Dünya Halleri: 175
25 Kasım - 01 Aralık 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
65 bini aşkın abonemize merhaba diyerek ve bir hatırlatma yaparak başlayayım:
Bu hafta bir etkinlik vesilesiyle yüzlerce öğretmen ile bir araya geldim. Bir kısmı bu bülteni öğrencileriyle paylaştığını ve çok ilgilerini çektiğini söyledi. Kendi öğrencilik yıllarımda beslendiğim kaynaklar aklıma geldi. (Tübitak) Bilim-Teknik, Milliyet Çocuk ve Bütün Dünya dergilerini iple çeker, tekrar tekrar okurdum. Şimdilerde seçenek sonsuz. Acaba tekrar tekrar okunan şeyler de var mıdır hala? Müzmin bir iyimser olarak olduğunu düşünüyorum. Umma hakkı.
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda devlet eliyle parçalanmanın eşiğine gelen Google’ı yazdım. Podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”ndeyse bütünleşmeye çalıştıkça daha da yabancılaştığımız yaşamımıza baktım.
Sıra geldi hafta boyu memleket sınırları dışında olup bitenlere.
Genel Gündem
Josewong adlı tasarımcı, Apple’ın koşu ayakkabısına karşılık gelen emojisini birebir model alan gerçek bir koşu ayakkabısı üretmiş. Emoji alfabesindeki yüzlerce görseli düşününce yeni bir akımın başlangıcı da olabilir. (”Sneaker” olarak da anılan bu ayakkabıların yarattığı alt kültürü uzaktan ve şaşkınlıkla takip ediyorum.)
2004 yılında PSP (PlayStation Portable) ve 2011’de PSVITA adlı cihazlarla el oyun konsolu alanında şansını deneyen Sony birkaç sene içinde her ikisinin de üretimini durdurmuştu. Bu pazarı “Nintendo Switch“ ve “Steam Deck“ ürünlerine kaptıran şirket, şu günlerde PlayStation 5 oyunlarını destekleyecek yeni bir el konsolu üzerinde çalışıyor. İsmi henüz açıklanmayan ürünün 2023’te tanıtılan ve kablosuz internet üzerinden evdeki konsolunuza bağlanarak uzaktan oynamayı mümkün kılan “PlayStation Portal” fikrini temel alacağı söyleniyor.
Ülke içinde satılacak akıllı telefonlarda yüzde 40 yerlilik oranı şartı getiren Endonezya’da bu beklentiyi karşılamayan Google Pixel ve Apple iPhone’un satışı durdurulmuştu. Bunu aşmak için Apple’ın 100 milyon dolar yatırımla ülkede parça ve aksesuar fabrikası kurma teklifi hükümet tarafından yetersiz bulunarak rededildi. (213 milyon internet kullanıcısına sahip Endonezya, 170 milyon mobil aboneyle dünyanın en hareketli pazarlarından.)
Çin’deki cep telefonu satışları Ekim ayında bir önceki yıla kıyasla yüzde 1,8 oranında artmasına rağmen yabancı (Çinli olmayan) telefon satışları yüzde 44 geriledi. Yine de yabancı telefonların satış adedi 6 milyon 220 bin oldu. En büyük kayıp iPhone ile Apple’da.
Apple’ın önümüzdeki sonbaharda satışa sunmayı hedeflediği iPhone 17 sadece 5 milimetre kalınlığa sahip olacak. Bunu mümkün kılmak için fiziki SIM kart yuvası iptal edilecek ve sadece yazılım tabanlı eSIM desteklenecek. Tek sorun, markanın en büyük pazarlarından Çin’deki yasaların eSIM kullanımına izin vermemesi.
ABD yönetimi Çin merkezli 200 çip üreticisini daha yaptırım listesine alarak ithalatını ve kullanımı yasakladı.
Ek bilgi: Rest of World sitesi Türkiye dahil pek çok ülkenin Çin kökenli teknoloji ürünlerine uyguladığı ek vergilerin Çin ekonomisine etkilerini derleyen güzel bir dosya hazırlamış. Referans adına elinizin altında bulunsun.
Pil endüstrisinin en büyük oyuncularından İsveçli Northvolt iflas başvurusu yaptı. Avrupa’nın Çin’in pil hamlesine karşı en büyük kozu olarak gösterilen ve şu ana dek 15 milyar dolar yatırım alan girişimdeki çöküşe sebep olarak artan rekabet, ölçekleme zorlukları ve yönetim hataları gösteriliyor. Northvolt’un kurucu ortağı ve CEO’su Peter Carlsson görevinden ayrıldığını açıkladı. (AB’nin pil sektörünü Reuters derlemiş.)
Ek bilgi: Fransa, İsveç ve Almanya hükümetleri Avrupa’nın fosil yakıtlardan elektriğe dönüşüm stratejisinde Çin’e bağımlılığını gidermek adına Avrupa Birliği’nin pil üretim sektörünün önünü açacak düzenlemeler için harekete geçti.
