Beni çok mutlu eden bir haberle başlayayım: Bültenin abone sayısı 70 bini geride bıraktı! Türkiye’nin kendini sürekli tekrar eden kısır gündeminden sıyrılıp, yaşama biraz daha geniş çerçeveden bakmak isteyen bunca kişiyle yolumun kesişmesi benim için tarifsiz bir keyif.
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda 2 doları bile bulmayan saatlik yevmiye karşılığında trilyon dolarlık yapay zeka şirketlerini var eden dijital köleleri ve efendilerini ele aldım. Blogumda da yaşanan her olayda önemi biraz daha iyi anlaşılan siber güvenliğin, esasen ne kadar kırılgan ve internetin genetiğine ters şekilde “merkezi” olduğuna baktım.
“Haddini Aşan Yaşam Rehberi” podcastimde ise hakkında nerdeyse hiçbir bilgimin olmadığı “astroloji” ile ilgili alabildiğine cahil sorularımı konuğum Binnaz Tozan’a yönlendirdim. Burç yorumları yapmadık elbette :)
Bültene gelirsek; elimin ayarı yine kaçtı ama bana güvenin; cıvıl cıvıl bir sayı oldu (E-postanız yarım kalırsa, lütfen “devam” bağlantısına tıklayın).
🌍 Genel Gündem
Stephen King’in (Richard Bachman takma adıyla) 1982 yılında yayımladığı “The Running Man” romanı, ilk olarak 1987 yılında Paul Michael Glaser’ın yönettiği ve Arnold Schwarzenegger’in başrolünü oynadığı bir filmle beyazperdeye yansımıştı. 7 Kasım’da Edgar Wright yorumunu izleyeceğiz. (Bu roman Türkçede “Azrail Koşuyor” ismiyle yayımlanmıştı.) Fragmanın görselinden de fark ettiğiniz gibi bu sefer başrolde “İzzet Yıldızhan” var..
Ek bilgi: Bu vesileyle sıkça denk geldiğim bir telaffuz hatasına da değineyim. “Stephen” ismi “Stefın” değil; “Stivın” şeklinde okunur.
2017 yılında piyasaya sürdüğü F12 ile İtalyan tasarım şirketi Pininfarina ile yollarını ayıran Ferrari, yeni rotasını belirleme adına arayışlarını sürdürüyor. Bu hafta tanıtılan “Amalfi“ modeli de bu anlamda önemli. Tasarımıyla en çok eleştiri alan Ferrari olarak da tarihe geçebilir. 630 beygir gücüyle 320 km/s hız, 0-100 arası 3,3 saniye. (283 bin dolar)
Ek bilgi: Pininfarina’nın tasarım hizmeti sunduğu markalardan biri de TOGG.
Vincent van Gogh, kendine has ve epey buruk hikayesi yüzünden belki de dünyanın en tanınan ressamı. 1889 yılında; 27 yaşında çizmeye başladı ve 37 yaşında hayatını kaybedene dek 10 yılda 2 bin 100 eser çizdi. En meşhur hikayesi, yaşadığı süre içinde sadece 1 (bir) resim satabilmiş olmasıdır. Bu hafta bir blogda o resmin hangisi olduğunu öğrendim: “Kırmızı Üzüm Bağı”. Bugüne dek bunu neden merak etmediğimi düşündüm. (Unutmadan; Vincent van Gogh’un da kendine has bir okunuşu var.)
Elon Musk, ikinci dönem başkanlık seçiminde Donald Trump’a destek adına yapmadığı kıyağı bırakmamıştı. Öküz ölüp ortaklık bozulunca, kıyakçılığın sonunun ayakçılık olduğunu fark etti ve sıradaki “yenilgisi“ için hedefi belirledi. Elon Musk SİYASİ PARTİ kuruyor! Adı da şimdiden belli: “America Party”. (Slogan da benden olsun: Şarj 1 dolar olacak!)
3,92 TRİLYON dolara ulaşan değeriyle Nvidia tarihin en değerli şirketi olma unvanına emin adımlarla ilerliyor. Şirketin 2025 yılı net geliri sadece 72,8 milyar dolar. Yapay zeka furyasının nasıl akılalmaz bir çarpanla şekillendiğine yönelik çarpıcı bir belge.
Samsung’un “One UI 8” kodlu arayüzünün içinde keşfedilen bir animasyon, markanın tanıtmaya hazırlandığı 3 kez katlanabilen modeline dair ipuçlarını ifşa etti. Apple’ın da katlanabilir iPhone’u seneye satışa sunacağı söyleniyor. (Piyasadaki mevcut seçeneklerin hepsini test etmişliğim var. Şahsen hiçbirini beğenemedim.)
