Dünya Halleri: 185

03 - 09 Şubat 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Meşhur gazetecilik tabiridir: “İstanbul’a kar yağmadan memlekete kış gelmez”. Bu satırları hissedilen sıcaklığın-4 derece olduğu, kar serpiştiren bir Cumartesi gecesi yazıyorum. Merhaba kış. Merhaba doğalgaz faturası. Merhaba poğaçacı.

Bu hafta Oksijen gazetesinde mikrop ve yosunlardan yeni nesil gıda üreten girişimleri derledim. Mikrop derken; süt, yoğurt, peynir benzeri her tür mayalı gıdaları borçlu olduğumuz bakteriler de bir mikrop türü malum.

Blogumda daha geçen sene kurulan ve yapay zeka sektörünü altüst eden Çin merkezli DeepSeek girişiminin hikayesini ele aldım.

“Haddini Aşan Yaşam Rehberi” adlı podcastimde ise “ayrıcılaklı” dinleyicilerime özel bir bölüm hazırladım. Plajdaki meşrubat dolu kovanın ya da sosyal medyada mavi rozet almanın verdiği o garip memnuniyetin öyküsü.

Bu vesileyle bülten okurlarımın podcast yayınlarım ile kesişimine yönelik bir merakımı gidermek istiyorum. Yanıtlarsanız ÇOK sevinirim.

---

Genel Gündem

Video oyun tarihine meraklıyım. Siz de öyleyseniz gayet özenli bir arşiv çalışması “The Games of a Lifetime” başlığıyla ön siparişe açıldı. Kitapla birlikte PDF sürümü de veriliyor. (38 dolar)

Bir kitaba 38 dolar vermek gözünüzde büyüdüyse bu haber tam sizlik: Mercedes’in dünyada sadece 4 adet kalan 1954 model “W196 R Stromlinienwagen” modeli bu hafta açık artırmada 51 milyon 155 bin Euro bedelle el değiştirdi. Yılan gibi makine!

Ek bilgi: Şu ana kadar en yüksek bedel ödenen araç yine bir Mercedes. 1955 model 300SLR Uhlenhaut Coupe modeli 2022’de 135 milyon euroya satılmıştı.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Odea Radyo’da “Erişilebilirlik Üzerine Sohbetler” Programına Davetlisiniz.

Erişilebilir bir dünya herkesin hakkı. Peki, gerçekten ne kadar kapsayıcıyız? Mars’ta yeniden bir yaşam alanı kuruyor olsaydık, herkesi kapsayacak şekilde tasarlayabilir miydik? Engellenen bireyler günlük hayatta hangi zorluklarla ve hatta hangi sorularla karşılaşıyor?

Odea Radyo’da bu hafta başlayan ve Erişilebilir Her Şey iş birliğiyle hayata geçirilen “Erişilebilirlik Üzerine Sohbetler” işte tam da bu sorulara yanıt arıyor. Farklı bakış açıları, değerli konuklar ve belki de daha önce hiç düşünmediğimiz detaylarla erişilebilirliği her yönüyle ele alıyor.

İlham veren bu sohbetler için her Çarşamba saat 13.00’te Odea Radyo’da buluşuyoruz!

Odea Radyo’yu takibe almak için hemen tıklayın!

---

Dünyayı Saran Ağ

Birleşik Krallık (hani şu bizim sadece İngiltere kısmını andığımız o birleşik devletler) Apple’dan kullanıcılarının bulutta sakladığı kriptolu verilerini istihbarat kurumlarına açmasını talep etti. 2016’da yürürlüğe giren yasa uyarınca devletin buna hakkı var. Apple, büyük bir mahremiyet erozyonu anlamına gelecek bu isteğe henüz yanıt vermedi.

Ek bilgi: Apple ekosisteminde verilerinizin sadece size özel kalmasını istiyorsanız (ki lütfen isteyin) cihazlarınızın “Ayarlar / iCloud / İleri Düzey Veri Koruma” menüsündeki ilgili işlevi açmanız gerekiyor.

