Dünya Halleri: 223
27 Ekim - 02 Kasım 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Bir Avusturyalı sistem mühendisi, mobil iletişim ağlarının ortak bir açığını keşfeder ve bunu sihirli bir pazarlama aracına dönüştürür. Sonrasında casusluk hizmeti olarak çok daha başarılı olacağını sezerek, dünyanın en büyük ve en gizli elektronik izleme ağlarından birini kurar. Geçtiğimiz günlerde ifşa olana dek Türkiye dahil onlarca ülkede, yüz binlerce kişinin hayatını karartır. Ayrıntılarını blogumda okuyabilirsiniz.
Bu hafta Oksijen gazetesinde Elon Musk’ın her fırsatta yerden yere vurduğu Wikipedia’ya rakip olarak geliştirdiği Grokipedia’ya baktım. Yapay zeka tarafından üretilen bilginin; bir başka deyişle hakikatin sahibi haline gelen dijital oligarşi. Kulağa ne kadar hoş geliyor, değil mi?
Podcast yayınım Haddini Aşan Yaşam Rehberi ise bu hafta çok keyif alarak hazırladığım bir içeriğe sahip. Yaşamın küçük ayrıntıları üzerine bir arayış: “Mükemmel Limonatanın Sırrı”! Kısa bir özeti, aşağıda. Devamı, ise şurada.
🌍 Genel Gündem
Bill Gates bu hafta blogunda iklim değişikliği hakkında oldukça ses getiren bir yazı yayımladı. Gates, sera gazı ve karbon salımı eksenindeki kısa vadeli hedeflere yoğunlaşmak yerine (bu sorunların en önemli kaynakları olan) enerji, çelik, gübre ve çimento üretiminde yenilikçi çözümlere odaklanmayı salık veriyor. Gates’e göre yapay zeka (YZ) çağında giderek artan enerji ihtiyacını iklime en az etki edecek şekilde üretmenin anahtarı ise nükleer fizyon ve füzyon tabanlı üretim.
Geçtiğimiz ay tanıtılan yeni iPhone serisinin başarılı satış grafiği ile hisseleri yüzde 13 değerlenen Apple, bir süre önce terk ettiği 4 trilyon dolarlık şirketler ligine yeniden dahil oldu.
Tesla ise gerileyen satışlarla kaybettiği geliri ve itibarı kazanmanın yollarını arıyor. Yönetim Kurulu son çare olarak CEO Elon Musk’a beklentisi hayli yüksek hedefleri tutturması kaydıyla 10 yıla yayılacak ve toplamı 1 trilyon doları bulacak bir prim önerisi getirmişti (celladın kılıcını yalamak). Yatırımcılar ise (mealen) “yapacak olsaydı şimdiye kadar yapardı” diyerek bu teklife kazan kaldırmıştı. Tesla Başkanı Robyn Denholm’un açıklamasına göre Musk paket onaylanmazsa Tesla’dan istifa edeceğini belirtmiş.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Elon Musk tarafından satın alındıktan sonra ismini “X” olarak değiştiren Twitter, o günden beri eski web adresini yeni markasına yönlendiriyordu. Yapılan son açıklamaya göre 10 Kasım’dan itibaren twitter.com adresi erişime kapatılarak yönlendirme hizmeti de durdurulacak.
Akıllı televizyonlar sayesinde büyük ekranlardaki varlığı sürekli artan YouTube, mevcut videoların çözünürlüğünü YZ desteğiyle 4K’ya kadar yükselten bir algoritma geliştirdi. Aynı kapsamda kapak görselleri için dosya boyut sınırı da 2 MB’tan 50 MB’a çıkacak.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Nvidia, geçtiğimiz Temmuz ayında 4 trilyon dolar değere ulaşmayı başarmıştı. Bu hafta itibarıyla, tarihin 5 trilyon dolar değere ulaşan ilk şirketi oldu.