Ek bilgi: Peki katlanamadan eskiyen telefonlarımız ne oluyor dersiniz? Bir süredir çoğu Tayland’a gidiyor. Masaj için değil; kıyım için. (Meraklısı için 2013 tarihli bir yazım.)
Google, Android işletim sistemli telefonlardan izinsiz topladığı bilgiler sebebiyle 314 milyon dolar tazminat ödemeye mahkum oldu. Olay dünya genelinde yaşandı ama tazminatı Amerikalılar alacak. Coğrafya kaderdir.
Telefondan bahsetmişken; Android kullanıcıları artık iPhone’lara yolladığı mesajları yeniden düzenleyebilecek. (”Kuzenim yazmış” devrinin sonu)
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Çin yönetimi 15 Temmuz’dan itibaren “dijital kimlik” uygulamasına geçiyor. Yeni sistemde kimlik doğrulama işlevi tamamen devlet (polis) tarafından tutulan ve yönetilen bir yapıya geçecek. Kayıt olacak vatandaşlar özel bir uygulama üzerinden yüzlerini tarayıp, kimlik bilgilerini vererek kaydolacak. Tüm dijital hizmetlere bu dijital kimlik üzerinden kaydolunacak. Gerekçe, bilgi güvenliğini artırmak ve dolandırıcılık ile mücadele. Asıl gerekçenin sakıncalı vatandaşları tespit ve ayıklama olduğunu düşünüyorum fakat bu tamamen benim fesatlığım olabilir.
Netflix, bu hafta NASA ile bir anlaşma imzaladı. Artık roket fırlatımları ve uzay yürüyüşleri Netflix’ten canlı olarak izlenebilecek. “Beleştepe” yayınları da sürecek elbette. (“Netflix” ve “canlı yayın” bir araya gelince aklıma ekranı ansızın kaplayan Mike Tyson mabadı geliyor. O travmayı bize neden yaşattın Netflix?)
Brezilya’da hizmet veren sosyal ağlar şimdiye dek Türkiye dahil pek çok ülkedeki gibi mahkemeler tarafından yasalara aykırı bulunan içerikleri kaldırmakla yükümlüydü. Ancak bu hafta Yüksek Mahkeme aldığı bir kararla kullanıcıların paylaştığı içeriklerden platformların da sorumlu tutulacağına hükmetti (PDF). Twitter, Meta ve YouTube gibi ağlara ek moderasyon yükü getiren yeni düzendeki muğlak tanım, ülkede ifade özgürlüğü odaklı faaliyet gösteren yapılar tarafından endişeyle karşılandı. Sivil toplum kuruluşları bu kararın siyasi muhalefetin ve medyanın susturulmasına yol açacağını düşünüyor.
Birleşik Krallık da benzer bir çalışma yürütüyor. Ülkenin iletişimden sorumlu kurumu Ofcom, yasadışı içeriğin sosyal ağlar üzerinden yayılmasını engellemenin yanısıra küçük yaştaki kullanıcıların canlı yayınlarında kayıt alınmasını ve hediye toplamalarını kısıtlayacak bir düzenleme hazırlığında.
Almanya İçişleri Bakanı Alexander Dobrindt, siber güvenlik alanında İsrail ile işbirliğine gideceklerini açıkladı. Bu kapsamda iki ülkenin istihbarat kurumları arasında veri paylaşımını kolaylaştıracak bir merkez yapı kurulması planlanıyor.
Çin kökenli TikTok’un ABD içindeki faaliyetlerini ayırarak ABD’li bir sermaye grubuna devretmesi (ya da kapanması) konusu tam bir “yalancı çoban” hikayesine döndü. Bir önceki ABD Başkanı Joe Biden döneminde alınan yaptırım kararını üç defa erteleyen yeni başkan Donald Trump, bu hafta bir alıcıyla anlaşma sağlandığını “iddia etti”.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
YZ alanında içi boş vaatler verdiği ve rakiplerinden geri kaldığı gerekçesiyle yatırımcıları tarafından mahkemeye verilen Apple, altyapısını “ChatGPT” ya da “Anthropic Claude” ile değiştirmeyi düşünüyor. (Ki en baştaki plan ChatGPT ile ilerlemekti. Plana sadık kal Apple.)
