı için pratik bir çözüm geliştirmek. LEGO tuğla seçenekleriyle Dünya’da ortaya çıkarabildiklerimizi düşününce müthiş bir fikir gibime geliyor.

Etrafınıza baktığınızda modern yaşamın iki temel yapıtaşını görmezden gelmek imkansız gibi: beton ve plastik. Ancak her ikisi de sebep olduğu çevre sorunları sebebiyle sürekli eleştiriliyor. Plastiğe yönelik olası çözümlerden biri Danimarka / Kopenhag Üniversitesi’nden geldi. Arpa nişastasının şekerkamışı artıklarıyla karışmasından oluşan yeni bir alaşım sağlamlığı, kolay şekil alabilirliği ve kolayca tamamen çözülerek doğaya karışmasıyla plastiğe yönelik en iddialı seçeneklerden biri olmayı hedefliyor. (İnsanlık ürettiği plastiğin sadece yüzde 9’unu dönüştürebiliyor.)

Göklerden Gelen Haberler

Çin’e ait uzay sondası “Chang’e 6”, daha önce hiçbir aracın inemediği Ay’ın (”karanlık” olarak da bilinen) uzak yüzünden topladığı kaya ve toprak örnekleriyle Dünya’ya döndü. Getirilen numuneler arasında 2,5 milyon yıllık volkanik kayalar da yer alıyor.

Çin’in göklere yönelik bir başka çabasının ürünü ise (Blue Origin ve SpaceX’in çalışmalarıyla aşina olduğumuz) “yeniden kullanılabilir roket”. Bu özellikle geliştirilen roketin ilk denemesi bu hafta gerçekleştirildi. 10 km yükselen araç başarıyla yeniden indi.

24 yıldır insanlığın uzaydaki ilk yerleşimini temsil eden Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) görev süresini 6 yıl sonra tamamlayacak. Aracın Dünya’ya doğru çekilip atmosferde erimesini sağlama görevi NASA tarafından SpaceX şirketine verildi. (Uzayda çekici hizmeti de enteresan mesele!)

SpaceX’in bu hizmetine az kalsın gerek kalmayacaktı zira Rusya’ya ait bir uydunun uzayda parçalanması ISS’yi büyük tehlikeye soktu. 100’den fazla parçanın savrulduğu kazanın hemen ardından istasyon bir saat süreyle kalkanlarını devreye sokarak hasardan kurtuldu.

Sağlık Olsun

Bİlgisayar ve cep telefonu gibi cihazların ekranlarından yansıyan mavi ışığa maruz kalmanın uykuyu olumsuz etkilediği yaygın bir bilgi. Avustralya / Flinders Üniversitesi’nin çalışması geç saatlerdeki her tür yapay ışığın tip 2 diyabet riskini de yüde 67 oranında artırdığını ortaya çıkardı.

Ek bilgi: Kendi adıma bu derdi seneler önce bir Kickstarter kampanyasından aldığım “Barner” adlı gözlükle çözmüştüm (baktım, ikinci sürümü bile çıkmış). Artık hemen her gözlükçüde mavi ışınları kesen gözlükler bulunuyor. Mevcut gözlüklerinize de ekletebiliyorsunuz. Aklınızda olsun.

Epilepsi (sara) tedavisi için geliştirilen cihazın denendiği ilk hasta,12 yaşındaki Oran Knowlson olmuştu. Geçen yıl bir operasyon ile kafatasına yerleştirilerek beyne bağlanan ürün, krizi tetikleyen olağandışı elektrik dalgalanmalarını tespit ederek atakları engelliyor. 1 yıllık takip raporuna göre cihaz Knowlson’ın gün içindeki nöbetlerinde yüzde 80 gerileme sağlamış.

Kromozom uçlarını koruyan ve hücre bölünmesine yardımcı olan telomerleri destekleyen “TERT” enzimi üstünde çalışan ABD / Texas Üniversitesi Tıp Fakültesi araştırmacıları “gençlik iksiri” hayaline bir adım daha yaklaştı. 650 bin bileşenin denenmesiyle bulunan molekül, klinik deneylerde beyindeki nöronları yeniden oluşturma, iltihaplanmayı azaltma, hafızayı ve koordinasyon becerilerini geliştirme gibi etkili sonuçlar vererek yaşlanmayı tersine döndürdü.

Britanya / Manchester Üniversitesi’nde yürütülen araştırmada biyolojik stres ile başlayan bir reaksiyonda hücrelerin saç çıkması için gereken bileşenleri üretmeyi durdurduğu tespit edildi. Buradan yola çıkan çalışmada ISR olarak adlandırılan bu sürecin durdurulmasıyla saç kaybının da önüne geçildi.

ABD / San Diego Üniversitesi, tip2 diyabet ve obezite tedavisinde kullanılan Mounjaro ve Zepbound adlı iki ilacın aynı zamanda uyku apnesine de çözüm sunduğunu keşfetti. 9 ülkeden 469 hastayla yürütülen 52 haftalık araştırmada sözkonusu ilaçların uyku apnesini yüzde 49 oranında azalttığı belirlendi.

---

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️