Dünya Halleri: 86

20-26 Şubat 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Pek çoğunuz gibi bulduğum her fırsatta depremle ilgili gündemi takip ediyorum. Aklıma ister istemez (yok olmuş gibi davrandığımız) Covid-19 günleri geliyor.

Hiçbir şey eskisi gibi olmayacak, her şey değişecekti. Oysa her şey aksine (tam da Çetin Altan’ın Türkiye’yi tarif ederken kullandığı “don lastiği” örneğindeki gibi) hızla eski şekline döndü.

Depreme dair gündemi kaplayan sözler, söylemler, eylemler de aynı kaderi paylaşacak. Birkaç aya hepsi unutulacak. Her şey eski haline ve düzenine dönecek.

Birkaç vakte yaşanacak yeni felaketlere kadar.

Sevdiğim bir söz der ki: “Fırtına yaklaşırken aptallar duvar, akıllılar değirmen inşa eder”.

Ba'de harabi'l-Basra…

---

Haftanın Tortusu

Hindistan'da 5,9 milyon tonluk bir lityum rezervi keşfedildi. Tek sorun, bu kaynağın Pakistan ile gerilime sebep olan bir sınır bölgesinde yer alması.

Ek bilgi: Lityum madeni ağırlıklı olarak pil üretiminde kullanılıyor ve elektrikli araç sektöründeki kilit rolü sebebiyle oldukça yüksek bir kar marjına sahip.

2007 yılında başladığı yeni işini kutlamak isteyen Karen Green'in arkadaşları, aralarında para toplayarak ona Apple'ın henüz piyasaya sürdüğü iPhone adlı telefon hediye etmişti. Ancak Green o günlerde operatörünü (ve mevcut telefonunu) değiştirmek istemediği için jelatin ambalajını dahi açmadan iPhone'u bir kenara koydu. Vaktinde 600 dolara alınan telefon, bu hafta çıkarıldığı açık artırmada 63 bin 356 dolara satıldı.

“Şu elimde görmüş olduğunuz cihaz aslen bir yatırım aracıdır.”

Unknownz21 mahlaslı bir Twitter kullanıcısı iPhone 15'e ait olduğunu iddia ettiği iki görseli paylaştı. Ön ve alt yüzeyine ait fotoğraflarda iPhone 14 ile hemen hemen aynı forma sahip yeni modelin alt bölümündeki USB-C şarj arayüzü dikkat çekiyor.

Unknownz21 🌈 @URedditor

Who needs half-baked renders when you have the real thing? Here’s an early base model iPhone 15. (More info exclusively via @MacRumors, for now 😊)

Apple, ismi gizli tutulan sağlık temalı bir girişim ile birlikte geliştirdiği teknoloji sayesinde yeni nesil Apple Watch akıllı saatlere deri üstünden kan şekeri ölçümü yapma işlevi ekleyecek.

Dünyayı Saran Ağ

Google'ın iOS sistemli cihazlardaki Chrome uygulaması üstünden yapılan her Google araması başına Apple'a ödeme yaptığı ortaya çıktı.

Ek bilgi: Apple'ın cihazlarında ön tanımlı arama motoru olması için Google'dan her yıl ortalmaa 20 milyar dolar aldığını da hatırlatmış olayım.

Twitter, 1 Ocak 2017 tarihinde İstanbul'daki Reina adlı gece kulübüne yönelik gerçekleştirilen ve 38 kişinin ölümüne sebep olan terör saldırısındaki rolü sebebiyle ABD’de dava konusu oldu. Mahkeme, saldırıyla bağlantılı hesaplar konusunda emniyet güçlerine gerekli bilgileri ve desteği vermediği gerekçesiyle Twitter’ı dolaylı olarak IŞİD'e yardım ve yataklık yapmakla itham ediyor.

Twitter CEO'su Elon Musk, önümüzdeki hafta hizmetin algoritmasını açık kaynaklı hale getireceğini iddia etti.

Elon Musk @elonmusk

@dsmart Prepare to be disappointed at first when our algorithm is made open source next week, but it will improve rapidly!

Ek bilgi: Şirket daha da şaşırtıcı bir kararla iki adımlı güvenlik amacıyla kullanılan SMS hizmetinin 20 Mart 2023'ten itibaren sadece ücretli (Blue) üyeleri tarafından kullanılabileceğini duyurdu.

Twitter'ın izinden giden Meta, bünyesindeki Instagram ve Facebook platformlarında "onaylı hesap" (verified account) için ücretli üyelik seçeneğini devreye sokmaya hazırlanıyor. Talep edilecek bedel aylık 12 ile 15 dolar arasında değişecek. 18 yaş üstü üyeleri kapsayacak uygulama ilk olarak Avustralya ve Yeni Zelanda'da denenecek.

Google, web tarayıcısı Chrome'un kronikleşen "bellek tüketimi" sorununu 110 sayılı sürümden itibaren Mac, Windows ve Chromebook üstünde gidermeyi vaat etti.