Bu yıl Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de (epey olaylı şekilde) toplanan iklim değişikliği konferansı COP(29)’da karbon hedeflerinin tutturulabilmesi için gelişmekte olan ülkelere yıllık 300 milyar dolar mali destek kararı çıktı. (Bu etkinliğin son dönemde hep baskıcı rejimlerde gerçekleştirilmesi de ilginç. “İlginç” dediysem; lafın gelişi.)
BU SAYININ DESTEKÇİSİ
Odeabank’tan Eşit Masallar: Eşit Bir Yarına Uyansın Çocuklar!
Kadın-erkek eşitliğinin küçük yaşlarda öğrenilmesi gerektiğine inanan Odeabank, 2020 yılında Eşit Masallar projesini hayata geçirdi. Proje kapsamında klasik masallar olan Kırmızı Başlıklı Kız, Rapunzel, Sindirella, Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler ile Kurbağa Prens, yeniden yorumlanarak kaleme alındı.
Toplumsal cinsiyet eşitliği mesajları ve rol model kahramanlarıyla büyük beğeni toplayan proje, yalnızca kitaplarla sınırlı kalmayarak tiyatro sahnesine de taşındı. Müge Mor’un uyarladığı ve Deniz Yeşil Mavi’nin yönettiği bu renkli tiyatro oyunu, Türkiye'nin pek çok noktasında çocuklarla buluşmaya devam ediyor. Beş masal kahramanını bir araya getiren oyun, toplumsal cinsiyet eşitliği mesajlarının yanı sıra çevre duyarlılığı vurgusuyla da dikkat çekiyor.
Masal kahramanlarının çocuklara ilham verdiği Eşit Masallar Tiyatro Oyunu, 7 Aralık Cumartesi günü saat 12.00 ve 14.00’te Beykoz Belediyesi Ahmet Mithat Kültür Merkezi’nde ücretsiz olarak sahnelenecek.
Aralık ayında oynanacak diğer oyunları ve etkinlik detaylarını öğrenmek için Odeabank’ın web sitesini ve sosyal medya hesaplarını takip edebilirsiniz!
Dünyayı Saran Ağ
Avustralya Senatosu’nda 16 yaşından küçüklerin sosyal medya kullanmasını yasaklayan yasa 19’a karşı 34 oyla kabul edildi. Uzun zamandır tartışılan ve ülkeyi ikiye bölen düzenlemeyle ilgili en büyük sorun, bunun teknik olarak nasıl uygulanacağı. Zira en güvenilir yöntem olan “kimlik kartıyla onay” süreci de ayrı bir mahremiyet sorununu tetikleyecek.
WhatsApp, Bluesky, Twitter, Facebook ve Instagram gibi mümkün olan her sosyal ağa erişim engeli getiren Pakistan’da VPN kullanımı tavan yaptı. Sadece Proton VPN hizmetinde dahi yüzde 2860 artış gözlendi. Ülkedeki mevcut düzenlemede (İslam şeriatına aykırı olduğu için) VPN kullanımı da izne tabi. (VPN ve İslam hukuku nasıl kesişti, bana sormayın.)
Fas Merkez Bankası Başkanı Abdellatif Jouahri, ülkede 2017’de yasaklanan kriptoparaları yeniden serbest bırakacak düzenlemenin hazırlıklarına başlandığını açıkladı.
Interpol’ün Eylül ve Ekim aylarında 19 Afrika ülkesinde yürüttüğü “Serengeti Operasyonu” kapsamında internette dolandırıcılık faaliyeti yürüten binden fazla siber suçlunun tutuklandığı açıklandı. Dünya Sibersuç Endeksi’ne göre bu tip vakalarda başı Rusya, Ukrayna, Çin, ABD ve Nijerya çekiyor.
Lokasyon tabanlı sosyal ağların jenerik markası Foursquare, veritabanında kayıtlı 253 ülkeden 104 milyon mekanı (POI) ücretsiz olarak geliştiricilerin kullanımına açtı.
ABD tarihinin en büyük hack vakasının altından Çin devleti adına çalışan “Salt Typhoon” adlı bir grup çıktı. Ülkenin telekomünikasyon altyapısına sızmayı başaran hacker’lar hem telefon görüşmelerini hem de (kriptosuz) yazılı mesajları dinlemiş.
SpaceX, uydu tabanlı internet erişimi sunduğu Starlink altyapısıyla cep telefonu iletişim hizmeti vermeye hazır hale geldiğini açıkladı. ABD’nin düzenleyici kurumu FCC teklifi onayladı. (Mevcut mobil operatörlerin milyarlarca dolarlık mevcut yatırımındaki değer kaybını hayal bile edemiyorum.)
ABD seçimlerinin ardından Elon Musk’a duyulan tepki sebebiyle Twitter’da başlayan kavimler göçünün ekmeğini en büyük rakibi Bluesky yedi. Twitter’ın eski CEO’su Jack Dorsey’nin de kuruluşunda rol aldığı uygulama, bu hafta itibariyle Meta’nın emsal hizmeti Threads’ten 1,5 kat daha fazla aktif kullanıcıya ulaştı.
