Dünya Halleri: 89
Dünya Halleri: 89
13-19 Mart 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Fransa hükümeti emeklilik yaşını 62’den 64’e yükseltme planını meclisin arkasından dolanarak hayata geçirmeye çalışınca başta Başkent Paris olmak üzere ülkenin pek çok yerinde protesto gösterileri başladı. İstatistiklere bakınca (günlük çalışma saati ve sene bazında) esasen Hollanda’nın ayaklanmasını beklerdim ama sorumluluğu yine Fransızlar üstlendi.
Bu hafta bülten yine hayli yüklü. “Varsın olsun. Ben doyamadım. Biraz daha okumak istiyorum” diyenler için bu “çalışma meselesi” ile ilgili 2018 tarihli “Adı ‘iş’ olan bir şeyi sevmek mümkün müdür?“ başlıklı -uzunca- bir yazımla konuyu kapatıyorum.
Haftanın Tortusu
Başvurduğu patentlerden yola çıkarak Apple'ın kablosuz kulaklık seti AirPods'u da sağlık ekosistemine dahil edeceği iddia ediliyor. Potansiyel işlevleri arasında işitme cihazı olarak kullanımın yanısıra biyometrik sağlık verilerinin ölçümü de var.
Ek bilgi: Apple diğer yandan önemli yöneticilerini bir bir kaybettiği bir organizasyon krizi içinde.
Güney Kore yönetimi ülkesinin en büyük teknoloji şirketlerinden Samsung'dan alacağı 230 milyar dolar yatırımla dünyanın en büyük çip fabrikasını kuracak.
Dünyayı Saran Ağ
Amazon uydulardan yeryüzüne internet erişimi sunacak "Kuiper" hizmetini 2024'te kullanıma sunmaya hazırlanıyor. Amazon tarafından geliştirilen "Prometheus" çipini kullanacak 18 cm yüzeyli alıcıların, 400 doların altında fiyata sahip olması ve 100 Mbps ile 1 Gbps arasında hızla erişim sunması bekleniyor.
ABD yönetimi ulusal güvenliği gerekçe göstererek Çinli ortakların TikTok'taki hisselerini satmasını talep etti. (TikTok ise ölü taklidi yaparak konuyu şimdilik geçiştirdi). Liberalizm, kapitalizm ve girişimcilik ilginç bir sınavdan geçiyor.
Ek bilgi: TikTok'u kamuya ait cihazlarda yasaklayan ülkelere Birleşik Krallık (ya da bizdeki ismiyle İngiltere) de katıldı.
Yapay Zeka Gündemi
Milyonlarca kişi için "yapay zeka" kavramının karşılığı haline gelen OpenAI şirketinin omurgası GPT'nin dördüncü sürümü GPT-4 bu hafta (şimdilik sadece ChatGPT'nin ücretli üyeleri için) kullanıma sunuldu. GPT-4'ün en büyük farkı sadece metin değil; fotoğraf ve resimleri de algılayabilmesi. Bir önceki sürümün bin sözcük sınırı 25 bine çıkarılmış. Mükemmel mi? Değil. Fakat OpenAI Başkanı Greg Brockman'ın cevabı ilginç: "Siz de değilsiniz!".
Ek bilgi-1: Bu heyecan verici gelişmeler yanında OpenAI şirketi şimdiye kadarki tavrının aksine GPT-4'ün artan başarı seviyesinin sebepleri konusunda ketum davranarak haklı bir endişe yarattı (PDF). Uzmanlar şeffaflıktan uzak bu tutumun tedirgin edici olduğuna dikkat çekiyor. Şirket aynı zamanda (kurucuları arasında yer alan Elon Musk tarafından dahi) kuruluşundaki "kar amacı gütMEme ve açık kaynaklı olma" felsefesinin tamamen zıttına dönüştüğü için eleştirilere maruz kalıyor. OpenAI'ın Kurucu Ortağı ve Başbilimcisi Ilya Sutskever ise yapay zekanın yakında tehlikeli seviyede gelişmiş hale geleceği için açık kaynaklı ve şeffaf hale getirmenin akıllıca olmayacağını iddia ederek stratejilerini savunuyor.
Ek bilgi-2: Enteresan bir başka ayrıntı, kullanıma sunulmadan önce GPT-4'ün güç arzusuna sahip olup olmadığını (insanlıkla mücadeleye girip girmeyeceğini) anlamak için bir deney grubu ile kapalı devrede denenmiş olması. "Güç istenci" insandan gayrısına günah belli ki.
OpenAI'ın en büyük yatırımcısı Microsoft, kendi bünyesindeki etik, sorumlu ve sürdürülebilir yapay zeka birimini kapatma kararı aldı.
Ek bilgi: Microsoft'un 1 milyar dolar ile ilk yatırımını yaptığı 2019 yılında OpenAI'ın ihtiyaç duyduğu onbinlerce çip içeren süperbilgisayar altyapısı için bir hayli uğraştığı ortaya çıktı.
