Dünya Halleri: 82

23-28 Ocak 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Yazarak ürettiğim iki “düzenli” içerik var. Biri bu bülten, diğeri Oksijen gazetesindeki yazılarım.

Gazetenin zorluğu (Türkiye gibi bir ülkede) hafta boyu tazeliğini koruyacak bir konu bulmak ile başlıyor. Ardından onu yüzeyselliğe kaçmadan ve o konu hakkında hiçbir şey bilmeyen birinin dahi anlayıp ilgileneceği tarzda yazıya dökmek var.

Bültenin zorluğu ise dünyanın geri kalanında hafta boyu olan şeyleri “özet” formunu (ve algısını) kaybetmeden aktarabilmek.

Zor…

---

Haftanın Tortusu

ABD ile Çin arasındaki ticaret savaşından en çok etkilenen şirketlerden Apple, üretiminin yüzde 25'ini Hindistan'a kaydırmaya karar verdi. Hedef Çin harici ülkelerdeki üretim payını mevcut yüzde 5 seviyesinden yüzde 25'e çıkarmak.

Ek bilgi: Diğer yandan Apple'ın merakla beklenen "Reality Pro" kodlu artırılmış / sanal gerçeklik gözlüğünün Mac bilgisayarların ekranı olarak da kullanılabileceği iddia ediliyor. Şahsen aklımın almadığı tek ayrıntı, 3 bin dolar olması beklenen fiyatı.

Bonus: Daha ekonomik bir seçenek adına Raspberry pi ile şansınızı deneyebilirsiniz.

Hiç de fena bir konsept sayılmaz, değil mi?

Teknoloji sektöründeki kitlesel işten çıkarma dalgası bu hafta Spotify kıyılarına vurdu. 9 bin 800 çalışana sahip İsveç merkezli müzik, podcast ve sesli kitap platformu yüzde 6'lık maliyet düşürme adına aralarında üst düzey yöneticilerin de olduğu 600 kişiyle yollarını ayıracağını duyurdu.

Toplu işten çıkarmalarda sıra IBM ve SAP'de. IBM 3 bin 900, SAP ise 2 bin 800 kişiyi işten çıkaracağını açıkladı.

Ek bilgi: Google'ın çatı şirketi Alphabet'in en büyük yatırımcılarından TCI fonu CEO Sundar Pichai'ye yazdığı mektupta (PDF) "12 bin kişiyi çıkarmanız yetmez, daha çok kişiyi işten çıkarın." dedi.

Çok enteresan bir şeye denk geldim: "biyo-veri" destekli müzik. Göz görmeyip, kulak duymayınca gönül de katlanıyor fakat bitkileri yerken şu feryatları da hatırlayalım lütfen. 😀

Hollanda/ Amsterdam Belediyesi 60 milyon euro yatırımla 7 bin kapasiteli bir yeraltı bisiklet park alanını hizmete sundu.

Dünyayı Saran Ağ

Hindistan hükümeti Başbakan Narendra Modi'yi konu alan BBC yapımı bir belgeseli silmediği gerekçesiyle Youtube'a ve bu içeriğin paylaşıldığı 50 Twitter hesabına erişimi engelledi. “India: The Modi Question” başlıklı yapım, Modi'nin 2002 yılında 800 müslüman ve 250 hindunun ölümüyle sonuçlanan ayaklanmalardaki rolünü işliyor. (Bir tweet diziyle aşağıda paylaştığım gelişme de “dolaylı olarak” Modi ile alakalı.)

M. Serdar Kuzuloğlu @mserdark

Hindistanlı işadamı Gautam Adani dünyanın en zengin üçüncü ismiydi. "Hindenburg Research" adlı yatırım şirketinin raporuyla durum değişti. Adani tarihin en büyük borsa manipülasyonu ve muhasebe yolsuzluğuyla itham ediliyor. Tutar: 218 milyar dolar.

time.comIndia’s Richest Man Accused of Pulling the ‘Largest Con in Corporate History’A two-year investigation by a short seller claims Adani Group engaged in accounting fraud worth billions of dollars.

E-ticaretin en fazla büyüdüğü ülke Meksika oldu. Sektör 2019'da yüzde 35, 2020'de yüzde 81, 2022'deyse yüzde 27 büyümüş.

E-ticaret sitelerine istismarı engelleyen çözümler sunan Signifyd'a göre 2023 yılında sektörün dolandırıcılık ile uğrayacağı zarar 200 milyar doları geçecek.

Elon Musk'ın Twitter stratejisinden aldığı cüretle Meta da eski ABD Başkanı Donald Trump'ın askıya alınan Facebook ve Instagram hesaplarını yeniden kullanıma açmaya hazırlanıyor.

Apple ve Google'ın kaynayan kazanı hafiften fokurdamaya başladı.

Yapay Zeka Gündemi

Google, yazılı metinden yola çıkarak tarif edilen tarzda şarkı besteleyen "MusicLM" adlı yapay zeka algoritmasını tanıttı.

