Dünya Halleri: 83

30 Ocak - 5 Şubat 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Tarihçi / Yazar Yuval Noah Harari ile 3 defa bir araya gelerek söyleşi yaptım (meraklısı hepsini YouTube’dan izleyebilir). Sohbetin en ilginç ve hararetli kısımları onun “faydasız insanlar çağı” olarak tanımladığı konu ekseninde ilerledi. İnsan üretimi olmakla birlikte “insan dışı” yazılım ve donanımların yerini alarak anlamsızlaştıracağı insanlar üzerine uzun uzun konuştuk.

Şahsen önemsediğim bir mesele olması hissettiğim iştah ve heyecanda şüphesiz etkili olmuştur fakat hiçbirimizin bu tekinsizlikten tamamen muaf olduğunu da sanmıyorum.

“İş” denen şeyden sürekli şikayet etsek de “meslek” olarak adlandırdığımız “meziyet(ler)imizle” bir yaşama amacı / arzusu var ettiğimizi düşünüyorum. Yani işlerimiz sadece para kazanmak için değil; bu hayata bir anlam kazandırmak için de ihtiyaç duyduğumuz bir kavram.

Peki siz ne düşünüyorsunuz?

Haftanın Tortusu

Gezegeni (bizler için) yaşanabilir halde tutmanın ilk şartı iklim dengesini yeniden oluşturabilmek. Bu süreçteki en kritik rol enerji üretiminde yenilenebilir kaynaklara geçmek. Yayınlanan yeni bir araştırma raporuna göre, yaygın kanının aksine bu dönüşüm için ihtiyaç duyulan alüminyum, çelik, bakır ve nadir elementlere fazlasıyla sahibiz. Esas sorun, özellikle kobalt gibi bazı madenler için köle düzeninde kullanılan çocuk emeği.

ABD / Stanford Üniversitesi'nin bir çalışması, karbon salımını önlemeye yönelik bütün çabalara rağmen önümüzdeki 10-15 yıl içinde her şartta 2 derece santigrata varan ısınmayı engelleyemeyeceğimizi öne sürüyor.

ABD ve Çin arasındaki ticari savaş cephesini genişletmeye devam ediyor. Son olarak ABD Hükümeti kendi ülkesinde kurulu şirketlerin Huawei'ye ürün ya da hammadde ihracatını yasakladı. Yeni düzenlemede bu şirkete (de) yapılacak satışlar için devletten lisans almak gerekiyor. (Ek bilgi: Çin'e yönelik bir yaptırım da Japonya'dan geldi. Hükümet Çin'e gelişmiş makine ve teknolojilerin satışını kısıtlama kararı aldı.)

Çin'deki telefon satışlarının 2022'de son 10 yılın en düşük seviyesine gerilediği ortaya çıktı. Yüzde 13 düşüşün yaşandığı dönemde COVID-19 önlemleri, ekonominin yavaşlaması ve "tüketim iştahının kaçmasının" etken olduğu düşünülüyor.

Mikroişlemci üreticisi Intel, küresel ölçekte gerileyen PC satışları ve hedeflerini tutturamaması sebebiyle 8 milyar dolar değer kaybetti.

Her inişin bir de çıkışı vardır. Tersi de her zaman doğrudur.

İsabetli tahminleriyle tanınan Apple Analisti Ming-Chi Kuo, şirketin 2024 yılında katlanabilir bir iPad piyasaya süreceğini iddia etti. (Ek bilgi: Geçtiğimiz yıl yayımlanan "CCS Insight" raporu da benzer şekilde Apple'ın katlanabilir bir iPhone ve / veya iPad üstünde çalıştığına değiniyordu.)

2030 yılında Amazon'un robot çalışan sayısının insanları geçeceği öngörülüyor.

Ek bilgi: Amazon'un 2021 sonu itibarıyla 1,6 milyon (insan) çalışanı vardı. (PDF)

Dünyayı Saran Ağ

Instagram'ı kurup Facebook'a sattıktan sonra (mahremiyet stratejilerindeki anlayış farkı sebebiyle) Mark Zuckerberg ile anlaşamayarak 2018 yılında şirketten ayrılan Kevin Systrom ve Mike Krieger, "Artifact" adlı yeni bir mobil uygulama ile yeniden sahneye çıktı. Yeni sosyal ağ, ilgi alanlarınızı keşfederek konuyla ilgili haber ve makaleleri arkadaşlarınızla tartışabileceğiniz TikTok benzeri bir yapıya sahip olacak.

Şirketinin değerini 750 milyar dolar eritmenin ve 11 bin çalışanını bir kalemde kapıya koymanın mahcubiyetiyle uzun süredir sessizliğini koruyan Meta (Facebook) CEO'su Mark Zuckerberg, "Müdürlere müdürlük yapan müdürleri sevmiyorum" diyerek yeni bir işten çıkarma dalgasının daha sinyalini verdi.