Ek bilgi: Avrupa Birliği, AB Dijital Hizmetler Yasası’na aykırı faaliyet gösterdiği için Bluesky’ı uyardı.
Soruşturma sürecine giren teknoloji devleri arasına Microsoft katıldı. Şirket anavatanında bulut bilişim, yapay zeka ve siber güvenlik ürünlerindeki gücünü istismar etmekle ve tekelci davranmakla itham ediliyor.
Yapay Zeka Gündemi
3,3 trilyon dolara ulaşan pazar değeriyle dünyanın en kıymetli teknoloji şirketlerinden birine dönüşen NVIDIA, “Fugatto” adlı yapay zeka destekli ses işleme platformunu tanıttı (PDF). Uygulama yazılı metinlerden efekt dahil her türden sesi üretebilmenin yanısıra mevcut sesleri ve şarkıları de yine yazılı komutlarınızdan yola çıkarak yeniden düzenleyebiliyor. MUTLAKA izleyin.
Bulut bilişimin küresel lideri Amazon, yapay zeka çipleri konusunda NVIDIA ile rekabet edebilecek alternatif geliştirmek için bütün kaynaklarını seferber etmiş halde. Projenin başında onlarca yıldır çip sektöründe çalışan (Lübnan doğumlu) Rami Sinno var.
Ek bilgi: Amazon ayrıca bu hafta yapay zeka girişimi Anthropic’teki yatırımını 4 milyar dolar ek ödeme ile iki katına çıkardı.
Google, “Gemini” kodlu kendi yapay zeka modelini Android işletim sisteminin 16. sürümünde bir “ajan” (agent) olarak konumlayacak. Yani Gemini, yüklü uygulamalarınızda sizin adınıza işlem yapabilecek ve bilgi çekebilecek. (Bizdeki “ajan” sözcüğünün yerleşik algısı benim gibi teknoloji anlatıcılarını epey zorlayacak gibi görünüyor.)
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
159. sayıda tanıttığım (ikinci nesil) yapay zeka destekli insansı robot “Figure 02”, BMW’nin Almanya fabrikasında deneme amaçlı kullanıldı. Sonuç: Hızda yüzde 400 ve başarı oranında 7 kat artış.
Çin / Hefei Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, 1 santimetreküp hacimde 1,85 terabayt veriyi milyonlarca yıl saklayabilen elmas disk üretti. Teknik, lazer ışınlarıyla karbon atomlarına müdahale etme yöntemiyle çalışıyor.
2023 yılında hayata geçen “Arleum” adlı Fransız girişim, atmosferdeki karbondioksitten yakıt üretmeyi başardı. Bu yöntemde 1 saat içinde sünger benzeri bir yöntemle havadan emilen CO2, 20 dakika sürede metanole dönüşüyor. Şirketin hedefi 2050 yılında havacılık sektörünün tüm yakıtını bu yöntemle sağlayabilmek.
Japonyalı Honda, katı hal (solid-state) pillerde yüzde 50 verim artıran bir teknik keşfetti. Buluşun mevcut lityum-iyon pilli elektrikli araçları bin kilometre menzile taşıması bekleniyor. Diğer yandan uzun menzile ihtiyaç duymayan modeller için çok daha küçük pillerin (yani hafif araçların) habercisi.
ABD’li “Boom Supersonic” şirketinin geliştirdiği “XB-1” kodlu sesten hızlı uçak sekizinci deneme uçuşunda 25 bin 40 feet (7 bin 632 metre) yüksekliğe tırmanıp, Mach 0,82 (924 km/s) hızına ulaşarak rekor kırdı. (”Mach 1” tam ses hızına denk geliyor.)
Alman otomotiv şirketi Mahle, maksimum torkununun yüzde 92’sini sürekli aktarabilen 700 beygir gücündeki yeni motorunu tanıttı. Otomobillerden kamyonlara kadar her araçta kullanılabilen sistem yağ soğutmalı ve eşzamanlı çalışan iki elektrikli motordan oluşuyor.
Sağlık Olsun
ABD / New York Üniversitesi tarafından yürütülen çalışmada saçlardaki kırlaşmanın kök hücrelerinin sıkışarak yeni çıkan telleri renklendirme kabiliyetini yitirmesi yüzünden olduğu anlaşıldı. Bulgular ışığında fareler üstünde gerçekleştirilen deneyde yeniden harekete geçirilen kök hücreler sayesinde beyazlayan saçların yeniden doğal rengine dönmesi sağlandı.
Beyin ile bilgisayar arasında iletişim kuran özel bir çip geliştiren Neuralink, bu hafta Kanada’da kullanım izni aldı. Onayın hemen ardından çipin yerleştirilmesi için gönüllü olacak 6 felçli hasta arayışı başladı. (Neuralink şimdiye kadar sadece ABD’de iki felçli üzerinde denendi.)
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Gemini gelişmesine dair haber başlığı hazır “Google telefonlara ajan programı yüklediğini itiraf etti!”
😁😁
Eline emeğine sağlık abi 😇 zevkle okudum ve görev gibi okuyorum artık 🔥