Danimarka’da yürürlüğe giren yasa sayesinde vatandaşlar yüzlerinin yapay zeka hizmetlerin tarafından (”deepfake” olarak da bilinen) sahte / sentetik görüntülerde kullanılmasını engelleyebilecek.
Facebook, mobil uygulaması üzerinden bazı kullanıcıların telefonundaki fotoğraf albümünü tarayarak “Şu güzelmiş. Story olarak paylaşmak istemez miydin?” türü mesajlar yollamaya başladı. Bu tacizin güzel de bir ismi var: “Cloud Processing” (Bulut İşleme).
YZ güvenliği konusunda verdiği sözlerin hiçbirini tutmayan Google’ı protesto eden grubun bu haftaki gösterisinden ilginç bir itham ile bu bağlamı kapatalım: “YZ şirketleri sandviç büfelerinden bile daha az denetim ve düzenlemeye tabi.”
Microsoft’un YZ biriminin başındaki isim Mustafa Suleyman, geliştirdikleri mevcut algoritmalarının karmaşık teşhislerde (insan) hekimlerden daha iyi performans sergilediğini öne sürdü. Deneyin yayımlanan verilerine göre OpenAI’ın o3 modeli üzerinde kurulan yapı, teşhisi zorlu 10 vakanın 8’inde başarılı olmuş. Herhangi bir meslektaş ya da kaynak kullanmayan pratisyen hekimlerde bu oran 10’da 2 seviyesinde kalmış. Sağlık odaklı algoritmaların 10 yıl içinde neredeyse kusursuz seviyeye ulaşacağını iddia eden Suleyman, YZ’nın doktorların yerini almak yerine, onların hastalarına ve yakınlarına daha fazla zaman ayırabilmesini sağlayacağını vurguluyor.
Ek bilgi: İronik bir ayrıntı olarak Microsoft bu hafta YZ yatırımlarının yüksek maliyeti sebebiyle çalışanların yüzde 4’ünü işten çıkaracağını duyurdu.
Avrupa Birliği’nin 4 farklı ülkede kuracağı çip fabrikasının ihalesine 6 şirket teklif verdi. 16 AB ülkesi de evsahipliği yapmak için niyet mektubu yolladı. İleri seviye çip üretecek tesisler için ilk yatırımı 20 milyar euro ile 3 ay önce Avrupa Komisyonu gerçekleştirmişti.
Dünyanın en büyük trafo üreticisi Hitachi, YZ sistemlerinin tükettiği (kimi zaman anlık olarak 10 kat artabilen) enerjinin küresel arz piyasasını dengesizleştireceği konusunda bir uyarı paylaştı.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Otonom uçak, otomobil, tekne ve kamyonlara artık aşinayız. Artık yepyeni ve çok daha ilginç bir konseptimiz var: Otonom karavan. “Pebble” adlı model şimdilik kendi başına ilerlemiyor fakat elektrikli motoruyla ilerleyerek çekici araca kendiliğinden bağlanabiliyor, tuvaletini de tek tuşla boşaltabiliyor. İç tasarımında da birçok akıllı, becerikli işlevler var. Bu yıl içinde (tahmini) 110 bin dolar bedelle satışa sunulacak.
Kitle fonlama sitesi Indiegogo’da denk geldiğim “Photon Matrix”, yaz aylarımızı daha konforlu hale getiren bir “kitle imha silahı”. LIDAR yardımıyla ortamdaki sivrisinekleri tespit ediyor ve 3 milisaniye içinde hedefe kitlenip lazer ışınıyla icabına bakıyor. 6 metre menzil içinde saniyede 30 sivrisinek öldürme garantili. Psikopat bir demo videosu var. (468 dolar)
E-ticaret devi Amazon, lojistik merkezlerinde çalışacak robotları üretme hedefiyle sektörün öncü markası “Kiva Systems” şirketini 2012 yılında 775 milyon dolara satın almıştı. “Amazon Robotics” adıyla hizmet veren yapı tarafından geliştirilen ve Amazon lojistik merkezlerinde hizmet veren robot sayısı, bu yıl itibarıyla 1 milyon adedi geçerek insan çalışanların sayısını geride bıraktı. Küresel sevkiyatlardaki robot desteği yüzde 75’e ulaşmış durumda.
“Civ Robotics” şirketi geçtiğimiz yıl inşaatlara özel geliştirdiği ve saatte 500 tuğla dizebilen “Hadrian X” kodlu robotuyla gündeme gelmişti. Şirket bu hafta inşaatlarda işaretleme yaparak ekipleri yönlendiren “CivDot” adlı robotunu sergiledi. 8 mm hassasiyete sahip CivDot, günde 27 kilometreye denk gelen 3 bin işaretlemeyi insan meslektaşlarına kıyasla 8 kat daha verimli çalışıyor.