Geçtiğimiz yıl Twitter'ı 44 milyar dolara satın alan Elon Musk, şirketin derin mali krizini aşmak için çözüm aramaya devam ediyor. En son hamle uygulamaya ödeme yapma işlevi de kazandırmak oldu. Bu amaçla ABD'de bankacılık lisansına başvuran Musk, başta sadece itibari (fiat) para birimlerini destekleyecek yapının ileride kripto paraları da kapsayabileceğini söylüyor. (Ek bilgi: Elon Musk kariyerine 1999 yılında kurucu ortağı olduğu Xcom adlı dijital ödeme şirketiyle başlamış, girişim sonrasında PayPal'a dönüşmüştü.)

Ek bilgi: Öte yandan Twitter, askıya alınan itirazda bulunma hakkı getirdi.

Japonya hükümeti bu yıl içinde internet tabanlı dezenformasyona karşı bir yasal düzenlemeye gideceklerini açıkladı.

Derin bir mali kriz içindeki Kuzey Afrika ülkesi Nijerya, ekonomisini kendi para birimine indirgemek için elindeki bütün imkanları deniyor. Ülkenin Merkez Bankası geçtiğimiz hafta forex satışlarını durdurmuş, ardından bireylere döviz satışını yasaklamıştı. Bu karardan en büyük yarayı ülkede Amazon, Apple, AliExpress gibi uluslararası girişimlerle iş yapan girişimciler aldı. Euro ve dolar cinsinden ödeme yapamadıkları ve tahsilat yapamadıkları için ülkedeki pek çok dijital uygulama açmaza girmiş durumda.

Son bilançosuna göre (PDF) Spotify son çeyrekte 33 milyon yeni abone daha edinerek toplam 489 milyon kullanıcıya ulaştı.

Yapay Zeka Gündemi

ABD / Duke Üniversitesi Fütüristi Nita Farahany, Dünya Ekonomi Forumu'nda yaptığı "The Battle for Your Brain" adlı sunumda bazı özel yapay zeka algoritmalarının çeşitli aksesuarlar yardımıyla beynimizden geçen hemen her şeyi çözebildiğini iddia etti. Buna bilinçaltı tepkilerimiz de dahil. (Philip K. Dick'in kulakları çınlıyor mudur?)

Sevdiğim bir sözdür; baltayı ağaca vurmuşlar, ağaç demiş ki "sapı bendendir". Şu aralar gündemden düşmek bilmeyen ChatGPT adlı yapay zeka sohbet botu, yaratıcısı OpenAI tarafından duyrulan bir başka uygulama ile "tespit edilebilir" hale geldi. Yani artık ChatGPT tarafından üretilen metinler bizzat üreticisinin yardımıyla tespit edilebilecek.

Ek bilgi: Similarweb raporuna göre ChatGPT 100 milyon kullanıcıya en hızlı ulaşan uygulama olarak tarihe geçti. Sadece 2 ayda ulaştığı bu geniş kitleye TikTok 9 ayda, Instagram ise 2 yılda ulaşabilmişti.

Google'ın bir araştırma projesinden doğan Osmo adlı girişim yapay zeka desteğiyle şu ana kadar hiç oluşturulmamış yeni kokular üretiyor. Dahası yine kendi geliştirdiği bir algoritma yardımıyla sentezlediği  yeni kokuları insanlarca nasıl algılanacağını da kestirebiliyor. 30 milyar dolarlık parfümeri pazarı başta olmak üzere geniş bir sektörel yelpazede vaatler içeren çaba, iklim değişikliği sebebiyle yok olan bitki ve çiçeklerin esans boşluğunu doldurmayı hedefliyor.

"Çin'in Google'ı" olarak tanımlanan arama motoru Baidu, Mart ayında ChatGPT'ye rakip ürününü tanıtmaya hazırlanıyor. Chatbot, şirketin mevcut makine öğrenim algoritması "Ernie"yi temel alacak.

ChatGPT'ye rakip ürününü piyasaya sürmek için çalışmalarını hızlandıran tek şirket Google değil. Microsoft da kendi arama motoru Bing için gaza basarak birkaç hafta içinde ChatGPT destekli arama hizmetini hayata geçirmeyi hedefliyor. Google ise "Apprentice Bard" adını verdiği muadil ürünü şimdilik kendi çalışanlarına kapalı devre denetiyor.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

ABD / Chicago Üniversitesi hava şartlarına göre renk değiştirerek ısıtma ve soğutma sistemlerini destekleyen yeni bir dış cephe malzemesi üretti. Sıcak mevsimlerde Güneş kaynaklı ısının yüzde 92'sini yansıtan kaplama, soğuk havalarda bu oranı yüzde 7'ye düşürerek binayı sıcak tutuyor.