Avrupa Komisyonu siber güvenlik endişelerinden ötürü çalışanlarının TikTok kullanımını yasakladı.

Ek bilgi: TikTok halen Pakistan, Afganistan, Tayvan'da tamamen; ABD'deyse tüm resmi / askeri kurumlar ve bir dizi üniversitede yasaklı durumda.

Instagram'ın kurucuları tarafından hayata geçirilen (ve 83. sayıda duyurduğum) Artifact adlı haber odaklı sosyal ağ hayata geçti.

Yapay Zeka Gündemi

Müzik hizmeti Spotify, "AI DJ" adını verdiği yapay zeka destekli hizmetiyle beğenilerinize göre otomatik oluşturulan şarkı listeleri sunmaya başladı. Şarkılar arasında aynen radyo yayınlarındakine benzer şekilde (Sonantic AI adlı diğer bir yapay zeka çözümünü kullanan) sanal bir DJ size özel anonslar da yapıyor.

Sahibi olduğu Bing adlı arama motoruna ChatGPT'yi entegre ederek milyonlarca yeni kullanıcı kazanan Microsoft'un bu özellik üzerinde  6 yıldır çalıştığı ortaya çıktı.

Yazılımcıların küresel çaptaki en büyük platformu GitHub, bir süre önce kullanıma sunduğu "GitHub Copilot" adlı yapay zeka destekli kod yazma uygulamasının yeni üretilen uygulamaların yüzde 46'sında rol aldığını açıkladı. Java gibi bazı dillerde bu oran yüzde 61'e ulaşıyor.

OpenAI şirketinin imzasını taşıyan yapay zeka destekli chat botu ChatGPT ile yazılan e-kitaplar Amazon'daki yeni bir akım yarattı. Verilen konular üzerine birkaç saniyede yapay zeka tarafından yazılan (üretilen) kitaplar 3 ile 100 dolar arasında değişen fiyatlarla satılıyor. Konu, yazar ve yayıncılar arasında yeni bir tartışma yarattı.

Bilim-kurgu yayıncısı Clarkesworld, yapay zekaya yazdırılan hikayelerin patlama yapması sebebiyle konuk yazar uygulamasına son verdiğini açıkladı.

Çin yönetimi yerel şirketlerin ChatGPT'ye erişimini ve kullanımını yasakladı.

Ek bilgi: Uygulamayı yasaklayanlar listesine bu hafta Avrupa ve ABD merkezli dünyanın önde gelen bankaları da eklendi.

ChatGPT'nin yaratıcısı Sam Altman, yapay zekanın insanlık adına korkutucu seviyeye ulaşmasının an meselesi olduğunu ve gerekli düzenlemelerin küresel çapta hızla tamamlanması gerektiği konusunda uyarıda bulundu. (Benzer bir uyarı şirketin diğer kurucu ortağı Elon Musk tarafından da dile getirilmişti.)

Aralarında Çin ve ABD'nin de bulunduğu 60 ülke yapay zekanın askeri amaçlı kullanımını düzenlemek için anlaşma imzaladı.

Kellin Pelrine adlı bir Go oyuncusu, bu oyuna özel geliştirilmiş bir yapay zeka sistemini 15 maçın 14'ünde yenmeyi başardı.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Yatırımcıları arasında Bill Gates ve Jeff Bezos'un da bulunduğu Synchron adlı girişim, insan beynine yerleştirilmek üzere geliştirdiği "Stentrode" adlı çipi denemeye başladı. Cihaz hareket güçlüğü yaşayan kişilerin etrafındaki cihazları düşünce gücüyle yöneterek yaşam kalitelerini artırmayı hedefliyor.

Spor malzemeleri üreticisi Wilson, 3D yazıcılarda üretilebilen "havasız basket topu" geliştirdi. Prototip aşamasındaki top, patlama ya da sönme gibi sorunları ortadan kaldırıyor. Üstelik geleneksel toplarla aynı oranda zıplıyor.

ABD'li otomotiv üreticisi GM, yüzeyinde oluşan parmakizlerini yok eden bir ekran teknolojisi geliştirdi. Araç konsollarındaki dokunmatik ekranlarda kulanılacak yeni patent (PDF) ile gösterge yüzeyi gece karanlığında kimyasal bir reaksiyona girerek özel mor pikseller yardımıyla havanın nemini kullanarak ekrandaki kalıntıları temizliyor. (Bu tekniğin akıllı telefon ve tabletlerde de kendine yer bulacağını tahmin etmek güç değil.)

Karlı günlerde asfalt yollarda oluşan buzlanmayı çözmek için kullanılan tuz tabanlı eriyikler hem çevreye hem de yol yüzeyine zarar veriyor. Çin / Hebei Bilim ve Teknoloji Üniversitesi tarafından geliştirilen yeni bir bileşik asfalta üretim sırasında karıştırıldığında -21 derece santigrata kadar yolun buzlanmasını sürekli olarak önleyebiliyor. Üstelik yola ve çevreye zarar vermeden.