Stok fotoğraf ve video arşivi Getty Images, kendine ait içeriği izinsiz kullandığı gerekçesiyle "Stability AI" adlı yapay zeka uyulamasını Londra'da mahkemeye verdi. Algoritmanın Getty Images arşivini kullandığı, ürettiği görsellere şirketin filigranını (watermark) eklemesiyle anlaşıldı.

Stok görsel arşivi Shutterstock ise OpenAI ile yazılan metinden yola çıkarak fotoğraf üreten bir algoritmayı duyurdu.

Dünya Ekonomik Forumu'nda konuşan ABD emniyet teşkilatı FBI'ın Direktörü Christopher Wray, Çin'in hükümet destekli geliştirdiği yapay zeka çalışmalarından derin bir endişe duyduğunu söyledi. Wray, hukuk çerçevesine oturtulmadığı taktirde Çin'in yapay zeka gücünü endüstriyel casusluk, ağlara sızma ve askeri alanlarda kullanacağını öne sürüyor.

Akademik çalışmalardan sağlık uygulamalarına kadar yepyeni bir sorun setiyle gelişen ve insanın ayırt etme becerisinin ötesine geçen yapay zekalı destekli içeriğin tespit edilebilmesi kritik önem taşıyor. Buna yönelik çözümlerden biri, metnin içine üreten ve okuyanın tespit gizli örüntüler eklemek.

İlginç bir tartışma konusu daha: Bir (askeri) robot ne zaman öldürme yetkisine sahip olur?

ChatGPT Gelişmeleri

• Yapay zeka uygulamalarının en popüleri (hatta jenerik ismi) haline gelen ChatGPT, ücretli seçeneğini hizmete sundu. Aylık 42 dolar ödeyerek üye olanlar yoğun anlarda kuyruğa takılmama, daha hızlı yanıt alma ve yeni işlevlerden öncelikli faydalanma gibi ayrılacalıklara sahip olacak. Ücretsiz seçenek aynen devam ediyor.

• ChatGPT'ye ilk yatırımı 2019'da yapan ve 2021'de ikinci tur ile perçinleyen Microsoft şirkete "birkaç milyar dolar daha" yatırım yapacağına yönelik haberleri doğruladı. Bu karar doğrultusunda ChatGPT'nin geliştiricisi OpenAI, iki kurum arasındaki işbirliğini daha da derinleştirecek. Merkezinde Microsoft'un bulut bilişim hizmeti Azure yer alıyor olsa da işbirliğinin Windows ve Office gibi popüler ürünleri de kapsayacağına kesin gözüyle bakılıyor.

• ChatGPT ile rekabette arayı açan OpenAI en çok Google'ın çatı şirketi Alphabet'i endişelendiriyor. Şirketin kurucu ve ortakları Larry Page ve Sergey Brin'in karşı hamle olarak bu yıl içinde 20 yapay zeka ürününü devreye alacağı iddia ediliyor. Bunlar arasında arama odaklı bir chatbot olması da söz konusu.

• ChatGPT hizmeti geçtiğimiz hafta İsviçre'nin Davos kasabasında düzenlenen "Dünya Ekonomik Forumu"na da damgasını vurdu. Pek çok oturum ve panelde böylesi bir teknolojinin bugün ve yarına yönelik fırsat ve riskleri ele alındı.

• Amazon, ChatGPT ile yazışırken şirketin ticari sırlarından bahsetMemeleri konusunda çalışanlarını uyardı.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Hindistan merkezli Liger Mobility, Auto Expo 2023 Fuarı kapsamında dünyanın ilk kendi kendine dengede duran scooter'ını tanıttı. Elektrikli motosiklet durduğu anlarda dahi sürücünün ayaklarını yere koymasına gerek bırakmadan dengede durabiliyor.

Avustralyalı Flieboard, "Ultra L" kodlu yeni sörf tahtasını tanıttı. Dünyanın en hafif lityum-iyon pilini kullanan araç rüzgar ya da dalgaya ihtiyaç duymadan kendi motoruyla ilerleyebiliyor. 22,5 kilo ağırlığındaki "Ultra L" fiyatı 13 bin dolardan başlayan seçeneklere sahip. (Videosunu izlemenizi tavsiye ederim.)

Çin'in devlet demiryolu hizmeti CRRC ve (yine Çinli) tren üreticisi Chengdu ülkenin hidrojen ile çalışan sıfır karbon salımlı ilk yolcu trenini kullanıma sundu. Saatte 160 km hız yapan araç kulvarındaki en hızlı tren olarak kayıtlara geçti. Vatmana ihtiyaç duymadan otonom olarak da hizmet verebilen tren 600 km menzile sahip.

Ek bilgi: Hidrojenle çalışan en hızlı ikinci tren Almanya'nın. Saatte 20 km hız yapıyor olsa da 1.000 km menzil ile rekabetçiliğini koruyor.

İsviçreli "ETH Zurich" ekolojik araştırmalarda kullanılmak üzere ağaç dallarından DNA örnekleri toplayan bir drone geliştirdi.