Meta, (ABD’li bir yatırım grubu tarafından satın alınan) İsrail merkezli casus yazılım üreticisi “Paragon Solutions” şirketini 90 WhatsApp kullanıcısının telefonuna sızmakla suçluyor. Birçok ülkeye yayılan ve gazetecileri de kapsayan siber saldırının, hedef cihazlara yollanan mesajlar ile gerçekleştirildiği tespit edildi.

Avrupa Birliği 2022 yılında Dijital Pazarlar Yasası’nı (DMA) yürürlüğe sokmuş ve cihazlarda alternatif uygulama merkezlerinin kullanımını serbest bırakmıştı. Bu kapsamda AB ülkelerine özel hizmet veren “AltStore”, iPhone platformunun “Hot Tub” adlı ilk porno odaklı uygulamayı hizmete sundu.

Meta’nın teknoloji yöneticisi Andrew Bosworth çalışanlara “Şu metaverse olayını bu yıl parlatacaksanız parlatın, yoksa kapatacağız” gibisinden bir mesaj yolladı. Bu departman sadece geçtiğimiz 3 ay içinde 5 milyar dolar faaliyet zararı yazarak gündeme gelmişti.

Bosworth, “Zarar oldu aha bu kadar” derken.

Dönem sonu bilançosunu (PDF) açıklayan (Google’ın çatı şirketi) Alphabet’in hisseleri yüzde 8 düştü. Gerekçesi bulut bilişim gelirlerindeki büyümenin yüzde 35’ten yüzde 30’a gerilemesi. Onun gerekçesi ise yapay zeka yatırımlarındaki dengesizlik. Şirket son üç ayda 96,4 milyar dolar gelir, 31 milyar dolar kar üretmiş. Gözünü toprak doyursun ey yatırımcı!

Yapay Zeka Gündemi

Avrupa Birliği’nin üstünde uzun süre çalışarak 2024’te kabul ettiği “AB Yapay Zeka Yasası” bu alandaki ilk resmi düzenleme olmuştu. Bir dizi yeni tanım ve yaptırım getiren yasanın şirketlere tanıdığı uyum süresi bu hafta sona erdi. Bundan böyle hiçbir yapay zeka uygulaması kişileri fişleme, kategorize etme ya da yönlendirme amaçlı kullanılamayacak. Ayrıca her çözüm, çalışma prensiplerini ve kriterlerini şeffaf şekilde paylaşmak durumunda olacak. Yasaya aykırı hizmet verdiği tespit edilen platformlar 35 milyon euro’ya varan para cezası alabilecek.

Google yapay zeka (YZ) araçlarını istihbarat, takip ve silah (savunma) amaçlı kullanmayacağına yönelik vaatini iptal etti! Eski sürümde var olan ilgili ifade yeni prensiplerde kaldırıldı. Perşembe’nin gelişi Çarşamba’dan belliydi...

O eski halimden eser yok şimdi.

Diğer yandan Google “düşünme” yeteneğine sahip “Gemini 2.0 Flash Thinking” adlı yeni YZ modelini genel kullanıma sundu. Denemek için: Google AI Studio.

2014 yılında; yani 11 yıl önce Echo adlı cihazıyla YZ sohbet botu “Alexa”yı hizmete sunan (ancak pek yol alamayan) Amazon, yeni sürümü bu ay sonunda tanıtmayı planlıyor.

OpenAI’ın kurucu ekibinden Ilya Sutskever şirketin beyni olarak kabul ediliyordu. CEO Sam Altman’a karşı başarısız darbe girişiminden sonra ayrılmak durumunda kalan Sutskever’in kurmak için kolları sıvadığı SSI adlı YZ girişimi 20 milyar dolar değerlemeyle yatırımcı turuna çıktı. Varolmayan bir hizmet için sağlam bedel!

Sam Altman ve Ilya Sutskever’in güzel günlerinden bir hatıra.