Ek bilgi: Nvidia bu hafta stratejik bir hamleyle Nokia’ya (evet hala böyle bir şirket var) 1 milyar dolar yatırım yaptı. Amaç, Nokia’yı bir sonraki mobil iletişim protokolü 6G alanında küresel lider yapmak. (Malum, Huawei sayesinde 5G’nin lideri Çin oldu. Küresel ticaret savaşının bir sonraki cephesine yönelik çok zekice bir hamle.) Şirketin sıradaki hamlesi ise, Tesla’nın Waymo ile geliştirdiği otonom taksilere rakip bir ürün çıkarmak. CEO Jensen Huang’ın bir diğer mücadelesi de tüm bu süreçte ihtiyaç duyduğu yabancı YZ uzmanlarını Trump’a rağmen ABD içinde tutabilmek. Huang’ın her fırsatta aktardığı gibi mevcut YZ uzmanlarının yarısı Çinli.
2019’da kar amacı gütmeyen bir şirket olarak kurulan OpenAI, yeni yatırımcıları cezbedebilmek adına uzun süredir kar amaçlı yapıya dönüşmeye çalışıyordu. Şimdiye dek buna sıcak bakmayan, ilk ve en büyük yatırımcısı Microsoft ile nihayet uzlaşmaya varıldı. Taraflar yeni şirketin en az 500 milyar dolar değerleme üzerinden ve ticari serbestiyet ile kurulması konusunda anlaştı. Reuters’ın özel haberine göre OpenAI yakında 1 trilyon dolar değerleme üzerinden halka açılacak. Bu hamlenin Microsoft’un hisse değerini 4 trilyon dolara taşıması bekleniyor.
Suudi Arabistan Varlık Fonu bünyesinde kurulan “Humain” adlı girişim, kurumsal kullanıma yönelik, yapay zeka tabanlı yepyeni bir işletim sistemi üstünde çalışıyor. 1980’lerde şekillenen Microsoft Windows ve Apple macOS gibi ikon ve ekran temelli mevcut sistemlerin aksine “Humain One” adlı sistem sadece sesli komutlarla (konuşarak) yönetilebilecek.
Bahreyn Yatırım Fonu, kuantum teknolojisi ve yapay zeka üzerine yoğunlaşan ABD merkezli SandboxAQ ile işbirliği anlaşması imzaladı. 1 milyar dolar bütçeli proje kapsamında yeni ilaçlar ve biyoteknoloji çözümleri geliştirilecek.
Meta, Google ve Microsoft, YZ alanındaki altyapı harcamalarını üç katına çıkaracak.
Ek bilgi: Bültende sıkça değindiğim gibi henüz hiçbiri kara geçemeyen YZ girişimlerine sadece bu yıl akacak 400 milyar dolarlık altyapı yatırımı birçokları tarafından da şüphe ve endişeyle karşılanıyor. (MIT Üniversitesi tarafından 300 YZ projesi üzerinde yürüttüğü bir araştırma [PDF], sadece 15 tanesinin ölçülebilir kazanımlar elde ettiğini ortaya koymuştu.)
MIT Lincoln Laboratuvarı, 600’den fazla Nvidia grafik işlemcisi ile çalışan “TX-GAIN” kodlu yeni bir süperbilgisayar inşa etti. 2 eksaFLOP; bir başka deyişle saniyede “2 milyon trilyon” adet işlem kapasitesine sahip. Tıp, biyolojik savunma, iklim simülasyonları, yeni madde ve ilaç tasarımı ile siber güvenlik alanlarında hizmet verecek. Yazılım iyileştirmeleri sayesinde enerji tüketimi emsallerine kıyasla yüzde 80 daha az.
Veri merkezi inşa etme yarışı, beraberinde yepyeni bir rant alanı da yaratmış durumda. Proje alanlarını önceden öğrenen yatırımcılar, arazileri gizlilik anlaşmaları eşliğinde sahiplerinden düşük bedellerle topluyor. Konu ABD’de büyük bir tartışma yaratmış durumda.