Mainspring adlı girişim her tür yakıtla ve "yakıtı yakmadan" çalışabilen, sıfır karbon salımlı bir jeneratör icat etti. Oldukça açıklayıcı bir videosu var.

Küresel ısınmanın temel gerekçelerinden biri olan karbon salımını engellemek için bir çözüm de ABD / Rice Üniversitesi'nden geldi. Çalışma ekibi ağaçtan elde edilen odunun doğal yapısını değiştirerek ona havadaki karbondioksiti emebilme özelliği kazandırdı. Ortaya çıkan madde doğal odundan daha dayanıklı.

Atmosferdeki karbondioksidi emen en büyük doğal kaynak okyanuslar. ABD / MIT Üniversitesi'nden bir ekip buradan yola çıkarak okyanusta biriken karbonu emerek çıkaran bir sistem geliştirdi. Söz konusu yöntem havadan karbon toplama yöntemlerinden çok daha düşük maliyetli yapısıyla dikkat çekiyor.

Kripto Gündemi

Kripto para piyasasının amiral gemisi Bitcoin, Perşembe günü 24 bin 895 dolar ile son 6 ayın en yüksek değerine ulaştı. Yılbaşından bugüne artış oranı yüzde 50'ye yaklaşmış halde.

Chainalysis şirketinin raporu, 2022 yılında piyasaya sürülen yeni kripto token'ların yüzde 24'ünün "doldur-boşalt" olarak adlandırılan yöntem için kullanıldığını ortaya koydu.

Ek bilgi: Borsalarda sıklıkla görülen "doldur-boşalt" yönteminde bir kıymetin değeri küçük bir grup tarafından spekülatif dokunuşlarla yapay olarak şişiriliyor. Yükselişe kananlar tavan fiyattan almaya başlıyor. Oyunu kuranlar sahneden çekilince elinde bu dibe çöken kıymetlerle kalanlar ise çaresizce enkazdan kurtarılmayı bekliyor.

Avrupa Birliği bu hafta kendi sınırları içindeki bankalara kripto varlıkların saklanmasına yönelik düzenlemeleri hızlandırmaları konusunda uyarıda bulundu. Gerekli yapıyı sağlamak adına bankalara verilen süre 2025 yılının Ocak ayında sona erecek.

Göklerden Gelen Haberler

Amazon'un kurucusu Jeff Bezos'un uzay girişimi Blue Origin, Ay tozundan güneş panelleri yapmanın yolunu bulduklarını açıkladı. Buluşun Ay yüzeyinde kurulması planlanan yeni yerleşimlerin enerji gereksinimi için kullanılması planlanıyor.

Sağlık Olsun

Kanada / Toronto Üniversitesi ve ABD / NYU Grossman School ortaklığında geliştirilen yeni bir yapay zeka algoritması, mümkün kıldığı yeni gen düzenleme tekniğiyle bu alanda yaygın olarak kullanılan CRISPR yönteminin yerini almayı hedefliyor. Çözümün temelinde "zinc-finger" adlı insan vücudundaki en yaygın protein türünün düzenlenmesi yatıyor.

Farklı ülkelerden 100 bilimciden oluşan "Blue Food Assesment" grubu, denizlerden elde edilen ve "Mavi Gıda" (Blue Food) olarak adlandırılan besinlerin yetersiz beslenme, hastalıklar; hatta küresel ısınmaya karşı etkili bir çözüm olabileceğini savunan bir araştırma yayınladı. Bu besin gamının özellikle B12 vitamini ve omega-3 yağ asidi gibi kaynaklardan yana zengin yapısı Afrika ve Güney Amerika ülkeleri için hayati öneme sahip.

Küresel çaptaki ölümlerin üçte birinden sorumlu koroner kalp hastalığının genetik, çevresel ve demografik kökenleri biliniyordu. eLife dergisinde yayımlanan ve 12 yıl süreyle 3 bin 459 kişi üzerinde yürütülen çalışmanın sonucuna göre bu hastalıkla "Fusobacterium nucleatum" adlı bir ağız bakterisi arasında doğrudan ilişki var. (Dolayısıyla doğrudan bu bakteri ile yürütülecek mücadele, kalp hastalıklarını da engelleyebilir.)

---

Kapanış Notları

(Ne yazık ki bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamı hazırlayamadım.)

Bu özetleri her Pazar saat 10:00'da bir e-posta bildirimi olarak almak isterseniz aşağıya e-posta adresinizi yazmanız yeterli.

Maddi katkı sunmak isteyenler için bir Patreon sayfamız ve arşiv taraması yapacaklar için basit fakat işe yarar bir arama motorumuz olduğunu hatırlatmış olayım.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️