6 milyon dolar yatırım ile ABD’nin YZ sektörüne 2 trilyon dolar zarar veren Çin merkezli DeepSeek’ten sonraki en bomba gelişme: ABD / Stanford Üniversitesi araştırmacıları sadece 50 dolarlık bulut bilişim maliyetiyle eğitilebilen bir “düşünen YZ modeli” geliştirdi. “s1” adı verilen model açık kaynaklı olarak paylaşıldı.

Yapay zeka sektörü Çinli DeepSeek’in sürpriz çıkışına karşılık verebilmek için yeni stratejiler geliştiriyor. Bu alandaki en büyük yapı OpenAI, bu hafta akıl yürütme ve gerekçelendirme kabiliyetine sahip “o3-mini” modelini herkesin kullanımına ücretsiz olarak açtı. Şirket ayrıca büyük ölçekli çevrimiçi verilerden malumat üretebilen (“Pro” abonelik paketi sahiplerine özel) “Deep Research” ürününü tanıttı.

Kullanıcı patlaması yaşayan DeepSeek bir yandan da hukuki süreçlere hazırlanıyor. Geçtiğimiz hafta ABD’li rakipleri DeepSeek’i kendi veri ve çözümlerini izinsiz kullanmakla itham etmişti. Bu haftaysa önce Güney Kore Kişisel Verileri Koruma Kurulu topladığı bilgilerin mahremiyetine yönelik şirketten bilgi istedi. Ardından Hollanda, İtalya, Fransa ve İrlanda’nın emsal kuruluşları şirketi veri mahremiyeti özelinde soruşturduklarını açıkladı. En ağır yaptırım, kamu kurumlarında DeepSeek kullanımını yasaklayan Tayvan, Güney Kore ve Avustralya’dan geldi.

MIT Technology Review, Çin’de DeepSeek dışında takip edilmesi gereken yedi YZ girişimini mercek altına almış: Stepfun, ModelBest, Zhipu, Infinigence AI, Baichuan, Minimax ve Moonshot.

Japon yatırım grubu SoftBank ve OpenAI, Japonya’daki kurumsal müşterilere özel yapay zeka hizmetleri sunmak için ortaklık anlaşması imzaladı.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Birleşik Krallık için savunma teknoloji geliştiren “Dstl” öncülüğündeki çalışmada bomba imha eden bir otonom robot köpek üretildi. Arıyor, buluyor, analiz ediyor ve ortadan kaldırıyor.

Ukrayna ise “drone taşıyan drone” ile hava savaşında yeni bir sayfa açtı. Uçak gemisi misali birçok drone taşıyan ana drone, havada devriye gezerken tespit ettiği hedeflere savaşçı drone’ları yollayıp imha ediyor. (Rusya’ya ait bir SİHA’yı düşürdüğü video kaydı sayesinde öğrendim.)

Yeni akıllı telefon konsepti arayışında bir gelişme daha hayata geçiyor: “Minimal Phone”. Geçen sene Indiegogo’da kitle fonlamaya açılan girişim 600 bin euroya yakın destek toplamıştı. Bu ay sonu teslimatlar başlıyor. Cihazın 4,3 inç boyutlu ve 230 ppi çözünürlüklü ekranı, 35 tuşlu klavyesi ve 16 / 5 MP kameraları var. (400 dolar)

Aynı mantığın klavyesiz bir sürümü de var. E-mürekkep ekranlı “HiBreak Pro”, 300 ppi çözünürlüklü 6,13 inç ekranı, 13 / 5 megapiksel kameraları ve 440 dolar fiyatıyla bu hafta satışa çıktı.

Bir e-mürekkep gelişmesi daha: “Cream Guitars” şirketinin “E Ink” ile 4 yılda geliştirdiği “Voltage DaVinci” kodlu gitar, e-mürekkep yüzeyi sayesinde tek dokunuşla istenen her renk ve desene bürünebiliyor (3.200 dolar)

Apple de enteresan şeylerle uğraşıyor. “ELEGNT” kodlu etkileşimli lambanın videosuna mutlaka bakın. (Evet benim de aklıma Pixar jeneriğindeki “Luxo Jr.” geldi.)