GPT ile yapabilecekleriniz arasına bir yenisi eklendi: (Microsoft'un sahibi olduğu) LinkedIN profilinizi güçlendirmek. (LinkedIN İçerik Stratejileri Yöneticisi Dan Brodnitz'in tavsiye ettiği 100 ücretsiz yapay zeka kursu da bakılası.)
"Çin'in Google'ı" olarak adlandırılan Baidu da "Ernie" adlı yapay zeka destekli botunu tanıttı.
Bu alanda herkesten önce hayatımıza giren Apple Siri, Amazon Alexa ve Google Assistant'ın neden başaramadığına yönelik güzel bir The New York Times makalesine denk geldim. Özellikle Siri'nin kısıtları ve yetersizlikleri epey şaşırtıcı geldi. (Hakkını yemeyelim; Google bazı şeyler deniyor gerçi.)
Japonya / Osaka Üniversitesi, beyin dalgalarından edindiği bulgularla kişinin aklından geçenleri görselleştirebilen bir yapay zeka algoritması geliştirdi. Şimdilik tek eksiği her birey için ayrı bir öğrenim sürecine gereksinim duyması.
Hollanda'daki Mauritshuis Müzesi, Johannes Vermeer'in 1665 tarihli "İnci Küpeli Kız" tablosunun yorumlarından oluşan bir sergi yapmaya karar verdi. 3 bin 480 başvuru arasından seçilen 175 eserden biri de Dijital Sanatçı Julian van Dieken'in eseri oldu. Ancak van Dieken'in tablosunu yapay zeka uygulaması Midjourney'ye yaptırmış olması sanat camiasında yeni bir tartışmanın fitilini ateşledi. İŞTE O ESER! 👇
Amerika, Avrupa, Asya ve Ortadoğu'da hizmet veren 52 sigorta şirketiyle yapılan ankette yapay zeka ve makina öğrenimi çözümleri sayesinde bu kurumların yüzde 62'sinde çalışan sayısını azaltıldığı ortaya çıktı.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Bedensel eksiklikleri gidermeye yönelik protezler özellikle 3D yazıcı ve sensörlerin ucuzlamasıyla çok daha fazla sayıda kişinin ilgi alanına dönüşmüş durumda. Britanya / Collage London ve Cambridge Üniversitesi ortaklığında yürütülen bir proje, işi bir adım öteye taşıyarak "üçüncü başparmak" geliştirdi. Beyin dalgalarıyla kontrol edilebilen bu yeni uzuv, serçe parmağının yanına yerleşerek daha iyi kavrama kabiliyeti sunuyor.
Alman hava taksi girişimi Lilium, kendi bünyesinde geliştirdiği aracın deneme uçuşlarında saatte 250 km hıza ulaştığını açıkladı. Şirket 2025 yılında hizmete geçmeyi hedefliyor.
Fransız Ulusal Bilimsel Araştırmalar Merkezi ve Avustralya Sydney Üniversitesi 3 yıllık bir çalışma sonucunda Dünya'nın son 100 milyon yıldaki jeolojik dönüşümünü gösteren bir modelleme üretti. Görselleştirme iklim ve deprem gibi etkilerle değişen tektonik tabakaları ve yüzeyi etkileyici bir şekilde yansıtıyor.
Avustralya / Monash Üniversitesi bakteri türlerinden aldığı ilhamla "havadan elektrik üretmeyi" başardı. Yöntem yılda 77 milyon ton hidrojen emerek "Mycobacterium smegmatis" adlı bakteriden elektrik üreten mevcut bir enzimden faydalanıyor. Üretim modeli ise oldukça basit ve ucuz bileşenlerden oluşuyor.
Halen Avrupa, Kanada ve ABD'de 18 tesis havadan karbon toplayarak atmosferin dengesini korumaya çalışıyor. Ancak hem maliyeti hem de verimliliği adına henüz hiçbiri yeterli görünmüyor. ABD / Lehigh ve Çin / Tianjin üniversitelerinin ortak geliştirdiği bir mekanizma, karbonu ayrıştıran filtrelerde bakır-klorüre batırılmış sentetik reçine kullanan yeni bir umut doğurdu. Bu yeni seçenek ayrıştırma işlemini çok daha hızlı ve düşük enerjiyle gerçekleştiriyor.
Ek bilgi: Karbon yakalama ve ayrıştırmanın, iklim kriziyle yüzleşen yerküremizin en büyük sektörlerinden biri olmasına kesin gözüyle bakılıyor.
Gece görüş destekli güvenlik kameraları tarafından kayda alınmak istemeyenler için "Camera-Shy" adlı bir kıyafet geliştirildi. İnsan gözü tarafından algılanamayan kızılötesi ampullerle donatılmış giysi, kameraların parlaklık ayarını bozarak giyen kişinin yüzünü gizliyor. Proje ücretsiz ve açık kaynaklı olarak paylaşıldı.