Son dönemde intihar vakalarındaki rolüyle tartışmalara konu olan ChatGPT’nin geliştiricisi OpenAI, blogunda konuyla ilgili güncel verilere dayanan bir yazı paylaştı. Ayrıntılara göre her hafta 1 milyondan fazla kullanıcı ChatGPT ile intihar üzerine sohbet ediyor.
Ek bilgi: Sızan bilgilere göre OpenAI yeni bir müzik üretim hizmeti üstünde çalışıyor. Bu ürün, sesin üstüne çalgılar ekleme ve üretilen şarkıya video klip oluşturma gibi özellikler de içerecek.
YZ destekli sanal karakter platformu CharacterAI, intihara varan vakaların artışıyla 18 yaşından küçüklere kapılarını kapatma kararı aldı.
🧑🏻🏭 Yapay Zeka ve İstihdam
(Normalde bültenin böyle bir kategorisi yok. Fakat bu haftaki bazı gelişmeler, oluşturmayı gerektirdi. Yakında kalıcı bir başlığa da dönüşebilir.)
Amazon’un CEO’su Andy Jassy, bir süre önce üretken yapay zeka çözümlerinin bazı çalışanları gereksiz kılabileceğine dikkat çekmişti. Şirket bu hafta tüm iştiraklerini kapsayacak şekilde 30 bin ofis çalışanıyla yollarını ayıracağını duyurdu. (Amazon 2023 yılında da 27 bin beyaz yakalı personeli işten çıkarmıştı.)
Amazon bu alanda tek değil. YZ’nın merkez üssü ABD’de birçok şirket ardı ardına beyaz yakalı çalışanları işten çıkarıyor. Gerekçeleri siyasi belirsizlik, maliyet artışı ve yatırımcıların verimlilik baskısı olarak gösteriliyor. Eleman arayışı YZ’nın (robotik destek gerektirdiği için) şimdilik ağır ilerlediği inşaat, konaklama ve sağlık gibi alanlarda yoğunlaşıyor.
Dünya genelinde yaşlanan nüfusun istihdam adına ümit verdiği hasta ve yaşlı bakımı mesleğinin geleceği de tartışmalı. İlk ipucu, “Neo” adlı robotuyla bültende sıkça yer verdiğim Norveç merkezli robotik şirketi 1X’ten geldi. Şirket 2026’da satışa sunacağı ev robotu için 20 bin dolar bedelle ön sipariş toplamaya başladı. Neo adlı insansı (hümanoid) robot 1,67 boyunda, 30 kg ağırlığında ve tam şarjla 4 saat çalışabiliyor. Neler yapabildiğini ise aşağıda izleyebilirsiniz.
Almanya merkezli “Circus” ise tek başına bir restoran olarak hizmet verebilen akıllı otomasyon sistemini sergiledi. “Circus Autonomy One” adlı bu sistem yemek hazırlamaktan, bulaşıkları yıkamaya kadar her süreci tek başına üstleniyor. Aldığı siparişleri hazırlama süresi ortalama 30 saniye. Toplamda sadece 7 metrekare alan kapladığından mekanın masa kapasitesini de artırıyor.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Benim kuşağımın en büyük çocukluk hayali bir bisiklet sahibi olmaktı. Sonraki kuşaklar “akülü araba” hayali ile büyüdü. Şimdilerde hepsinin yerini tablet ve telefonlar aldı. Toyota ise yeni bir kategori açmayı hedefliyor: Çocuklara özel, elektrikli ve otonom araçlar. Hemen güvenlikle ilgili endişeler aklınıza gelmiş olmalı. Ben de ilk “köpek gezdiren elektrikli otonom araç” ne zaman çıkacak diye düşündüm. Çok daha büyük bir pazar. (Toyota’nın diğer yenilikleri daha da ilginç.)
“Anduril” tarafından geliştirilen “EagleEye” (Kartal Gözü), eski bir fikrin yeni ve başarılı bir uygulaması. YZ destekli başlık, askerlerin cephedeki görme ve duyma kapasitesini yükselterek karma gerçeklik gözlüğüne aktarıyor. Kulaklık ve mikrofonlarıyla iletişim işlevini üstlenirken takan kişinin kulaklarını silah ve top seslerine, patlamalara karşı koruyor. Tam bir FPV ortamı anlayacağınız.