“Sierra Space” adlı girişim Uluslararası Uzay İstasyonuna’na taşınacak yüklere özel bir ticari uzay aracı geliştirmek için çalışıyor. Şirketin “Dream Chaser” adlı uçağıyla gerçekleştirilen ve güç sağlama, hava soğutma, basınçlı ortamda yük taşıma gibi adımları kapsayan ilk denemesini başarıyla tamamladı.

“Laboratuvar üretimi kültür eti” bizler için neredeyse sıradan haber. Şimdi sıra evcil hayvanlarda. Tavuk kök hücresinden çoğaltılarak üretilen “Chick Bites”, bu kategorideki ilk ürün unvanıyla piyasaya sürüldü.

Sağlık Olsun

İsviçre / Zurich Üniversitesi’nin çalışması omega-3’ün biyolojik yaşlanmayı yavaşlattığını ortaya koydu. En yaygın kaynağı hatırlatayım: yumurta.

ABD / Monash Üniversitesi’nin çalışması da benzer şekilde günde bir adet yumurta yemenin (yüksek kolestrol hastalarında dahi) kalp krizi riskini yüzde 29 düşürdüğünü ortaya çıkardı. İstisnasız her gün en az 3 yumurta yiyen biri olarak memnun oldum.

Her ayrıntısıyla İtalyan bir gelişme ile devam edelim. İtalya / Naples Federico II Üniversitesi ise “yumurtayı nasıl daha iyi pişirebiliriz” konusunu kafaya takmış. Araştırma sonuçlarına göre yumurtanın beyazı için ideal sıcaklık 85, sarısı içinse 65 derece santigratmış. Bunun için 32 dakika süren özel bir pişirme tekniği gerekiyormuş. 🤦‍♂️

University College London (UCL) tarafından yapılan bir araştırma, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB / ADHD) olan ergenlerin yaşam beklentisinin olmayanlara kıyasla daha düşük olduğunu ortaya koydu. Buna göre DEHB olan erkekler 4,5 ile 9 yıl, kadınlar 6,5 ile 11 yıl daha kısa yaşıyor. DEHB ayrıca diyabet riskini yüzde 17, hipertansiyon riskini ise yüzde 27 oranında artırıyor.

Kolestrol demişken; Çin / Sun Yaz-sen Üniversitesi’nin araştırmasına göre “iyi” olarak anılan kolestrol, gözde görme kaybına ve devamında kalıcı körlüğe yol açan “göz tansiyonu” olarak da bilinen “glukom” hastalığına yol açabiliyormuş.

Kemik erimesi olarak da bilinen osteoporoz tedavisinde ağız yoluyla alınan haplar kullanılıyor. İlaçların etkisini göstermesi en az bir yıl sürüyor. İsviçre EPFL Üniversitesi’nde geliştirilen ve kemiğe enjekte edilerek uygulanan bir jel ise sadece iki haftada kemik yoğunluğunda 3 kata varan artış sağlayabiliyor. Kemik odaklı hormon tedavisiyle birleştirildiğinde bu oran 4,8 kata ulaşıyor. Geliştirici ekip bu çözümü kurduğu “flowbone” adlı girişim altında geliştirmeye devam edecek.

ABD Halk Sağlığı Hizmetleri Birliği, alkollü içeceklerin kanser riskini artırdığına yönelik bir rapor yayımladı. Buna göre alkollü içecekler önlenebilir kanser türlerinin gerekçeleri arasında üçüncü sırada yer alıyor. İçki tüketimini azaltmanın (ya da tamamen bırakmanın) meme, kolon, rektum, yemek borusu ve karaciğer kanseri riskini azalttığı raporun çıktıları arasında.

Parkinson hastalığına yönelik umut veren “Onapgo” adlı yeni bir ilaç kullanım izni aldı.

---

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️