Yılda 2 milyar ton üretim yapan demir-çelik fabrikaları küresel ısınmaya yol açan karbon salımının yüzde 8'inden sorumlu. Ana sebebi olan fırınların elektriğe çevrilmesi tesis başına milyar dolarlık fatura çıkarıyor. "Yeşil hidrojen" ise yeterli miktarda bulunamıyor. Britanya / Birmingham Üniversitesi'nden bir grup bu fırınların salımını yüzde 70 azaltacak bir yöntem geliştirdi. Sistemin temelinde fırından çıkan karbonmonoksit, karbondioksit, hidrojen ve nitrojen gazlarının ayrıştırılarak yeniden kullanılması yatıyor.

Sürdürülebilir enerji adına en çok tercih edilen seçenek güneş panelleri. En büyük sorunuysa çevresel şartlardan ötürü yüzeylerinin kirlenerek verim kaybetmeleri. Almanya merkezli Fraunhofer Enstitüsü bu panellerin üstünde biriken toz ve toprağın kolayca süzülmesini sağlayan titanyum oksit tabanlı bir yüzey icat etti.

"Aptera Motors" adlı otomotiv girişiminin "Launch Edition" kod adlı ilk modeli tanıtıldı. Tamamen elektrikli araç, emsallerinin çoğundan farklı olarak enerjisini üstündeki Güneş panellerinden topluyor. 3 tekerlekli ve 2 kişilik araç 700 watt'lık paneller sayesinde harici bir şarj kaynağına ihtiyaç duymadan 65 km yol alabiliyor.

Uçak üreticisi Boeing, askı destekli yeni kanat tasarımıyla yüzde 30 yakıt tasarrufu hedefliyor. NASA'dan aldığı 425 milyon dolarlık bütçeyle gerçekleştirilen ARGE projesi kapsamında kanatlar planörlerdekine benzer şekilde gövdenin üstünde birleşerek kaldırma gücünü artırıyor.

Ek bilgi: 12 adet Boeing 777 uçağına sahip Swiss Airlines, "AeroSHARK" adını verdiği yüzey kaplama filmiyle sadece yüzde 1 yakıt tasarrufu sağlayarak giderlerini yılda 500 bin dolar düşürmüştü. Bin adet uçağa sahip American Airlines gibi şirketlerde yüzde 30 yakıt tasarrufunun getirisinin ne denli muazzam olacağını tahmin etmek güç değil.

Kripto Gündemi

"We are social" raporuna göre Türkiye Ocak 2023 itibariyle 16-64 yaş arası internet kullanıcılarının en fazla kripto para alımı yaptığı ülke oldu. Buna göre Türkiye'de internet kullanan her 100 kişiden 27’sinin kripto para yatırımı var.

Enflasyon sebep, alternatif yatırım sonuçtur.

Ortağı Sebastian Greenwood ile birlikte yarattığı OneCoin adlı kripto para üzerinden yatırımcılarını dolandırıp 5 milyar dolar ile sırra kadem basan "Cryptoqueen" (Kripto Kraliçesi) lakaplı Dr. Ruja Ignatova 5 yıl sonra yeniden ortaya çıktı. Sahibi olduğu bir paravan şirket üzerinden Londra'da lüks bir malikane aldığı belirlenen (Bulgar vatandaşı) Ignatova halen ABD emniyet teşkilatı FBI'ın en çok arananlar listesinde yer alıyor.

Mastercard ve kripto varlık borsası Binance, Brezilya'da kripto para tabanlı bir ön ödemeli kart piyasaya sürecek. Pilot çalışmanın ardından hizmet Arjantin'e de açılacak.

Sağlık Olsun

1 milyon kişiye ait 1,4 milyon sağlık verisi üzerinde yürütülen bir çalışmada kalp ritmi bozukluğunun tedavisinde kullanılan bazı beta engelleyici ilaçların öfke ve şiddet eğilimini de bastırdığı anlaşıldı.

Danimarka / Kopenhag Üniversitesi'nin çalışması, sütlü kahvenin insan bedenindeki iltihaplanmayı engellediğini ortaya koydu.

ABD / Buffalo Üniversitesi'nin araştırmasında uyku apnesinin yetişkinlerde kemiklerin mineral yoğunluğunu zayıflattığı orta açıktı. Zayıflayan diş ve dişetleri sebebiyle ağız sağlığı da uyku apnesinden kötü etkileniyor.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesinde gündemde (nedense) hak ettiği yeri bulmadığını düşündüğüm bir konuyu ele aldım: uzay madenciliği. Bir dizi devlet kurumu ve özel girişim uzay boşluğundaki katrilyonlarca dolarlık kıymetli madenleri dünyaya taşımak için yarışıyor. NASA’nın gözünü diktiği tek bir göktaşı dahi dünyanın toplam yıllık ekonomisinin 70 bin katı kıymet barındırıyor!

Son hatırlatmalar

Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi olarak almak isterseniz aşağıya e-posta adresinizi yazmanız yeterli.

Maddi katkı sunmak isteyenler için bir Patreon sayfamız ve arşiv taraması yapacaklar için basit fakat işe yarar bir arama motorumuz olduğunu hatırlatmış olayım.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️