Askeri alandaki teknolojilerin sivil alana yansımalarından biri de “Hypershell Pro X”. Bu harici iskelet (exoskeleton) yaş, hastalık ya da sakatlanma gibi sebeplerle yürüme zorluğu çekenlere 800 watt gücünde destek sunuyor. Üstelik sadece 2 kg ağırlığında bir yapıyla ve 900 dolar karşılığında.
ABD / Texas merkezli girişim “Janta Power”, dönen güneş kulesi konsepti için 5,5 milyon dolar tohum yatırımı aldı. Geleneksel yatay dizilim yerine dikey dağılıma sahip tasarım, güneşi takip ederek sürekli dönen yapısıyla yüzde 50 daha fazla enerji üretebiliyor.
🔐 Kripto Gündemi
Japon yenine endeksli ilk kararlı akçe (stablecoin) bu hafta kullanıma sunuldu. “YPYC” kodlu kriptopara birimi, aynı adı taşıyan bir özel girişim tarafından sağlanıyor. Sistem yen bazlı mevduat ve Japon devlet tahvilleriyle destekleniyor. Şirket 3 yıl içinde 10 trilyon yen hacminde JPYC basmayı hedefliyor.
Ek bilgi: Japonya’nın en büyük 3 bankası da kurduğu konsorsiyumla yen ve ABD dolarına endeksli benzer bir kriptopara birimi üzerinde çalışıyor.
Kırgızistan Merkez Bankası, kriptopara borsası Binance işbirliğiyle hem ulusal kararlı akçesini hem de dijital parasını tedavüle soktu. Bu süreçte Merkez Bankası ulusal rezervlerine Binance’in bastığı BNB para birimini de ekleyecek. (Kırgızistan’ın “A5A7” kodlu akçesi, Rus rublesine endeksli olduğu için Rusya’ya yönelik yaptırımlar kapsamında kara listeye alındı.)
🧑🚀 Göklerden Gelen Haberler
Çinli uzay girişimi “Landscape”, ülkenin üreteceği ilk yeniden kullanılabilir ağır roketin ateşleme testini başarıyla tamamladı. “ZhuQue-3” kodlu roket 66 metre uzunluğunda ve 4,5 metre çapında. Rakibi SpaceX Starship gibi sıvı oksijen ve sıvı metan alaşımı yakıt kullanıyor. Her birinin 20 defa yeniden fırlatılabilmesi hedefleniyor.
Ay’ın (kimi zaman yanlış olarak “karanlık” olarak da anılan) arka yüzeyine ilk aracı Çin Uzay Ajansı indirmişti. Bu görevler kapsamında toplanan örneklerde karbonlu kondrit bulundu. Bunun anlamı, dış sistemlerden gelen ve su taşıyan göktaşlarının Güneş Sistemi’nin iç bölgelerine kadar ulaşabiliyor olması. Bunun Dünya’daki yaşamı da başlatan ilk yapıtaşı olduğu düşünülüyor.
Japon Mitsubishi ise sake markası Dassai ile daha da önemli bir konuya eğildi ve Ay’da içki üretebilmek için deneylere başladı. Dünya’dan getirilen pirinç ve Ay’dan toplanan su ile Ay yüzeyinde sake üretmenin mümkün olup olmadığı “DASSAI MOON” adlı proje ile ortaya çıkacak. Başarılı olması durumunda üretilecek sadece 1 adet ve 100 mililitrelik “Ay Sakesi” Dünya’ya getirilerek 720 bin dolar bedelle satılacak. Diğerleri deneyler için saklanacak.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Emeğinize sağlık her hafta zihin açıcı pazar okuması oluyor 🙏
Güzel bir bülten olmuş. Nükteli üslubunuzu özlemişim. Teşekkürler