Kore İleri Bilim ve Teknoloji Enstitüsü cilde uygulanan bir şeffaf katman ile kişinin klavyeyle yazdıklarını ve (işaret dili gibi) parmak hareketlerini okuyabilen bir yöntem keşfetti. Bunu mümkün kılan derinin gerildiği bölgeyi ve gerilme oranını ölçen bir hassas modül.

Algılayıcıların (sensörlerin) hassasiyetinin nelere kadir olduğunu gösteren çarpıcı bir örnek.

İsrail / Tel Aviv Üniversitesi'nden bir grup araştırmacı mevcut elektronik algılayıcılardan 10 bin kat daha hassas koku alan bir robot geliştirdi. Mekanizmanın sırrı çöl çekirgesinden alınan antenlerden topladığı elektrik sinyallerini kullanması. Böylece hayvanın hassas olduğu 8 saf kokuyu mükemmel bir hassasiyetle ölçüyor. Bu yapının ilk kullanım alanları kanser hücrelerini ve bomba düzeneklerini tespit eden robotlar olacak.

ABD'de hizmet veren Illinois Urbana-Champaign ve Northwestern üniversiteleri yürüttüğü ortak çalışmayla "eBiobot" adını verdikleri bir hibrit robot üretti. Robotun fareden alınan kas hücresini çoğaltarak 3D yazıcıyla üretilen sentetik ayakları, merkezindeki bir çip ile kontrol ediliyor. eBiobot'un kapalı ameliyatlar, biyopsi ve kanser teşhislerinde kullanılması hedefleniyor.

Dior tamamen 3D yazıcılarda basılacak bir ayakkabı serisi tanıttı.

Bin yıllık “kara lastik”, Dior logosuyla kıymete binecek.

ABD Ordusu için ileri teknolojiler geliştiren DARPA, kişiye aşırı soğuklara karşı direnç kazandıran yeni bir ilaç üzerinde çalışıyor.

İspanya'da mikrop ve bakterileri öldüren bir ruj geliştirildi (ön cephe savunması diye buna denir).

Kripto Gündemi

Geçtiğimiz yıl toplamda yüzde 63 değer kaybeden kripto piyasası bir vurgunu da dolandırıcılardan yemiş gibi görünüyor. Proofpoint şirketinin son raporuna göre Kuzey Kore'nin devlet destekli hacker grupları 2022'de kripto yatırımcıları 1 milyar dolar tutarında dolandırmış.

ABD'nin nükleer enerjiyle çalışan ilk Bitcoin madeni Pennsylvania'da hizmete girecek. "Cumulus Susquehanna" adlı veri merkezi 2,5 GW gücünde olacak.

Telif hakları odaklı bir mahkeme sürecinde NTF camiasının en popüler koleksiyonu "Bored Ape Yacht Club"ın eserlerini tescil ettirmediği ortaya çıktı.

Sağlık Olsun

Teknoloji alanındaki girişimleriyle hatırı sayılır bir servete ulaşan (45 yaşındaki) Bryan Johnson, 30 doktordan oluşan bir ekip ve yılda 2 milyon dolara ulaşan bir maliyetle biyolojik olarak 18 yaşına dönmeyi hedefliyor. "Blueprint Projesi" adını verdikleri süreçte günde 2 bin -vegan- kalori, günde 1 saat spor, özel ışınlı gözlük ile uyku, birçok ilaç, vitamin ve ameliyat var.

ABD / Johns Hopkins Üniversitesi'nin 6 yıl boyunca 500 kişi üzerinde yürüttüğü çalışma, kilo almada yenen yemeğin zamanından çok miktarının belirleyici olduğunu ortaya koydu. Aynı çalışma kapsamında alınan toplam kaloriyi azaltmanın "aralıklı oruç' olarak bilinen yöntemden daha etkili olduğu belirlendi.

Nueralink şirketinden ayrılan iki ortak tarafından kurulan "Precision Neuroscience", insan saçından daha ince bir beyin implantı geliştirdi. Bu hacmiyle kafatası dokusuna zarar vermeden çalışabiliyor.

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesinde arama motorlarının yerini almaya aday yapay zeka destekli chatbot’ların az bahsedilen bir boyutunu ele aldım. Özetle: Mevcut haliyle arama yaptığımızda Google’ın döndürdüğü milyarlarca site (sonuç) bize seçme, içerik üreticiyeyse derdini aktarma fırsatı veriyor. Google her aramamızı bize bir metin olarak “kendisi” aktarır hale gelirse ürpertici ve kapalı kutu bir “bilgi tekeli” haline gelmez mi?

Son hatırlatmalar

Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi olarak almak isterseniz aşağıya e-posta adresinizi yazmanız yeterli.

Maddi katkı sunmak isteyenler için bir Patreon sayfamız ve arşiv taraması yapacaklar için basit fakat işe yarar bir arama motorumuz olduğunu hatırlatmış olayım.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️