2023 yılında Bill Gates Vakfı’ndan aldığı yatırım desteğiyle gündeme gelen enerji girişimi AirLoom’un rüzgar türbini, ABD’nin Wyoming eyaletinde denenmeye başlandı. Geleneksel emsallerinin aksine sadece 10 metre uzunluğunda ve dikey konumlu kanatlar kullanan AirLoom türbinleri, 25 metre aralıklı oval dizilimi sayesinde çok daha küçük bir yapıyla 2,5 megavat enerji üretebiliyor. Üstelik bunu cihaz yatırımında yüzde 89, saha yatırımında yüzde 76, elektrik maliyetindeyse yüzde 65 daha düşük bedelle sağlıyor.
🧑🚀 Göklerden Gelen Haberler
Gökbilimciler, Güneş Sistemi’nin dışından geldiğini düşündükleri yeni bir göktaşı keşfetti. 416 milyon kilometre uzaktan, saniyede 60 kilometre hızla yaklaşan cismin 12 kilometre çapında olduğu tahmin ediliyor. Yörüngeyi inceleyen NASA uzmanları, göktaşının en geç 2026 yılının başlarında Dünya’nın 240 milyon kilometre açığından geçeceğini tespit ederek endişeleri giderdi. Ayrıntılar için, buyrun.
🩺 Sağlık Olsun
Birleşik Krallık’tan bir grup araştırmacı, sıfırdan başlayarak ilk sentetik insan DNA’sını yaratmak için kolları sıvadı. Çalışmanın amacı hastalık ve sağlığın genetik kökenlerini daha iyi kavrayabilmek. (Bu çabanın insan programlamaya kadar yolu var ama yine de şimdilik iyi niyeti elden bırakmayalım.)
ABD / MIT Üniversitesi araştırmacıları, CRISPR teknolojisini temel alan bir teşhis cihazı geliştirdi. İdrar, burun sürüntüsü, tükrük gibi çeşitli örneklerle çalışabilen sistem AIDS’e yol açan HIV’i ve kanseri ev ortamında ve sadece 0,5 dolar maliyetle gerçekleştirebiliyor.
Kanser tedavisi sürecinde kullanılan kemoterapi ilaçlarının etken maddelerinden “taxol”, porsuk ağacının kabuğundan elde ediliyor. Ancak bu yöntem ağacın ölmesine sebep olduğu için sürdürülebilir bir seçenek değil. Danimarka / Kopenhag Üniversitesi, porsuk ağacında taxol üretimini sağlayan 17 geni keşfederek tütün bitkisine aktardı. Geliştirilen yeni tütün türünden normalin çok üzerinde ve “sürdürülebilir” taxol elde edildi.
ABD / California Üniversitesi, konuşma yeteneğini yitiren hastalar için 256 elektrot ile beyne bağlanan ve düşünce sinyallerini neredeyse gerçek zamanlı çeviren bir arayüz geliştirdi. Tonlama ve vurgulamaları da yansıtabilen cihazın denendiği 46 yaşındaki erkek ALS hastasındaki deneylerde 10 milisaniye gecikme ile yüzde 100 anlaşılırlık seviyesine ulaşıldı.
Beyin - bilgisayar arayüzü konusundaki öncü girişimlerden Neuralink’in “N1” çipinin yerleştirildiği hasta sayısı 7’ye yükseldi. Bluetooth üzerinden bağlantı kuran N1 çipi ile bilgisayarda imleci hareket ettirmek, yazı yazmak; hatta oyun oynayabilmek dahi mümkün hale geliyor.
ABD / Rutgers Üniversitesi, ağızdaki sadece zararlı bakterileri yok ederken sağlıklı olanlara zarar vermeyen bitki tabanlı bir ağız gargarası üretti. (Geleneksel gargara suları faydalı / zararlı demeden tüm bakterileri öldürdüğü için tavsiye edilmiyor.)
Bu çalışmamı Patreon sayfamdan destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
amirim iyi pazarlar emeginize saglik. Bundan sonra yeni bir okuyucunuz daha katildi aramiza. Oglum dunyaya gozlerini acti. :)
Sevgilerimizle!
Yine sahane bir dunya halleri. Izzet Yildizhan espirisine dakikalarca sesli guldum. Bunlari yazarken hala gulumsuyorum, sag olun. var olun.