Kripto Gündemi
Dünyanın birçok ülkesindeki teknoloji yatırımlarının ve yatırımcılarının gözde finans kurumu Silikon Vadisi Bankası'nın (Silicon Valley Bank) batmasıyla başlayan zincirleme reaksiyon can almaya devam ediyor. Bu hafta kripto para camiasına yönelik hizmetleriyle bilinen Silvergate ve Signature bankaları da ABD Merkez Bankası FED'in "sistemik risk" uyarısıyla hizmetlerini kayyıma devretti.
Ek bilgi: Diğer yandan ABD Hükümeti mevduatlar için 250 bin dolara kadar geçerli devlet garantisinin Silikon Vadisi Bankası'ndaki mevduatların tamamı için uygulanacağını açıkladı. "Sistemik risk" taşıdıkları için olsa gerek.
Meta, Facebook ve Instagram için yürüttüğü NFT projelerini durdurdu. Yeni öncelik, dijital ödeme sistemi "Meta Pay" olacak. Bu kapsamda şirketten 10 bin kişinin daha işten çıkarılacağı iddia ediliyor.
Türkiye’den de önemli bir gelişmeyi araya sıkıştırayım: söylentisi 1 yıldır yayılan Akbank’ın (Ak Yatırım üzerinden) kripto para borsası Stablex’i satın alması tamamlanmak üzere. İlginç bir zamanda, ilginç bir hamle. Sektörün her iki yakasında epey hare etkisi yaratabilir.
Sağlık Olsun
Peptitler, beyin yapısına zarar veren plaklar üreterek Alzheimer hastalığına yol açıyor. Mücadele için üretilen antikorlarda başarı oranı sürekli yükselse de en büyük sorun antikorun kan yoluyla beyne ulaştırılamaması. Japonya / Tokyo Tıp Fakültesi, beynin bu doğal savunma mekanizmasını şeker molekülleriyle kaplanmış nano parçacıklar ile aşmayı başardı. Fareler üzerinde yürütülen deneyde 10 hafta içinde hem peptitler azaldı hem de plak oluşumu zayıfladı.
ABD / Northwestern Üniversitesi taşıdığı kimyasalları gerektiği anda vücuda otomatik olarak zerk eden ve kendiliğinden çözülerek yok olabilen bir "ilaç taşıyıcısı" üretti. Cihaz radyo dalgalarıyla dışarıdan da tetiklenebiliyor.
Japonya / Kyushu Üniversitesi fareler üstünde yürüttüğü deneyde erkek hücresinden ürettiği yumurtayı, iki farklı erkekten aldığı spermle dölleyerek bir fare doğurtmayı başardı. Gündelik hayata tercüme edersek: iki erkek çiftin çocuk sahibi olması artık daha yakın bir ihtimal.
Pfizer tarafından üretilen ve migren ağrılarını tedavi eden burun spreyi "Zavzpret", ABD'nin ilaç ve gıda düzenleme kurulu FDA'den satış onayı aldı.
Amerikan Kardiyoloji Üniversitesi ölümcül sağlık sorunlarına yol açabilen yüksek kolestrol seviyesini yüzde 60 oranında düşüren bir hap üretti. İkinci faz deneyleri tamamlanan "MK-0616" kodlu ilaç, karaciğerin kolestrolü parçalama yeteneğini zayıflatan PCSK9 proteinini baskılıyor.
Diğer organlara sıçrama (metastaz) ihtimali yüksek meme kanserlerinde yeni bir tedavi yöntemi geliştirildi. ABD / Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi'ndeki araştırmada "p38MAPK" molekülünün engellenmesiyle tümörün bağışıklık sistemine karşı savunmasız kaldığı fark edildi. Tedavi T-hücrelerinin hedefe yönlendirilmesiyle desteklendi. Yöntemin denendiği farelerin "tamamı" 80 günlük tedaviyle kanserden tümüyle arındı.
Nüfusun yüzde 4'ünde görülen ("iltihaplı romatizma" da olarak bilinen "romatoid artrit" gibi) otoimün hastalıklar özünde vücudun savunmasını sağlayan T-hücrelerinin sağlıklı hücrelere saldırmaya başlamasıyla oluşuyor. Japonya / Okinawa Üniversitesi, şu ana dek sebebi anlaşılamayan bu tepkinin "Th17" adlı bir hücreden kaynaklandığını keşfetti. Bu hücrelerin gelişimi engellendiğinde dolaylı olarak hastalık durdurulabiliyor.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda Fütürist / Akademisyen Amy Webb’in her yıl büyük bir merakla beklenen (820 sayfalık) yıllık trend raporundan bir özet derledim.
Son hatırlatmalar
Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi olarak almak isterseniz aşağıya e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
Bu çabama maddi katkıda bulunmak isteyenler için bir Patreon sayfam olduğunu hatırlatmış olayım.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
İnsanları robotlaştırıp , robotları insanlaştırma çabası nedense ürkütüyor beni.
Bu arada emeğinize sağlık, yazı için çok teşekkürler.
Yine harika yazı olmuş. Elinize sağlık